Morgunblaðið - 21.12.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2018
Jólaklipping Mótorhjólakapparnir sem tilheyra Víkingunum fóru í sína árlega jólaklippingu hjá Ævari Österby sem fékk sér smók á meðan hann töfraði fram mjög svo frumlega klippingu.
Árni Sæberg
Það bar svo við á ár-
unum 1998-2008 að
haldið var eitt dýrasta
og áhrifamesta nám-
skeið í veröldinni á
sviði reksturs fjár-
málafyrirtækja. Fram-
an af var námskeiðið
fremur lágstemmt,
fyrst og fremst voru
æfingar í uppbyggingu
kaupaukakerfa en síð-
an yrðu markmið mun mælanlegri.
Það voru hin mælanlegu markmið
um stærð og vöxt. Umbúðirnar
snerust einnig um óskeikulleika for-
stjóra fjármálafyrirtækja. Forstjór-
arnir voru almáttugir og ósnertan-
legir. Þeir höfðu jafnframt vald til
að ákvaða hvaða skoðanir voru
þóknanlegar í samfélaginu. Með því
að úthluta gæðum til sérvalinna, til
að gera þá sér háða, hvort heldur
um var að ræða stofnanir, skólar
eða kirkjudeildir, úthlutuðu for-
stjórarnir gæðum, ekki úr sínum
vasa, heldur úr sameign hluthaf-
anna.
Snilldin var slík að æðstu menn
þjóðarinnar töldu að hin nýja snilli
yrði kennsluefni í viðskiptaháskól-
um framtíðarinnar.
Vissulega varð hin nýja „snilld“
kennsluefni. Ekki aðeins í viðskipta-
háskólum heldur í lagadeildum há-
skóla, þar er fjallað um á hvern hátt
rekstur fjármálafyrirtækja á ekki
að vera.
Kerfishrun og umbætur
Frá því fjármálakerfi á Íslandi, að
undanskildu kerfi lífeyrissjóða,
hrundi hafa verið gerðar 37 breyt-
ingar og viðaukar á lögum um fjár-
málafyrirtæki. Þær breytingar, sem
mestum deilum hafa valdið eru
breytingar á ákvæðum um kaup-
auka. Af þeim deilum mætti ætla að
fjármálafyrirtæki
væru til fyrir starfs-
fólk en ekki fyrir við-
skiptavini, það er fyrir
þjóðina.
Á flestan veg er það
svo að regluverk fjár-
málafyrirtækja á Ís-
landi er ekki lakara en
í öðrum Evrópu-
löndum. Það er al-
gengur misskilningur
að íslenskur fjármála-
markaður hafi verið af-
regluvæddur á einka-
væðingarárunum. Svo var alls ekki.
Regluverkið var mun meira en á
þeim árum þegar íslenska ríkið átti
mestallt fjármálakerfið, að lífeyris-
sjóðum undanskildum. Lífeyris-
sjóðir eru sameign sjóðsfélaga. Þá
eign skal umgangast af virðingu.
Hvít bók
Auðvitað er gagnlegt og gott að
rannsaka gaumgæfilega hvert skuli
stefna. Grundvallarspurningin hlýt-
ur ávallt að vera hvers konar fjár-
málaþjónustu þurfa þegnar og
fyrirtæki þessa lands.
Fyrsta forsendan er sú að ráða-
menn geri sér grein fyrir því að
fjármálaþjónusta er ekki ein og sér
uppspretta efnislegra gæða. Þannig
er skattur á skuldir fjármálafyrir-
tækja, eins og núverandi banka-
skattur, tilfinnanlegur, en ekki fyrir
fjármálafyrirtækin, því fjármála-
fyrirtæki greiða ekki sértæka
skatta. Það eru viðskiptavinir fjár-
málafyrirtækja, sem greiða skatta á
fjármálafyrirtæki.
Þannig er 0, 376% skattur á fjár-
málafyrirtæki skattur á lántak-
endur. Það sést vel á lánskjörum
banka en lífeyrissjóðir eru und-
anþegnir þessum skatti og skekkir
það samkeppnisstöðuna milli banka
og lífeyrissjóða.
Önnur forsenda er sú að fjár-
málafyrirtæki skulu rekin á siðræn-
um grunni. Fólk og fyrirtæki þurfa
fjármálastofnanir, sem miðla
greiðslum og fjármunum í nútíma
og á milli tímabila með skilvirkum,
öruggum og hagkvæmum hætti.
Umbreyting fjármuna úr einu formi
í annað, að gerð eða formi, skal
vera gert með skilvirkni og öryggi.
Hver á að eiga fjármála-
fyrirtæki á Íslandi?
Eitt sinn þótti eðlilegt að ríkis-
sjóður ræki verslun með einkarétti
á sölu útvarpstækja, Viðtækjaversl-
un ríkisins. Svo kom í ljós að slík
verslun var gagnslaus ef ekki skað-
leg. Á sama veg þótti eðlilegt að
ríkissjóður seldi eign sína í fjár-
málafyrirtækjum. Hinir stórir
kaupendur í þeirri sölu reyndust
áhættusæknir glæframenn, voru
ógæfufólk og misindisfólk. Þeir
voru kallaðir „kjölfestufjárfestar“.
Hinir minni spámenn í þeim við-
skiptum áttu að tryggja „dreift“
eignarhald. Það kemur skilmerki-
lega fram í viðauka með hvítbók, að
réttarstaða í „dreifðu“ eignarhaldi
er algerlega óljós, ef undan eru
skilin ákvæði hlutafélagalaga um
jafnræði hluthafa.
Vernd „dreifðrar
eignaraðildar“
Hin „dreifða eignaraðild“ hefur
enga vernd fyrir hinum stóru. Það
hefur verið staðfest með dómi
Hæstaréttar að hluthafinn á aðeins
hlutabréfið sitt en ekki hlutdeild í
óskiptri sameign hlutafélagsins,
sbr. dóm nr. 228/2009. Ef í nauðir
rekur, við þrot fjármálafyrirtækja,
starfa skilanefndir fjármálafyrir-
tækja eingöngu fyrir kröfuhafa en
ekki fyrir þá hluthafa, sem tældir
voru að borðum með glæsimyndum.
Hinir stóru „kjölfestufjárfestar“,
sem í mörgum tilfellum greiddu
ekki fyrir „eign“ sína náðu að hirða
út úr sameign hlutfélagsins tugi
milljarða með æfingum í markaðs-
misnotkun.
Lífeyrissjóðir hafa enga tilraun
gert til að endurheimta það sem frá
þeim var tekið.
Hin „dreifða eignaraðild“ þarf að
sækja upplýsingar með töngum og
ærnum tilkostnaði til slitastjórna,
með aðkomu dómstóla. Þegar upp-
lýsingar eru loksins komnar fram
segja svo dómstólar: „nei því miður,
málið er of seint fram komið, allar
kröfur í málinu eru fyrndar“ og
málum vísað frá dómi. Misindis-
mennirnir hlæja að öllu saman og
komast verndaðir frá glæpum sín-
um.
Hví vilja engir eiga og reka
fjármálafyrirtæki á Íslandi?
Greinarhöfundur hefur nokkrum
sinnum spurt þessarar spurningar.
Bæði með beinum hætti og ekki síð-
ur óbeinum hætti, með því að
spyrja erlenda bankastjóra. Svörin
eru alltaf á sömu lund: Við höfum
þau viðskipti sem við viljum hafa.
Viðskipti við einstaklinga á Íslandi
eru ekki eftirsóknarverð. Viðskipti
við fyrirtæki er auðvelt að eiga
þvert á landamæri. Starfstöð er
dýrari heldur en heimsóknir banka-
manna. Haft var eftir kunnum ís-
lenskum bankamanni fyrir nokkr-
um árum að það væri sérstakur
smekkur erlendra banka ef þeir
hefðu áhuga á kaupum á íslenskum
banka. Ekki bætir úr skák hug-
myndaflug löggjafans í skattlagn-
ingu, sem er aflaðandi og fráhrind-
andi en ekki aðlaðandi og eftir-
sóknarvert fyrir eignarhald. Þannig
er skattlagning rauntekna af fjár-
eignatekjum hjá fjármálafyrir-
tækjum vel yfir skattlagningu
launatekna. Skattlagningin er í
raun innbyggður hvati til eyðslu.
Hver er vilji landsmanna?
Svo virðist sem tortryggni gæti
hjá landsmönnum gagnvart erlendu
eignahaldi á bönkum og ekki sé til
vinsælda fallið fyrir stjórnmála-
menn að beita sér fyrir sölu á bönk-
um. Þó er það svo að ekki er glæp-
ur fyrir einstaklinga að eiga í
bankaviðskiptum utanlands, jafnvel
aflands, ef rétt er frá greint. Það
getur jafnvel dregið úr áhættu að
landsbúinn eigi eignir utanlands.
Hvað um lífeyrissjóðina, eiga þeir
að varðveita eftirlaun landsmanna í
einni íslenskri kerfisáhættu? Þá
kann að koma annað vandamál en
það er fjármögnun íslenska íbúða-
lánakerfisins. Það er að stærstum
hluta fjármagnað af íslenskum líf-
eyrissjóðum.
Er það vilji landsbúans að líf-
eyrissjóðir eigi mestan hluta hluta-
félaga á verðbréfamarkaði? Því er
þannig varið núna. Lífeyrissjóðir
hafa takmarkaðan áhuga á að eiga
íslensk fjármálafyrirtæki.
Traust
Ef lýsa á fjármálakerfi með einu
orði, þá kemur fyrst í hug orðið
traust. Traust verður ekki selt, auð-
velt er að glata því en lengri tíma
tekur að ávinna sér það á ný.
Spurningin er hvort tillögur hvít-
bókar um sölu íslenskra fjármála-
fyrirtækja standa undir því stóra
orði, sem traust er. Það er alveg
morgunljóst að traust fjármálakerfi
er forsenda velmegunar og menn-
ingar.
Og gleðileg jól!
Eftir Vilhjálm
Bjarnason »Ekki bætir úr skák
hugmyndaflug lög-
gjafans í skattlagningu,
sem er aflaðandi og frá-
hrindandi en ekki aðlað-
andi og eftirsóknarvert
fyrir eignarhald.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Enn er spurt: Hvers konar fjármálafyrirtæki?