Morgunblaðið - 04.02.2019, Blaðsíða 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. FEBRÚAR 2019
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Það er upplifun tannlækna, heil-
brigðisstarfsfólks og þeirra sem
koma að geðverndarmálum að
tannheilsa fólks með geðraskanir
sé lakari en hjá þeim sem ekki
þjást af slíkum sjúkdómum. Þessi
hópur er oft, vegna heilsufars síns,
ekki nægilega vel í stakk búinn til
að sinna daglegri munnhirðu.
Efnahagur fólks með geðraskanir,
sem oft er verri en annarra, getur
líka haft áhrif í þessu sambandi.
Árleg tannverndarvika Embætt-
is landlæknis og Tannlæknafélags
Íslands hefst í dag og þar verður
sérstök áhersla lögð á tannheilsu
fólks með geðraskanir. Anna
Gunnhildur Ólafsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Geðhjálpar, fagnar
þessu framtaki. Hún segir að tals-
vert sé um að fólk með geðrask-
anir leiti til félagsins vegna slæmr-
ar tannheilsu.
Ásta Óskarsdóttir, tannlæknir á
tannlæknastofunni Valhöll, hefur
talsvert sinnt fólki með geðrask-
anir. Að hennar sögn er tannheilsu
fólks í þeim hópi í mörgum til-
vikum mjög ábótavant, sérstaklega
hjá mjög veiku fólki. „Margir sem
eru með geðraskanir eru á lyfjum
sem geta valdið munnþurrki og
þannig margfaldað ýmis vandamál
í munni,“ segir hún.
Ungir með illa farnar tennur
Hún segir að engar rannsóknir
eða kannanir hafi verið gerðar hér
á landi á tannheilsu fólks í þessum
hópi, en það sé tilfinning tann-
lækna og heilbrigðisstarfsfólks að
hún sé lakari en annarra. „Þetta er
eitthvað sem flestir tannlæknar
kannast við. Ekki er óalgengt að
ungt fólk með geðraskanir sé með
margar illa farnar tennur.“
Ásta segir að margt fólk með
geðraskanir leiti mjög seint til
tannlækna, jafnvel ekki fyrr en
vandinn er orðinn verulegur og
margþættur. „Það krefst því oft
mikilla aðgerða sem ekki hefði
þurft að fara í að öðrum kosti,“
segir hún.
Undir þetta tekur Anna Gunn-
hildur. Hún segir að upplýsingar
um tannheilsu þessa hóps hafi ekki
verið teknar saman, eftir því sem
hún komist næst, en það sé tilfinn-
ing hennar að hún sé verri en hjá
öðrum hópum. „Okkar skjólstæð-
ingar hafa gjarnan minni fjárráð
en aðrir og tannlækningar eru
dæmigerðar fyrir þá þætti sem
sæta afgangi í daglegu lífi fólks
sem hefur lítið handa á milli. Svo
hafa lyfin þarna líka áhrif, en
mörg lyf sem fólk með geðraskanir
tekur hafa slæm áhrif á tannheils-
una.“
Hafa ekki efni á hollum mat
Annað sem Anna Gunnhildur
bendir á í þessu sambandi er að
hollari matvæli, sem stuðli gjarnan
að betri tannheilsu, séu oft dýrari
en óhollari matur og fólk með geð-
raskanir hafi oft hreinlega ekki
efni á að velja hollari kostinn með
tilheyrandi afleiðingum.
Hún segir að nokkuð sé um að
fyrirspurnir berist til Geðhjálpar
um niðurgreiðslu á tannlækna-
kostnaði og hvert hægt sé að snúa
sér til að fá aðstoð við að mæta
slíkum kostnaði. „Við bendum fólki
þá á að hafa samband við sín stétt-
arfélög, en mörg þeirra veita
styrki til að fara til tannlæknis,“
segir hún. „Annars verðum við sí-
fellt meira vör við að fólk fari utan,
oft til Austur-Evrópu, til að fara til
tannlækna. Oft, þegar illa er komið
fyrir tannheilsu fólks, er það gjör-
samlega ókleift fyrir öryrkja að
sækja sér tannlæknaþjónustu hér
á landi.“
Spurð hvers vegna þessi hópur
hafi orðið fyrir valinu í Tannvernd-
arvikunni segir Ásta að í þessu
samstarfi Tannlæknafélagsins og
Embættis landlæknis hafi ýmsir
hópar verið skoðaðir hingað til,
m.a. eldri borgarar. Eftir samtöl
við fagfólk innan heilbrigðiskerf-
isins hafi verið ákveðið að leggja
áherslu á fólk með geðraskanir.
Vilja horfa til lengri tíma
Við undirbúning Tannverndar-
vikunnar hefur verið rætt við heil-
brigðisstarfsfólk á geðdeildum um
hvernig best sé að standa að þessu
verkefni. Meðal þess sem lögð
verður áhersla á er vitundarvakn-
ing um nauðsyn þess að hugsa um
tennur sínar daglega. Veitt verður
hópfræðsla, bæði þeim sem starfa
við umönnun geðsjúkra og skjól-
stæðingum þeirra og þá verða ein-
staklingum mögulega veittar leið-
beiningar.
„Núna er staðan þannig að þeg-
ar ungur einstaklingur leggst inn á
endurhæfingargeðdeild er ástand
tanna hans ekki skoðað kerfis-
bundið. Við erum að vonast til þess
að það geti breyst í þá veru að
hver einstaklingur á leið í end-
urhæfingu geti fengið skoðun og
viðeigandi meðferð hjá tannlækni,“
segir Ásta. „Við vonumst til að sú
reynsla og þekking sem kemur út
úr þessu verkefni leggi grunninn
að bættri tannheilsu ungs fólks
með geðraskanir til lengri tíma.“
Í fyrra breyttust endurgreiðslur
Sjúkratrygginga á þann veg að
aukin var greiðsluþátttaka vegna
kostnaðar við almennar tannlækn-
ingar fólks með geðraskanir sem
er 18 ára og eldra.
„Núna er vissulega auðveldara
fjárhagslega fyrir þennan hóp að
þiggja tannlæknaþjónustu en það
er ekki víst að allir séu meðvitaðir
um það,“ segir Katrín Guðmunds-
dóttir, framkvæmdastjóri Tann-
læknafélags Íslands.
Tannheilsa geðsjúkra oft slæm
 Tannverndarvika hefst í dag og þar verður lögð áhersla á tannheilsu fólks með geðraskanir  Lyf og
efnahagur hafa mikil áhrif  Talsvert er um að fólk með geðraskanir fari til tannlækna í útlöndum
Ljósmynd/Thinkstock
Hjá tannlækni Í Tannverndarviku, sem hefst í dag, verður áhersla lögð á tannheilsu fólks með geðraskanir. Þessi
hópur er oft, vegna heilsufars síns, ekki nægilega vel í stakk búinn til að sinna daglegri munnhirðu sinni.
Anna Gunnhildur
Ólafsdóttir
Ásta
Óskarsdóttir
Hólshraun 3, 220 Hafnarjörður · Símar 555 1810, 565 1810 · veislulist@veislulist.is · www.veislulist.is
ÚTANSK
ÞORRAMATUR
www.veislulist.is
BLÓTUM ÞORRANN
EINS OG SÖNNUM
ÍSLENDINGUM SÆMIR
Allt um þorramatinn, verð og veislur á
heimasíðu okkar veislulist.is
Drífa Jónasdóttir, afbrotafræðingur
og doktorsnemi við læknadeild Há-
skóla Íslands, segir að rannsókn
sem hún vann
leiði í ljós að
mörgum körlum
á Íslandi finnst
ekkert að því að
beita maka sinn
ofbeldi.
„Ég velti fyrir
mér hvað við er-
um að gera rangt
sem uppalendur,
af hverju finnst
svona mörgum
drengjum og körlum svona hegðun í
lagi?“
Í rannsókninni er tekið saman
hver upplifun kvenna af heimilis-
ofbeldi er en Drífa vildi skrá hana
niður á skipulagðan hátt.
Af 202 konum sem höfðu reynslu
af heimilisofbeldi svöruðu 118 konur
spurningunni um kynferðislegt of-
beldi játandi. Ef hlutfall kvenna sem
greindu frá kynferðislegu ofbeldi í
hverri viku, oft í viku og daglega er
lagt saman kemur í ljós að hlutfallið
er 38%.
Nær allar konurnar (98%) sem
höfðu reynslu af heimilisofbeldi
höfðu orðið fyrir andlegu ofbeldi en
um 62% þeirra höfðu einnig reynslu
af líkamlegu og 60% kvennanna
höfðu einnig reynslu af kynferð-
islegu ofbeldi.
Morðhótanir algengar
Morðhótanir eru jafnframt al-
gengar í ofbeldissamböndum og
sögðust 23% kvennanna hafa fengið
morðhótun frá núverandi eða fyrr-
verandi maka sínum. Meira en
helmingur svarenda greindi frá fjár-
hagslegu ofbeldi (54%) og 24% frá
stafrænu ofbeldi.
Að sögn Drífu getur fjárhagslegt
ofbeldi sett konur í mjög erfiða
stöðu þegar þær reyna að brjótast
út úr ofbeldissamböndum. Þær eiga
oft erfiðara með að taka af skarið og
fara, ekki síst ef börn eru í spilinu.
Nánast allar (90,9%) konurnar
sögðu að maki þeirra hefði kennt
þeim um ofbeldið sem hann beitti.
Drífa segir að þetta sé í samræmi
við erlendar rannsóknir. „Sem er at-
hyglisvert. Að það sé sama hvar þú
býrð í heiminum, aðstæðurnar, kröf-
urnar og ranghugmyndirnar eru af
mjög svipuðum toga.“
Viðtalið má nálgast í fullri lengd á
mbl.is. guna@mbl.is
Ofbeldismenn
kenna konum um
 Ný rannsókn á upplifun þolenda
Drífa
Jónasdóttir