Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.02.2019, Blaðsíða 28

28 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.2. 2019
HEILSA
Hann er nú svo beinastór,“ segja hinarelskulegustu mæður þegar taliðberst að þungum sonum þeirra. En
beinin eru heldur engin léttavigt. Þumalputt-
aregla gerir ráð fyrir að mín beinagreind sé
um 12 kg að þyngd eða í kringum 14-15% af
líkamsþyngdinni. En þótt 12 kg séu talsvert
þá vegur það ekki nema lítinn hluta af heild-
arþyngdinni. Auk þess eru beinin þess eðlis
að þau taka litlum breytingum hvort sem ég
er feitur eða grannur.
En þrátt fyrir góðan hug mæðra þessa
heims þá gefur ytra útlit yfirleitt ákveðna
mynd af því hvort fólk sé of þungt eða ekki.
Líkamsbyggingin getur magnað myndina,
ekki síst hæð fólks og jafnvel herðabreidd, en
í heild leynir fita sér ekki þar sem hún er og
sjaldan virðist grannur maður feitur.
Hvað er þetta BMI?
Þegar reynt er að leggja mat á ástand fólks
með tilliti til fituforða eru sannarlega ýmsar
leiðir færar. Meðal þeirra, og sú sem líkams-
ræktarfrömuðir styðjast helst við er svokölluð
fituprósentumæling. Hún er metin ein-
staklingsbundið með misáreiðanlegum bún-
aði, töngum og ýmsu öðru fremur óþægilegu.
Þessi mæling er hins vegar betri mælikvarði
en margur annar þegar litið er til þyngd-
artaps þar sem þeir sem stunda styrktaræf-
ingar bæta óneitanlega vöðvum á líkamann
um leið og það losnar um fitu. Því getur sá
sem æfir stíft orðið fyrir vonbrigðum með
þróun þyngdarinnar, jafnvel þótt fitan minnki
og minnki.
En svo er það BMI-stuðullinn sem oft er
vitnað til. Þar er um skammstöfun að ræða
sem vísar til Body Mass Index. Er honum
ætlað, eftir ákveðinni reikniformúlu að gefa
fólki hugmynd um hvort það sé í góðum mál-
um með líkamsþyngd sína. Í framsetningu á
stuðlinum er fólki gjarnan skipt í þrjá til
fimm hópa, allt eftir því hversu nákvæmlega
er reynt að skilgreina líkamsþyngd viðkom-
andi. Einfaldasta myndin er að tala um fólk í
„eðlilegri þyngd“, „yfirvigt“ og svo þá sem
kljást við raunverulega „offitu“. En sú skipt-
ing er að líkindum of mikil einföldun á veru-
leikanum þar sem einnig er til fólk sem er of
létt, og því ekki rétt að skilgreina mögulegan
vanda fólks aðeins í aðra áttina. Horfa verður
til þess að meðalhófið stendur mitt á milli
tvennra öfga. Það á við um líkamsþyngd eins
og flest annað.
Byggist á gömlum fræðum
BMI-stuðullinn á sér langa sögu í raun. Hann
rekur sig aftur til fræða Adolphe Quetelet
(1796-1874) sem var belgískur vísindamaður
sem starfaði, líkt og gjarnan var um hans
daga þvert á mörg svið vísindarannsókna.
Hann var því ekki aðeins stjörnu- og stærð-
fræðingur heldur lagði hann einnig talsvert af
mörkum við þróun félagsfræðinnar sem vís-
indagreinar en hún var að slíta barnsskónum
á þeim árum.
Var stuðullinn í raun hluti af þeirri viðleitni
hans til þess að móta tölfræðilegar upplýs-
ingar í félagsfræði. Það var hins vegar á 20.
öld sem stuðullinn tók á sig endanlega mynd.
Reikniformúlan að baki honum er í raun
fremur einföld. Hæð einstaklings, mæld í
metrum (mínu tilviki 1,85) í öðru veldi, er
deilt í þyngd hans, mælt í kg (mínu tilviki
84,9). Í einfaldaðri mynd er formúlan því:
84,9/3,4225. Það gefur svo aftur niðurstöðuna
24,8 sem er sú tala sem ákvarðar hvar ég
lendi á hinum miskunnarlausa kvarða.
Rétt innan marka!
Og sé það gert kemur í ljós að miðað við nú-
verandi þyngd mína er ég rétt innan þeirra
marka sem stuðullinn setur sem „kjörþyngd“.
Í þann eftirsótta flokk komast aðeins þeir
sem fá mælingu á bilinu 18,5 og 24,9. Beri ég
stöðuna nú, saman við það þegar átakið hófst
hefur staðan þó batnað talsvert. í upphafi
mældist ég 27,14 á BMI-kvarðanum og það er
skilgreint sem yfirvigt.
Ég verð þó að viðurkenna að mér líður ekki
í dag eins og að ég sé á mörkum kjörþyngdar
og yfirvigtar. Vissulegar langar mig að missa
2-3 kíló í viðbót og get það án mikils átaks, en
það breytir því ekki að ég teldi mig ekki í
hópi fólks í yfirvigt þótt skyndilega bættust á
mig 1,5 kg miðað við núverandi stöðu.
Vandmeðfarinn mælikvarði
Mælikvarði eins og BMI er ekki óskeikull og
kannski er hann hvað vandmeðfarnastur þeg-
ar fólk liggur á markalínum kjörþyngdar ann-
ars vegar og vannæringar eða yfirvigtar hins
vegar. Ef ég skoða mælikvarðana ofan við yf-
irvigtina get ég hins vegar tekið undir að ég
væri farinn að kljást við talsverðan offitu-
vanda ef ég skoraði 30 eða hærra á kvarð-
anum. Þá væri ég kominn vel upp í þriggja
stafa tölu, 102 kg eða hærra.
Stuðull sem
deilt er um
Mér er eflaust enn feitt um hjartarætur en að utanverðu hefur
þetta lekið af. Í allri þeirri vinnu sem orðið hefur þess valdandi
hef ég líka rætt meira um heilsu og heilsueflingu en áður. Þar
kemur forvitnileg stafaruna ótrúlega oft upp í umræðunni – BMI.
Líkamsmassastuðull (BMI)
<18,5
Vannæring
18,5-24,9
Kjörþyngd
25-29,9
Yfirvigt
30-34,9
Offita
35<
Mikil offita
Íslendingum finnst gaman að
slá met, þó finnst þeim
skemmtilegra en annað að gera
það á grundvelli hinnar svoköll-
uðu „höfðatölu“. Hún vísar
reyndar ekki til annars en fá-
mennisins og þegar afreksfólk
eða hópar ná miklum árangri
hefur í raun engin þjóð roð í Ís-
lendingana sem telja aðeins 350
þúsund eða svo.
En við eigum líka met þar
sem höfðatalan kemur hvergi
við sögu. Það á við þegar holda-
far þjóðarinnar er borið saman
við nágrannaþjóðir okkar í
Skandinavíu. Skv. rannsókn
sem unnin var á árunum 2011-
2014 af sérfræðingum við
Tækniháskólann í Danmörku
(DTU) var mun hærra hlutfall
Íslendinga að kljást við yfirvigt
og offitu en í hinum löndunum.
Reyndar sýndi rannsóknin að
fullorðið fólk á Norðurlöndum
var að jafnaði nokkuð yfir kjör-
þyngd árið 2014 og stóð í 25,3
skv. BMI-stuðlinum. Skv. rann-
sókninni var hlutfall Íslendinga í
yfirvigt/offitu 59,6% á meðan
Finnar komu næstir með 48,1%.
Hinar þjóðirnar stóðu mun bet-
ur og Svíarnir ráku offitulestina
með 44,8% fólks í fyrrnefndum
flokki. Þegar aðeins var litið til
þeirra sem kljást við offitu var
hlutfallið 21% hér á landi, 14,8%
í Finnlandi en aðeins 10,1% í Sví-
þjóð.
Rannsóknin sýndi sömuleiðis
að ástandið hefði versnað frá
árinu 2011 og einhvern veginn
læðist sá grunur að manni að
enn hafi sigið á ógæfuhliðina
hér á landi, þrátt fyrir heilsu-
bylgju sem náð hefur til hluta
landsmanna.
Reyndar verð ég að við-
urkenna að það er ekki gott að-
gengi að gögnum um holdafar
þjóðarinnar. Kannski er heldur
ekki smekklegt að gera kröfu
um slíkt, svona á miðjum þorr-
anum.
Ofangreindar tölur eru hins
vegar til viðmiðunar og það er
full ástæða fyrir fólk að máta sig
og líkamsþyngd sína við BMI-
stuðulinn, þrátt fyrir alla þá
annmarka sem fylgja slíkum
mælingum. Líkt og formúlan
sem útskýrð var hér að ofan er
lítið sem ekkert mál að reikna
þetta út.
STAÐAN VERSNAR
BMI-óvinur Íslendinga
Pistill
Stefán Einar
Stefánsson
ses@mbl.is
ÞYNGD SKREFAFJÖLDI MATARÆÐI ÆFINGAR
92,9 kg
84,1 kg
84,9 kg
Upphaf:
Vika 21:
Vika 22:
13.526
16.109
12.123
16.249
2 klst.
2 klst.
HITAEININGAR
Prótein
25,2%
Kolvetni
38,2%
Fita
36,6%
á heimasíðu Hreyfils:
hreyfill.is
eða í App Store
og Google Play
SÆKTU APPIÐ
Sæktu appið frítt á AppStore
eða Google Play
Hreyfils appið
Pantaðu leigubíl á einfaldan
og þægilegan hátt
Þú pantar bíl1
3 og færð SMS skilaboðað bíllinn sé kominn.
2 fylgist með bílnum í appinu