Morgunblaðið - 04.02.2019, Blaðsíða 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. FEBRÚAR 2019
SÉRBLAÐ
Tíska&
förðun
Fylgir Morgunblaðinu
föstudaginn 15. febrúar
Fjallað er um tískuna í förðun,
snyrtingu, fatnaði og fylgihlutum auk
umhirðu húðarinnar, dekur o.fl.
PÖNTUN AUGLÝSINGA:
Til mánudagsins 11. febrúar
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105 kata@mbl.is
–– Meira fyrir lesendur
Túskildingsóperan eftir Ber-tolt Brecht og Kurt Weiller eitt af tímamótaverkumliðinnar aldar. Sérstaða
hennar blasir ef til vill ekki við
áhorfendum í upphafi 21. aldarinnar,
en á sínum tíma markaði óperan um
hrappinn Makka hníf, sem tælir
Polly Peachum til að giftast sér og
kallar yfir sig reiði og hefndarhug
föður hennar, beltarakonungs Lund-
úna, vatnaskil. Hryllingsbragurinn
um Makka hníf varð fleygur með
upphafslínunum
Hákarls ásýnd opnu gini
allar tennur sýnir þér;
Makki lumar á litlum kuta –
litla kutann enginn sér.
Í kvikmyndinni Makki hnífur –
Túskildingsmynd Brechts eru í raun
sagðar tvær meginsögur í einu. Við
fylgjumst með kvikmyndun Túskild-
ingsóperunnar og um leið deilu
Brechts og Weill við framleiðend-
urna sem hafa keypt kvikmynda-
réttinn. Þar stangast á róttækar
hugmyndir Brechts og ætlun fram-
leiðendanna um að skemmta án þess
að stuða.
Brecht hefur alltaf verið umdeild-
ur. Hann hrökklaðist undan nas-
istum frá Þýskalandi og endaði í
Bandaríkjunum. Á tímum
McCarthyismans bar hann vitni
fyrir óamerísku nefndinni og fór síð-
an til Austur-Þýskalands þar sem
hann lést 1956 aðeins 58 ára gamall.
Í ævisögunni Brecht: A Choice of
Evils, sem kom út þremur árum síð-
ar, skrifar Martin Esslin: „Á meðan
Vestrið kunni að meta skáldskap
hans og vantreysti kommúnism-
anum nýttu kommúnistarnir sér
pólitíska sannfæringu hans en voru
fullir grunsemda í garð listrænna
markmiða hans og afreka.“
Brecht hafði ákveðnar hugmyndir
um leikhús og tilgang þess. Hann
var frumkvöðull þess sem kallað er
epískt leikhús þar sem áhersla er á
að vekja til umhugsunar frekar en að
segja sögu, sem áhorfandinn getur
lifað sig inn í. Þetta kemur fram í því
að atburðarásin er brotin upp með
ýmsum hætti, meðal annars með því
að leikarar snúa sér út í sal og
ávarpa salinn.
Myndin er trú þessum aðferðum.
Brecht á það til að horfa í myndavél-
ina og tala beint til áhorfenda. Í
miðju atriði úr Túskildingsóperunni
er allt í einu hrópað fram í, leik-
ararnir hætta og myndavélin sýnir
framleiðandann í uppnámi á skrif-
stofu sinni.
Túskildingsóperan var frumsýnd í
lok þriðja áratugar liðinnar aldar,
31. ágúst 1928 í Berlín. Í Weimar-
lýðveldinu var mikil gróska og sam-
félagið í deiglu gagngerra breytinga.
Nasistar voru í uppgangi og oft heitt
í kolunum milli þeirra og komm-
únista. Brecht hafði þegar stigið sín
fyrstu skref sem leikritahöfundur
þegar kom að Túskildingsóperunni.
Hann hefur þó alls ekki fest sig í
sessi og á degi frumsýningar ríkti
mikil óvissa og uppnám. Þessu er
komið til skila í myndinni. Þar kem-
ur fram að leikararnir eru með flaut-
ur, tilbúnir að svara fyrir sig ef
áhorfendur skyldu púa. Þegar
söngvaverkið Mahagonny eftir
Brecht og Weill var sýnt í Baden-
Baden árið áður höfðu leikararnir
einmitt gripið í flautur þegar áhorf-
endur fóru að baula úti í sal. Í bók-
inni Weimar Germany segir Eric D.
Weitz að Brecht og Weill hafi þetta
kvöld hvað varðar bæði stíl og inntak
valdið byltingu í músíkleikhúsi. Eitt
af lögunum, sem flutt voru þetta
kvöld, var Alabama Song, sem síðar
var iðulega á dagskrá hjá bæði
hljómsveitinni Doors og söngv-
aranum David Bowie.
Segir Weitz að Brecht og Weill
hafi meðvitað leitað að formi og stíl,
sem endurspeglaði hraða, harðan
ágreining og væntingar nútímans.
Þeir vildu skapa leikhús sem bæði
ögraði og skírskotaði til almennings,
eða eins og Brecht orðaði það vildi
hann ekki höfða til tilfinninganna
heldur skynseminnar. Tónlist Weills
var ekki síður byltingarkennd með
áhrifum frá djassi og kabarett.
Í upphafi frumsýningarinnar á
Túskildingsóperunni voru áhorf-
endur hikandi, en þegar kom að Ka-
nónulaginu þar sem vinirnir Makki
hnífur og Brown lögreglustjóri
syngja um hermennskutíð sína á
Indlandi í augljósri ádeilu á þýska
hernaðarhyggju ætlaði allt um koll
að keyra:
Við byssukjaftinn
þeir byggja upp kraftinn
frá Cap til Couch Behar.
Á vígaröltinu
í vopnabröltinu
framandi fjölda af þjóðum
á fjarlægum vígaslóðum
þeim svörtu og gulu við hentugleika í
hrásteik er breytt.
Í málgagni nasista var leikritið
kallað „eitruð rotþró“ og það fór
greinilega fyrir ofan garð og neðan
hjá kommúnistum sem sögðu það
„gersneytt félagslegri eða pólitískri
háðsádeilu“. Boðskapurinn var beitt-
ur og mátti heyra sungnar setningar
á borð við „Því fortakslaust má segja
um sérhvern mann:/Á sóðaverkum
einum blómstrar hann“ og „fyrst
kemur maginn – næst er siðferðið“,
sem reyndar heyrist ítrekað í mynd-
inni. Hjá Brecht er stutt á milli
hrappanna og góðborgaranna, utan
hvað hinir fyrrnefndu eru jafnvel
hugrakkari, ef eitthvað er. Því var
hins vegar vel tekið og myndin end-
urspeglar hvernig Brecht og Weill
skjótast upp á stjörnuhimininn. Inn-
an árs hafði það verið fært upp í yfir
50 leikhúsum og sýnt 4.000 sinnum.
Fjórum árum síðar hafði það verið
þýtt á 18 tungumál og sýnt við fögn-
uð víða um Evrópu. Nótur að lögum
úr leikritinu rokseldust og þau voru
leikin í kaffihúsum og á dansstöðum.
Fyrsta upptakan var gerð nokkrum
vikum eftir að leikritið var frumsýnt
og kvikmynd byggð á því í leikstjórn
G.W. Pabst kom út 1931.
Þegar kemur að kvikmyndinni
skilja leiðir myndarinnar og veru-
leikans og skáldskapurinn tekur við.
Sú útgáfa af Túskildingsóperunni
sem Brecht vill gera í myndinni var
aldrei gerð. Hins vegar er tekið fram
að öll þau orð, sem lögð séu Brecht í
munn, hafi hann sagt með einum eða
öðrum hætti. Lars Eidinger leikur
Brecht. Eidinger er ein af stjörnum
þýsks leikhúss og hefur gert garðinn
frægan í Schaubühne am Lehniner
Platz í Berlín. Hann passar vel inn í
hlutverk Brechts og gerir vel. Engu
að síður er Brecht veikasti þátturinn
í myndinni. Sú ákvörðun að láta að-
eins um varir hans fara úthugsaðar
setningar, sem eigna má Brecht,
gera að verkum að hann verður iðu-
lega eins og gangandi spakmælavél
frekar en maður af holdi og blóði.
Í heild er myndin hins vegar vel
heppnuð, leikmyndirnar glæsilegar
og dans- og söngvasenur grípandi og
eggjandi. Í lokin er Túskildings-
myndin tengd við nútímann þegar
hrapparnir ganga sigri hrósandi
með uppreista æru um götur Lund-
úna jakkafataklæddir með skjala-
töskur og upp spretta í fjarska há-
hýsi fjármálahverfis Lundúna eins
og það lítur nú út.
Þess má geta að lokum að texta-
brotin eru fengin úr þýðingu Þor-
steins Þorsteinssonar á Túskild-
ingsóperunni frá 1977 og þýddu
Þorsteinn frá Hamri, Sveinbjörn
Beinteinsson og Böðvar Guðmunds-
son söngva án þess að gefið sé upp
hver þýddi hvað.
„Fyrst kemur maginn – síðan siðferðið“
Öflugt tvíeyki Robert Stadlober í hlutverki Kurts Weills og Lars Eidinger í hlutverki Bertolts Brechts.
Þýskir kvikmyndadagar
Makki hnífur – Túskildingsmynd
Brechts bbbmn
Leikstjóri: Joachim Lang. Leikarar: Lars
Eidinger, Tobias Moretti, Hannah
Herzsprung, Joachim Król, Claudia Mic-
helsen og Robert Stadlober.
Þýskaland, Belgía, 2018. 180 mín.
KARL BLÖNDAL
KVIKMYNDIR
Samsýningin From the edge of
the world var opnuð í galleríinu
Ekkisens um helgina en á henni
má sjá verk tólf listamanna frá Ís-
landi og Los Angeles sem vinna
með málverkið á fleti. Sýningin
verður opin til 16. febrúar og
verður auglýst frekar síðar hve-
nær opið er.
Sýnendur eru Alison Woods,
Carlos Beltran Arechiga, David
Leapman, David Spanbock, Davíð
Örn Halldórsson, Freyja Eilíf, Gul
Cagin, Jenny Hager, Karen Björg
Jóhannsdóttir, Kristinn Már
Pálmason, Kristín Morthens og
Max Presneill en sýningarstjórar
eru Presneill og Freyja Eilíf.
Ekkisens er að Bergstaðastræti
25B og stofnaði Freyja Eilíf það
haustið 2014, í fyrrverandi vinnu-
stofu afa síns heitins, myndlist-
armannsins Völundar Draum-
lands. Um nafn gallerísins segir á
Facebook að það sé bæði gamalt
blótsyrði sem amma þín ætti að
kannast við sem og listamanna-
rekið rými í miðbæ Reykjavíkur.
Málverk frá Los
Angeles og Íslandi
Morgunblaðið/Ófeigur
Litríkur Listmálarinn Davíð Örn Halldórsson gerir litrík og fjörleg verk.