Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.02.2019, Síða 16

ÚTTEKT
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.2. 2019
Persónuverndarreglugerð ESB hafði ekkitekið gildi þegar ég skrifaði ritgerðinaen var í mótun, því drög að henni voru
lögð fram 2012 af hálfu framkvæmdastjórnar
ESB,“ segir lögfræðingurinn Heiðdís Lilja
Magnúsdóttir, en í júní í fyrra var reglugerðin
innleidd hér á landi með lögum um persónu-
vernd og vinnslu persónuupplýsinga nr. 90/
2018. Í aðildarríkjum Evrópusambandsins tók
þessi nýja persónuverndarlöggjöf gildi í maí
sama ár og fjallar hún m.a. um vernd ein-
staklinga í tengslum við vinnslu persónuupplýs-
inga og frjálst flæði slíkra upplýsinga.
„Persónuvernd og meðferð persónuupplýs-
inga var afar áberandi í samfélagsumræðunni á
síðasta ári, ekki bara vegna tilkomu hertra
reglna á sviði persónuverndar, heldur líka
vegna persónuverndarbrota sem hafa átt sér
stað, eins og hjá Facebook, í tengslum við Cam-
bridge Analytica-skandalinn,“ segir Heiðdís og
rifjar upp atvik þess máls.
„Þar komst greiningar- og ráðgjafarfyrir-
tækið Cambridge Analytica yfir persónu-
upplýsingar um 50 milljón Facebook-notenda,
án þeirra samþykkis eða vitneskju, en Cam-
bridge Analytica hefur meðal annars unnið fyr-
ir framboð Donalds Trumps Bandaríkjaforseta
og Brexit-hreyfinguna í Bretlandi. Talið er að
upplýsingarnar hafi m.a. verið notaðar í að-
draganda bandarísku forsetakosninganna 2016
til þess að dreifa falsfréttum og áróðri með
markvissum hætti á Facebook.“
Heiðdís bendir á að með því að nota sam-
félagsmiðla, öpp og leitarvélar á netinu séum
við oftar en ekki að samþykkja að persónu-
upplýsingum um okkur sé safnað. „Til dæmis
upplýsingum um það hvaða áhugamál og skoð-
anir við höfum og aðrar upplýsingar sem snúa
að persónuleika okkar og aðstæðum. Þessar
upplýsingar eru svo greindar og niðurstöð-
urnar notaðar til að gera auglýsendum kleift að
beina sérsniðnum auglýsingum að ein-
staklingum og auglýsa þannig með markvissari
hætti. Út á þetta gengur viðskiptamódel fyr-
irtækja eins og Google og Facebook. Á móti
fáum við þessa þjónustu frítt. Talað hefur verið
um að persónuupplýsingar séu í raun olía 21.
aldarinnar. Þetta er nýja skiptimyntin.“
Dómstóllinn Google
Eitt ákvæði í nýju persónuverndarlögunum
snýr að því að styrkja réttinn til að gleymast.
Árið 2014 staðfesti Evrópudómstóllinn að rétt-
urinn til að gleymast væri fyrir hendi í þágild-
andi persónuverndarlöggjöf og ætti við um
Google-leitarvélina.
„Málið varðaði spænskan mann sem vildi að
gömul frétt, sem tengdist fjárnámi hjá
honum, yrði fjarlægð úr leitarniðurstöðum
Google. Hann vann málið en dómurinn hafði
þó ekki í för með sér að fréttamiðlinum bæri
að eyða efninu, einungis að Google bæri að
eyða leitarniðurstöðunni,“ segir Heiðdís og
nefnir að nú sé tekist á um það fyrir
Evrópudómstólnum hvort rétturinn til að
gleymast gildi um allan heim eða hvort
gildissviðið taki einungis til EES-svæðisins.
„Hinn 10. janúar sl. birtist álit lögsögumanns
dómstólsins í málinu en það er talið gefa vís-
bendingu um endanlega dómsniðurstöðu. Nið-
urstaða lögsögumannsins var sú að rétturinn til
að gleymast væri bundinn við EES-svæðið.
Þetta þýðir að ef Íslendingur sækir um réttinn
til að gleymast yrðu leitarniðurstöður fjar-
lægðar af google.is en yrðu t.d. áfram aðgengi-
legar í gegnum bandaríska IP-tölu á google-
.com. Það takmarkar strax þennan rétt,“ segir
Heiðdís.
„Segja má að Evrópusambandið hafi lofað
svolítið upp í ermina á sér með því að tala um
„réttinn til að gleymast“ af því að rétturinn er
alls ekki alger.“
Heiðdís útskýrir að ef skylda til að fjarlægja
efni á grundvelli réttarins til að gleymast gilti á
heimsvísu myndi það skerða upplýsingarétt að-
ila utan Evrópu. Þá gætu aðilar í ríkjum utan
EES, t.d. í Kína, Sádi-Arabíu og Rússlandi, allt
eins nýtt sér þennan rétt til þess að fjarlægja
efni á netinu sem þeir teldu óæskilegt, og tak-
markað þannig aðgang íbúa annarra ríkja að
upplýsingum.
„Þannig væri hægt að misnota þessi réttindi.
Það væri í raun ritskoðun á netinu, sem fæstir
vilja sjá.“
Heiðdís segir einstaklinga geta sótt um að
láta fjarlægja vefhlekki sem birtast í leitarnið-
urstöðum tengdum þeim og þeir vilja ekki að
aðrir sjái. Google þarf þá að ákveða hvort það
verði við þeirri bón. Síðan 2014 hefur Google
fengið 655.000 beiðnir þar sem farið var fram á
að tvær og hálf milljón hlekkja yrði fjarlægð af
netinu. Google samþykkti að fjarlægja 43,4%
hlekkjanna.
Er þá ekki Google orðinn að dómstóli?
„Jú, það er nokkuð til í því, við erum búin að
framselja vald til takmörkunar á tjáningarfrelsi
í hendur bandarísku einkafyrirtæki. Ef Google
hafnar beiðni um eyðingu hlekkja er hægt að
kæra það til persónuverndarstofnunar í hverju
landi fyrir sig, hér hjá Persónuvernd. En þetta
hefur verið gagnrýnt fyrir það að þetta geti leitt
til allsherjar ritskoðunar og haft áhrif á upplýs-
ingarétt almennings. Hugmyndafræðin á bak
við réttinn til að gleymast gengur út á það að
fólk eigi að hafa forræði yfir eigin persónu-
upplýsingum og að smáglæpir og fortíðarafglöp
fylgi fólki ekki um aldur og ævi á netinu,“ segir
Heiðdís og nefnir að stundum komi fyrir að
beiðni um að láta fjarlægja upplýsingar verði
þó til þess að vekja athygli á nákvæmlega því
sem fólk vilji fela. Hún nefnir dómsmál Spán-
verjans frá árinu 2014 sem dæmi um þetta.
„Þessi maður hafði óskað eftir því að gömul
frétt um fjárnám yrði fjarlægð af netinu því
hún hefði skaðleg áhrif á viðskipti hans og fór
hann alla leið fyrir Evrópudómstólinn til þess
að fá fréttina fjarlægða. Nú eru til þúsundir
leitarniðurstaðna sem tengjast nafninu hans og
þessu máli og þessu fjárnámi! Þetta hafði því
algjörlega öfug áhrif í hans tilfelli,“ segir hún.
Heiðdís segir fjölmiðla fá tilkynningar frá
Google ef fjarlægðir séu hlekkir af þeirra miðli.
Áhyggjuefnið er samfélagsmiðlarnir
Heiðdís Lilja Magnúsdóttir er lögfræðingur hjá fjölmiðlanefnd en hún skrifaði meistararitgerð í lögfræði árið 2014
um réttinn til að gleymast. Nú þegar ný lög um persónuvernd eru orðin að veruleika er að mörgu að huga. Heiðdís
hefur áhyggjur af misnotkun upplýsinga á netinu sem hún segir jafnvel geta skaðað lýðræðið.
F
áir í heiminum í dag myndu velja til-
veru án internetsins. Netið er sam-
ofið okkar lífi frá morgni til kvölds
og treystum við á það til að fræðast,
afla upplýsinga, eiga í samskiptum
við annað fólk og leika okkur. Mörg okkar eiga
Google-reikning og flest erum við á mörgum
samfélagsmiðlum. Þar setjum við inn bæði
myndir og upplýsingar sem fleiri en aðeins
vinir okkar geta séð. Aðrir geta notfært sér
þessar upplýsingar, oftast í auglýsingaskyni
en stundum í vafasömum tilgangi en persónu-
upplýsingar fólks eru í dag mjög verðmætur
gjaldmiðill. Persónupplýsingar eru heit sölu-
vara sem mörg fyrirtæki vilja eignast til þess
að geta náð til markhópa sem passa þeim, og
þar með græða þeir meira.
Á leitarvélum eins og Google eru upplýs-
ingar sem geymast um ókomin ár og stund-
um er sagt að þær hverfi aldrei og eins
geymir Facebook aragrúa upplýsinga um
fólk. Þegar farið er að grúska í þessum mál-
um vakna spurningar. Skiptir einhverju máli
að hægt sé að nálgast upplýsingar um mann
og þá af hverju? Er hægt að vera ósýnilegur í
heimi netsins? Er hægt að losna undan aug-
lýsingaflóði samfélagsmiðlanna? Hefur net-
notandi forræði yfir eigin persónuupplýs-
ingum? Blaðamaður fór á stúfana og leitaði
svara.
Google veit ýmislegt um þig
Mörg okkar tengjast Google og ef þú ert með
Google-reikning geymir Google ýmsar upp-
lýsingar um þig. Ef kveikt er á símanum þín-
um er til dæmis hægt að sjá hvar þú ert
hverju sinni og hægt er að rekja allar þínar
ferðir. Google veit um allt sem þú hefur skoð-
að á netinu en hægt er að eyða því sem maður
gerir, á því tæki sem það er framkvæmt. Ef
þú ferð í „history“ og eyðir slóðinni þinni er
samt líklegt að hún fyrirfinnist á öðru tæki
þér tengdu en hægt er að eyða öllu út ef þú at-
hugar öll tækin þín. Google getur „lesið“ allan
tölvupóstinn þinn og notað upplýsingar þaðan
Ofurseld internetinu
Getty Images/iStockphoto
Tilvera okkar er samofin internetinu og fæst okkar vildu vera án
þess. Á sama tíma er okkur umhugað um að persónuupplýs-
ingar okkar séu ekki notaðar í vafasömum tilgangi. Með nýrri
tækni og nýjum tækjum er í auknum mæli hægt að fylgjast með
okkur og upplýsingar um okkur ganga kaupum og sölum.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is