Morgunblaðið - 18.01.2019, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 18. JANÚAR 2019
Allar vörur sem
framleiddar eru, sama
hvaða nafni þær nefn-
ast, þarf að selja vilji
maður hafa eitthvað
upp úr framleiðslunni.
Það þarf að vera mark-
aður fyrir þær. Mark-
aðurinn byggist á því að
einhverjir vilji kaupa
vöruna á því verði sem
framleiðandinn er tilbú-
inn að selja á. Sam-
hengið er nokkuð augljóst.
Íslenskan fisk þarf alltaf að flytja á
markað; annaðhvort með flugi eða
skipi, frystan eða ferskan. Því fylgir
óhjákvæmilega kostnaður sem ekki
verður hjá komist. Samkeppnisstaða
íslensks sjávarútvegs er lakari, því
lengra sem flytja þarf fiskinn. Nefna
má að flutningskostnaður er umtals-
vert hærri hjá íslenskum fyrir-
tækjum en norskum, en Norðmenn
eru okkar helsta samkeppnisþjóð í
sjávarútvegi.
Alþjóðlegir og staðbundnir
Markaðir geta verið alþjóðlegir eða
staðbundnir. Markaður fyrir súra ís-
lenska hrútspunga, er nokkuð stað-
bundinn; á Íslandi. Öðru máli gegnir
um íslenskt sjávarfang. Samkvæmt
upplýsingum frá Hagstofunni eru um
98% af íslenskum fiski seld á alþjóð-
legum markaði. Þar fer baráttan um
hylli neytenda fram, þar
er víglína íslensks sjáv-
arútvegs. Sá sem situr
eftir í samkeppninni er
fljótt afskrifaður. Ís-
lenskum sjávarútvegs-
fyrirtækjum hefur tek-
ist vel í sölu á sinni
framleiðslu. Sem betur
fer. Það eru þó blikur á
lofti sem ber að taka al-
varlega. Hverjar eru
þær?
Samkeppni
og vinnuafl
Samkeppnin á mörkuðum þar sem
íslensks fyrirtæki hafa komið ár sinni
fyrir borð miðast ekki eingöngu við
það að íslenskur þorskur keppi við
þorsk frá öðrum þjóðum, eða ýsa við
ýsu. Markaðssetning á fiski snýst öðr-
um þræði um að fá fólk til að borða
fisk, síðan er hægt að reyna að fá fólk
til að kaupa ákveðnar tegundir af fiski
frá ákveðnum löndum. Íslenskt sjáv-
arfang keppir við sjávarfang frá öllum
heimshornum. Einnig frá löndum þar
sem vinnuafl er margfalt ódýrara en
hér á landi. Segja má að þarna séu í
uppsiglingu tvær áskoranir sem
tengjast.
Fyrst er að nefna hið augljósa að
ódýrt vinnuafl í útlöndum verði til
þess að unninn fiskur frá Íslandi miss-
ir að nokkru leyti samkeppnishæfni.
Við það færist virðisauki vinnslunnar
og að lokum vinnslan úr landi. Hið síð-
ara er að þegar hallar undan fæti hjá
fiskvinnslunni minnkar getan til fjár-
festinga. En það er einmitt með auk-
inni fjárfestingu í nýjustu tækni sem
hægt er að mæta samkeppni. Þarna
leiðir eitt af öðru.
Önnur áhrif – tæknifyrirtæki
Fleiri áskoranir munu þó fylgja,
sem eru kannski ekki eins augljósar.
Mikið af þeirri tækni sem notuð er í ís-
lenskri fiskvinnslu og íslenskum skip-
um, er hannað og framleitt af íslensk-
um fyrirtækjum. Þessi iðn- og
tæknifyrirtæki hafa á undanförnum
árum flutt út tæki og tól fyrir tugi
milljarða króna. Tilvist margra þeirra
og tilurð er vegna íslensks sjávar-
útvegs. Án öflugs sjávarútvegs og
getu til fjárfestinga hefðu mörg þess-
ara fyrirtækja ekki komist á legg. Inn-
an iðn- og tæknifyrirtækja vinnur vel
menntað fólk úr ýmsum geirum og
störfin eru vel borguð. Þarna hefur
orðið til raunveruleg auðlind við hlið
hinnar hefðbundnu í sjónum. Þessi
þróun er afar jákvæð og þjóðhagslega
mikilvæg. Skert samkeppnishæfni ís-
lensks sjávarútvegs mun hafa nei-
kvæð áhrif á hana. Æxlist hlutir á
þann veg væri það afar dapurlegt og í
raun ábyrgðarhluti að láta svo fara.
Heimatilbúnar hindranir – hætta
Þá ber að nefna að íslensk sjávar-
útvegsfyrirtæki njóta í engu ríkis-
styrkja eins og sjávarútvegur víða um
heim. Einnig eru gjöld á íslenskan
sjávarútveg þau hæstu í heimi og ís-
lenskur sjávarútvegur er einn örfárra
sem greiðir auðlindagjald. Allt þetta
verður til þess að draga úr samkeppn-
ishæfninni. Eitt lítið dæmi um skatt-
lagningu sem er umfram það sem ger-
ist í okkar helsta samkeppnislandi. Á
Íslandi er lagt á kolefnisgjald, eins og í
Noregi. Hér á landi er það tæpar 10
krónur á hvern lítra olíu, en í Noregi 4
krónur. Þarna munar um minna, því
eldsneytiskostnaður er að jafnaði ann-
ar stærsti kostnaðarliður í útgerð.
Eitt er það að ákvarðanir til heima-
brúks dragi tennurnar úr samkeppn-
ishæfni sjávarútvegs á alþjóðlegum
vettvangi. Annað er að vinna upp
stöðu á mörkuðum, tapist hún á annað
borð. Þótt margir vilji fisk á sinn disk,
eru ákveðin fyrirtæki úti í hinum stóra
heimi sem hafa mikið um það að segja
hvaða fiskur endar í hvaða búðum.
Traust og viðvarandi viðskipta-
sambönd hafa verið fléttuð milli ís-
lenskra sjávarútvegsfyrirtækja og út-
lendra kaupenda. Þar skiptir
afhendingaröryggi mestu máli. Það
er, að kaupendur fái sinn fisk þegar
þeir vilja og það með reglubundnum
hætti.
Ábyrgð á uppnámi
Álögur á íslenskan sjávarútveg og
óróleiki í starfsumhverfi hans heima
fyrir skemma fyrir og draga úr sam-
keppnishæfni sjávarútvegsins og
hættan við þær aðstæður er sú að
tengslin við kaupendur trosna. Slitni
þau alveg er hægara sagt en gert að
koma þeim á, á nýjan leik. Þar með
væri þurrkað út áratuga samstarf á
milli erlendra kaupenda og íslenskra
framleiðenda. Því skyldum við, að
ástæðulausu, setja þann góða árang-
ur sem náðst hefur í markaðs-
setningu á fiski í uppnám; hver ætlar
að taka ábyrgðina á því að íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki missi sam-
keppnishæfni og þar með fótfestu á
alþjóðlegum markaði?
Stolt
Okkur Íslendingum er tamt að
guma af því sem við erum góð í. Það
er sjálfsagt og eðlislægt hverri þjóð.
Íslendingar eru óvíða í forystu á
heimsvísu. En ef við getum einhvers
staðar talist fremst á meðal jafningja
þá er það í sjávarútvegi. Okkur er al-
veg óhætt að vera stolt af íslenskum
sjávarútvegi, fyrir því er full inni-
stæða, alla vega á meðan hann er
samkeppnishæfur.
Markaður fyrir súra íslenska
hrútspunga, er nokkuð staðbundinn;
á Íslandi. Öðru máli gegnir um ís-
lenskt sjávarfang.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur » Okkur er alveg
óhætt að vera stolt
af íslenskum sjávar-
útvegi, fyrir því er full
innistæða, alla vega á
meðan hann er sam-
keppnishæfur.
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri SFS.
Samkeppnishæfni sjávarútvegs og 98%
Einn ágætur guðsorða-
maður segir í Postillu sinni: „
Það gengur tregt að venja
vonda náttúru á hið góða, hitt
er létt að temja góða á hið
vonda“. Sennilega hefur
Postilluhöfundurinn þetta
eftir Páli postula í Rómverja-
bréfinu þar sem postulinn
segir: „Hið góða, sem ég vil,
gjöri ég ekki, en hið vonda,
sem ég vil ekki, það gjöri ég.“
Postulinn heldur áfram og
segir: „En ef ég gjöri það, sem ég vil ekki
þá er það ekki lengur ég sjálfur, sem fram-
kvæmi það, heldur syndin, sem í mér býr.“
Sennilega er rétt hjá postulanum að fría sig
viljanum og gera syndina ábyrga.
Því er eins farið með verðbólgu og hið
góða, fáir vilja verðbólgu en nokkrir telja
verðbólgu blessun sína.
Verðbólga
Verðbólga er ein mesta efnahagslega
meinsemd sem um getur. Verðbólga er or-
sök flestra annarra efnahagslegra og fé-
lagslegra meinsemda. Verðbólga er orsök
fátæktar og misskiptingar í heiminum.
Verðbólga færir nánast undantekningar-
laust verðmæti frá snauðum til velmegandi.
Verðbólga færir verðmæti frá fólki til fyrir-
tækja. Verðbólga ívilnar skuldakóngum á
kostnað sparsemi og ráðdeildar. Skulda-
kóngarnir greiða ekki lán sín til baka í raun
og efnast vel. Því er verðbólga til að greiða
leið til fjársvika. Fórnarlömb þessara fjár-
svika eru börn og eldri borgarar.
Í einni fræðibók er verðbólga útskýrð
með þeim orðum að „ verð á vöru og þjón-
ustu hækki umfram framboð á vöru og
þjónustu vegna þess að of miklir peningar
eltist við of lítið magn af vöru og þjónustu,
sem er í boði“. Verðbólga stafar af misvægi
á markaði. Þannig getur verðbólga orðið til
vegna peningaprentunar seðlabanka, eða
innstreymis lánsfjár án þess að vörufram-
boð aukist.
Ef sveitaskáldið hefði lifað annan tíma en
sinn, þá hefði verið ort á annan veg en hér:
Sálarskip mitt fer hallt á hlið
hrekur til skaðsemdanna
af því að illa gengur við
andviðri freistinganna.
(Bólu Hjálmar.)
Þarna á sveitaskáldið sennilega við að
Þeir, sem þurfa að njóta sérstakrar
verndar, eru lífeyrisþegar. Það er mikil
freistni, sem felst í því að höndla með
eignir lífeyrissjóða. Vandinn við eignir
lífeyrissjóða er að mestur hluti eignanna
er skilyrtar eignir lífeyrisþega, þ.e. í
sameignarkerfinu. Aðeins lítill hluti
þeirra er séreign lífeyrisþega.
Það er því mikill freistnivandi, sem lýð-
sleikjur standa andspænis, þegar lýð-
sleikjurnar vilja nota eignir lífeyrissjóða
til að „tryggja fulla atvinnu“ eða þegar
verst lætur, „að það er siðferðisleg
skylda lífeyrisjóða að standa undir hag-
vexti í landinu“. Það er víst hægt að
klæða af sér frost en það klæðir enginn af
sér skrum.
Það er lögbundin skylda stjórnenda líf-
eyrissjóða að tryggja það að eignir lífeyr-
issjóðanna haldi verðgildi sínu og standi
undir því hlutverki, sem lífeyrissjóðunum
er ætlað. Það hlutverk er aðeins að
greiða sjóðsfélögum lífeyrisgreiðslur eft-
ir að starfsævi er lokið, svo og að greiða
örorkubætur þegar við á.
Blessun, böl og samviska
Þegar stjórnvöld og stjórnendur lífeyr-
issjóða vinna samkvæmt sínu hlutverki,
fylgir því blessun. Þegar stjórnvöld eða
stjórnendur lífeyrissjóða bregðast hlut-
verki sínu fylgir því böl. Þegar skilur á
milli verður hver að eiga það við sína
samvisku.
En eins og handritasafnarinn segir: „
Samviska manns er valtur dómari á rétt
og rangt. Hún er aðeins sá hundur í oss,
þó misvel vaninn, sem hlýðnast húsbónda
sínum, lögboði umhverfisins. Hún getur
átt góðan eða vondan húsbónda eftir at-
vikum. Stundum getur hún átt húsbónda
sem sjálfur er skálkur.“
Lýðsleikjur hafa ekki samvisku, eða
hafa húsbónda, sem er skálkur.
freistingarnar með sínu and-
viðri séu verðbólga sem
hrekur til skaðsemda, eins og
þess sem að framan er rakið.
Nú er svo komið að það er
sæl tilfinning að sjá umliðna
verðbólgu fyrri ára stíga til
himins í logum og rísa sjálfur
úr öskunni nýr maður.
Verðbólgumæling
Verðbólga er mæld með
því að mæla með hlutlægum
hætti breytingar á verði vöru
og þjónustu. Hagstofur hvers
lands annast slíkar mæl-
ingar. Sennilega er mæliskekkja þegar
verð vöru og þjónustu er mælt, en sú
skekkja hverfur þegar breyting á milli
mánaða er metin. Verðbólga rýrir verð-
mæti peninga. Sú rýrnun er í réttu hlut-
falli við breytingar á verðlagi. Þegar verð-
breytingar eru meiri innanlands en
utanlands gefur gengi gjaldmiðils gagn-
vart öðrum myntum eftir með gengissigi
ellegar gengissigi í stóru stökki, sem þá
heitir gengisfelling. Gengi gjaldmiðils
verður aldrei handstýrt til lengdar. Að
lokum fer „sálarskipið hallt á hlið og
hrekur til skaðsemdanna“. Gengisfelling
er færsla fjármuna frá heimilum til fyrir-
tækja.
Þeim er þetta ritar finnst ekkert eins
dásamlegt á jörðinni og að hafa fengið að
frelsast úr dýflissu verðbólgu þegar óða-
verðbólgu linnti. Verðbólga liðinna 6 ára
er sem næst 2,9% á ári samanborið við
10,9% á viðreisnarárunum eða 64,5%
verðbólgu á árunum frá 1980 til 1983. Það
voru hrakningar til skaðsemda.
Ekki er ástæða til að greina orsakir
verðbólgu þegar óðaverðbólga ríkti. Þar
kennir hver öðrum um. Vissulega er verð-
bólga mannanna verk og kunna henni að
valda aðgerðir eða aðgerðarleysi manna.
Hættulegast er þó þegar lýðsleikjur kom-
ast til verka. Þannig er nokkuð víst að
svokölluð „leiðrétting“ skilaði sér í 1%
verðbólgu á ári í 4 ár af þeim 6, sem rætt
var um hér að framan. Þeir sem ekki
fengu „leiðréttingu“ bera þann harm sem
leiðréttingarverðbólgan olli.
Velsæld
Í flestum löndum er það markmið
stjórnvalda að viðhalda stöðugu verðlagi.
Það er vegna þess að þeir sem minna
mega sín verða fórnarlömb verðbólgu.
Þeir sem betur mega sín kunna alltaf að
nýta sér flóttaleiðir í opnu hagkerfi.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Í flestum löndum er það
markmið stjórnvalda að
viðhalda stöðugu verðlagi.
Það er vegna þess að þeir
sem minna mega sín verða
fórnarlömb verðbólgu.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Verðbólga, böl eða blessun?
Í langri Morgunblaðs-
grein kastar Inga Sæland
illmælgi að þremur mönn-
um sem vildu hjálpa henni.
Þeir sem til þekkja, vita
hvernig ég hjálpaði henni,
sem kunni ekki til verka í
stjórnmálum, stjórnun eða
hvernig með reikningshald
skyldi farið. Við þetta
tækifæri ætla ég ekki að
rekja það frekar, því það
myndi meiða hana, sem ég
í fyrstu heillaðist af fyrir
fljúgandi mælsku og kjark,
en kynntist síðar heift
hennar, öfund og einræði,
sem blaðagreinin ber skýr-
an vott um. Þá umræðu
bíð ég með að taka á rétt-
um vettvangi innan flokks-
ins.
Uppistaða greinar Ingu
Sæland er réttlæting
hennar fyrir að hafa rekið
tvo þingmenn flokksins, þá
þingmenn sem báru uppi
málefnastarf þingflokks-
ins, fluttu ræður með rök-
um, en ekki upphrópunum,
létu vinna skýrslur og
lögðu fram fyrirspurnir til ráðherra til undirbún-
ings fyrir flutning mála.
Réttlætingin finnst ekki ef að er gáð. Í yfirlýs-
ingu sem ég gaf á vef Morgunblaðsins, útskýrði ég
hvernig Karl Gauti Hjaltason hefði aftur og aftur
gagnrýnt fjármálastjórn hennar í áheyrn hennar
og því hefðu þau fáu orð tekin upp eftir honum á
barnum, átt að vera henni skiljanleg. Engin orð
gegn henni voru sögð af dr. Ólafi Ísleifssyni, frem-
ur að hann lagði henni gott til í þessari ólöglegu,
samansettu upptöku, sem tók átta daga að vinna úr
og koma á framfæri við tvö dagblöð.
Það eitt að hún skilji ekki að formaður stjórn-
málaflokks geti ekki látið kjósa sig gjaldkera
flokksins og verið með prókúru flokksins, segir allt
um hæfi hennar og skilning á meðferð reiknings-
halds.
Karlar sem
vildu hjálpa
konu
Eftir Halldór
Gunnarsson
Halldór
Gunnarsson
» Grein Ingu
er réttlæting
hennar fyrir að
hafa rekið tvo
þingmenn
flokksins, sem
báru uppi mál-
efnastarf þing-
flokksins með
rökum en ekki
upphrópunum.
Höfundur er fyrrverandi sóknarprestur í Holti.