Morgunblaðið - 18.01.2019, Page 19

FRÉTTIR 19Erlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. JANÚAR 2019
Opið virka daga 9-18, laugardaga 11-16 • www.rafkaup.is Ármúla 24 • S. 585 2800
Almyrkvi á tungli verður aðfaranótt mánu-
dagsins kemur og sést þá í vestanverðri Evr-
ópu og í Ameríkulöndum. Ef vel viðrar sést
allur almyrkvinn á Íslandi.
Þetta er í fyrsta skipti sem almyrkvi á
tungli sést á Íslandi frá 28. september 2015.
Næst sést þetta fyrirbæri hér á landi 16. maí
2022.
Tunglmyrkvar verða þegar sólin, jörðin og
tunglið liggja hér um bil í beinni línu. Þeir
verða því aðeins þegar tunglið er fullt og
gengur inn í skugga jarðar, að því er fram
kemur í grein eftir Sævar Helga Bragason á
stjörnufræðivefnum, stjornufraedi.is.
Blóðmáni í rúma klukkustund
Tunglmyrkvinn hefst klukkan 2.37 að ís-
lenskum tíma aðfaranótt mánudagsins kemur
og deildarmyrkvi verður kl. 3.34 þegar tungl-
ið snertir alskugga jarðar. Almyrkvinn hefst
klukkan 4.41, þegar tunglið verður allt í al-
skugga jarðar, og hann stendur í eina
klukkustund og tvær mínútur, eða til klukk-
an 5.43. Deildarmyrkvanum lýkur síðan
klukkan 6.51.
Þegar tunglið er inni í alskugga jarðar fær
það á sig blóðrauðan blæ og litinn má rekja til
allra sólarlaga og sólarupprása sem umlykja
jörðina á þessu augnabliki, að sögn Sævars
Helga. „Sólarljósið berst í gegnum lofthjúp
jarðar sem tvístrar rauða litnum síðar en hin-
um litunum. Ljósið berst til tunglsins og gef-
ur því rauðan lit.“
Almyrkvi á tungli er því oft kallaður blóð-
máni. „Rauða ljósið er nógu mikið til að lýsa
tunglið upp, þannig að við sjáum það,“ hefur
fréttaveitan AFP eftir Walter Freeman, að-
stoðarprófessor við Syracuse-háskóla í
Bandaríkjunum. „Í stað þess að vera bjart og
hvítt verður tunglið mjög dökkt og rautt, um
10.000 sinnum dimmara en venjulega.“
Ekki þarf nein hjálpartæki til að sjá tungl-
myrkva og hægt er að skoða hann með berum
augum, ólíkt sólmyrkva. „Tunglið er aldrei
svo bjart að það skaði augun eins og sólin,“
segir Freeman.
Almyrkvinn
séstSést við
tunglris
Sést ekki
Sést
við
tunglsetur
Varar í 62mínútur aðfaranótt mánudagsins kemur
Svæði þar sem tunglmyrkvinn sést
Blóðrauður máni
Þegar tunglið er inni í
alskugga jarðar fær það
á sig blóðrauðan blæ
Almyrkvi á tungli
Alskuggi
06.51
Deildarmyrkvi hefst
04.41
Hálfskuggi
05.43
03.34
Almyrkva lýkur
Deildarmyrkva lýkur
Almyrkvi hefst
4
4
2
2
3
3
1
1
Hreyfing tungslins
N
Að íslenskum tíma
TUNGLMYRKVINNJÖRÐIN
TUNGL
Braut
tunglsins
Hálfskuggi
Al-
skuggiSÓLIN
Almyrkvi á tungli
og blóðmáni í nánd
Vari
París. AFP. | Þörf er á róttækum breytingum á
matvælaframleiðslu og mataræði fólks til að
afstýra milljónum dauðsfalla og alvarlegum
spjöllum á jörðinni vegna mannfjölgunar í
heiminum á næstu áratugum, að sögn vísinda-
manna í skýrslu sem birt var í læknablaðinu
The Lancet í gær.
Vísindamennirnir segja í skýrslunni að
jarðarbúar þurfi að minnka neyslu sína á
sykri og rauðu kjöti um helming að meðaltali
og borða um tvöfalt meira af grænmeti, ávöxt-
um og hnetum en nú.
Skýrslan er 50 blaðsíður og byggist á rann-
sókn 37 vísindamanna, meðal annars sérfræð-
inga í landbúnaði, loftslagsmálum og nær-
ingarfræði. Þar segir m.a. að nær milljarður
manna sé vannærður en tveir milljarðar borði
of mikið af óhollri fæðu sem stuðli að offitu,
hjartasjúkdómum og sykursýki. Talið er að
óholl fæða valdi allt að ellefu milljónum ótíma-
bærra dauðsfalla sem hægt sé að koma í veg
fyrir.
Á sama tíma veldur matvælaframleiðslan
mikilli losun gróðurhúsalofttegunda, auk þess
sem hún er helsta ástæða þess að tegundum
dýra og plantna hefur fækkað í heiminum og
er meginorsök skaðlegs þörungablóma í sjó
og vötnum. Nær helmingur af yfirborði alls
lands er nýttur til landbúnaðar sem notar
einnig um 70% af vatnsforða heimsins.
Íbúar jarðar eru nú um 7,7 milljónir og gert
er ráð fyrir því að þeim fjölgi í um tíu milljónir
fyrir árið 2050. „Til að hægt verði að fæða tíu
milljarða manna árið 2050 með sjálfbærum
hætti þurfum við að temja okkur hollara
mataræði, minnka matarsóun og fjárfesta í
tækni sem dregur úr umhverfisáhrifum mat-
vælaframleiðslunnar,“ segir einn höfunda
skýrslunnar, Johan Rockström, forstöðu-
maður rannsóknastofnunarinnar PIK í
Þýskalandi. „Þetta er hægt en krefst algerrar
byltingar í matvælaframleiðslu í heiminum.“
Vísindamennirnir leggja til viðmið um
æskilegt mataræði þar sem miðað er við að
orkuþörfin sé 2.500 hitaeiningar á dag. „Við
erum ekki að segja að allir þurfi að borða það
sama,“ sagði einn skýrsluhöfundanna, Tim
Lang, prófessor við Lundúnaháskóla. „En í
megindráttum felur þetta í sér, einkum í auð-
ugum ríkjum, að fólk þarf að draga úr neyslu
á kjöti og mjólkurvörum en auka mjög neysl-
una á grænmeti og ávöxtum.“
Segja þörf á að ger-
breyta matarvenjum
 Hvatt til byltingar í matvælaframleiðslu
Vísindamenn hafa lagt til miklar breytingar á matvælaframleiðslu í heiminum ogmataræði
fólks til að jörðin geti fætt 10 milljarða manna með sjálfbærum hætti fyrir árið 2050.
Þeir spá því að með þessu verði hægt að afstýra 11,6 milljónum dauðsfalla á ári.
Mataræði sem á að bjarga jörðinni og fólki
Heimild: The Lancet
Helmingi
minni neysla á
rauðu kjöti
Tvöfalt
meiri neysla á
ávöxtum og
grænmeti
2.500 kcal.* fæði á dag**
14 g nauta-
svína- eða lambakjöt
13 g egg
(um 1,5 egg
á viku)
Trjáhnetur
(valhnotur, möndlur)
25g
Jarðhnetur
25g
Sojaafurðir
25g
300
grömm
grænmeti
5 g svína-
feiti, tólg
Mjólkurafurðir
(t.d. nýmjólk,
ostar)250 g
Heilkorn
(t.d. hrísgrjón,
heilhveiti)
232 g
ávextir
200 g
Baunir
50g
Ómettuð feiti
(t.d. ólífu-, soja- og
sólblómaolía)
40g
Viðbættur sykur
31g
Alifuglakjöt
29g
Mjölvaríkar
matjurtir
(t.d. kartöflur)
50g
Fiskur
(m.a.
skelfiskur)
28g
*kcal. =1.000 kaloríur
**meðalorkuþörf 70 kg karlmanns,
60 kg konu á þrítugsaldri, sem
hreyfir sig hæfilega eða mikið 6,8 g
pálmaolía
Hestur stekkur með knapa yfir bál-
köst á árlegri eldhátíð, Las Lumin-
arias, í þorpinu San Bartolome de
Pinares, nálægt Madríd, höfuðborg
Spánar. Um 130 reiðmenn láta
hesta sína stökkva yfir bálkesti á
götum þorpsins á hátíðinni. Talið er
að hún eigi rætur að rekja til helgi-
siða heiðinna Kelta sem lifðu á
þessum slóðum fyrir meira en 3.000
árum, að því er fréttaveitan AFP
hefur eftir Salvador Saez, 64 ára
gömlum kennara í þorpinu, sem
hefur rannsakað sögu hátíðarinnar.
Hann segir að Keltarnir hafi litið á
stökkin sem hreinsunar- og frjó-
semisathöfn, trúað því að eldurinn
verndaði hrossin gegn sjúkdómum
og færði reiðmönnunum frjósemi.
Eldhátíðin var seinna löguð að
hefðum kaþólskra manna, að sögn
Saez.
Eftir skrúðgöngu á götunum og
stökkin yfir eldana koma íbúar San
Bartolome de Pinares og nálægra
þorpa saman til að skemmta sér
langt fram á nótt. Daginn eftir eru
bálkestirnir kveiktir aftur á göt-
unum til heiðurs heilögum Anton-
íusi sem er álitinn verndari dýra.
Hross látin stökkva
yfir bálkesti á eldhátíð
AFP