Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.02.2019, Síða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.2. 2019
H
ann er átta ára gamall, einn að
leik í vesturbænum í Reykja-
vík. Saklaus, sæll og glaður.
Illska heimsins eins óviðkom-
andi honum og hún getur
mögulega orðið. Á vegi hans verður ókunnug
kona sem biður hann vingjarnlega um að koma
með sér inn í gamalt vöruhús í grenndinni.
Hann hreyfir engum andmælum enda vanur
því að geta treyst fullorðnu fólki. Inni í vöru-
húsinu bíða hans tveir ókunnugir karlmenn og
fljótt kemur í ljós að fólkið hefur ekkert gott í
huga. Í sameiningu nauðgar það drengnum,
karlarnir tveir og konan. Setja hann að því
búnu aftur út á götu. Barnæskunni fátækari.
Sævar Þór Jónsson sagði ekki nokkrum
manni frá þessari skelfilegu lífsreynslu, ekki
einu sinni foreldrum sínum. Byrgði hana þess í
stað inni og fór næstu þrjá áratugi eða svo
gegnum lífið á hnefanum. „Það eru tvær leiðir í
þessari stöðu; að takast á við málið eða ýta því
frá sér. Ég valdi seinni kostinn. Gróf mig nið-
ur. Og barði frá mér. Ég hvorki gat né vildi
takast á við þetta,“ segir hann nú, þar sem við
sitjum á skrifstofu hans í Sundagörðum, 33 ár-
um síðar.
Við þegjum um stund. Ég horfi út á sundin
blá og eyjarnar og allt í einu hefur þetta stór-
kostlega útsýni ósjálfrátt látið á sjá. Það fellur
á fegurstu hluti þegar sögur sem þessar eru
sagðar.
Veit hver konan er
„Ég hef aldrei séð mennina aftur og hef ekki
hugmynd um hverjir þeir eru eða hvað varð
um þá,“ heldur Sævar áfram. „Konuna hitti ég
hins vegar skömmu síðar og þá hafði hún aftur
kynferðislega tilburði í frammi án þess að
ganga eins langt og í fyrra skiptið. Ég veit
hver þessi kona er; sá hana síðast bíða eftir
strætó fyrir nokkrum árum. Þekkti hana undir
eins. Um mig fór hrollur.“
Hratt seig á ógæfuhliðina hjá Sævari eftir
ódæðið. „Það sá strax á mér, átta ára gömlum.
Ég var á stöðugum hlaupum undan þessu
áfalli. Þú veist hvernig þetta er í teiknimynd-
unum; fígúran hleypur og hleypur og alltaf elt-
ir skugginn. Þannig leið mér. Ég var erfitt
barn og treysti engum, hvorki börnum né full-
orðnum. Ég þróaði með mér slæmar hugsanir
og alls konar kæki, svo sem sjálfsskaða sem
fylgdi mér langt fram á fullorðinsár. Ég hafði
ríka þörf fyrir að refsa sjálfum mér – enda
fannst mér ég lengi bera ábyrgð á því sem
gerðist. Mér skilst að það séu ekki óalgeng við-
brögð fórnarlamba í málum sem þessum. Það
er furðuleg tilfinning, þessi sektarkennd þol-
andans. Lúmsk en yfirþyrmandi og mér gekk
illa að átta mig á henni. Tilfinningalíf mitt varð
mjög flókið. Þótt maður eigi enga sök fer ein-
hver mekanismi í gang sem gerir það að verk-
um að maður hugsar þetta í grunninn rangt og
verður fullur af skömm og reiði. Þess vegna
réðst ég á sjálfan mig. Það var þrautaganga að
byggja upp sjálfsmyndina og komast gegnum
lífið.“
Skrifaði foreldrum sínum bréf
– Reyndirðu aldrei að tala um þetta, ekki einu
sinni við foreldra þína?
„Ég reyndi einu sinni að segja mömmu frá
þessu. Ég var að fara að sofa og hún fann að
eitthvað var að og gekk á mig. Ég var að því
kominn að opna mig fyrir henni en guggnaði á
því. Það kom á mömmu þegar ég fór að gráta
en hún fékk ekkert upp úr mér. Raunar var
það fyrst fyrir tveimur árum að ég öðlaðist
kjark til að segja foreldrum mínum frá þessu;
skrifaði þeim bréf, þar sem ég treysti mér ekki
til að tala um þetta við þau augliti til auglitis.
Þau vildu strax vita hverjir hefðu verið þarna
að verki en ég hef ekki ennþá rætt þann hluta
málsins við þau.“
Þegar Sævar er misnotaður, um miðjan ní-
unda áratuginn, er umræðan um kynferðisbrot
gegn börnum lítil sem engin í samfélaginu.
Brot Steingríms Njálssonar höfðu að vísu rat-
að í fjölmiðla og Sævar minnist þess að hafa
verið varaður við honum. Á heildina litið átti
umræðan um brot sem þessi þó eftir að taka út
mikinn þroska. Þögnin ríkti.
„Á þessum tíma áttu börn að vera hrein og
snyrtilega til fara, fá að borða og mæta á rétt-
um tíma í skólann. Aldrei var rætt um tilfinn-
ingar,“ segir hann.
Eftir á að hyggja telur Sævar viðbrögð sín
ekkert óeðlileg; barn hafi engar forsendur til
að skilja hvað átti sér stað í vöruhúsinu. „Það
gerist ekki fyrr en maður fullorðnast og þá eru
aðstæður breyttar.“
Einangraði sig meira og meira
Hluti af vandanum var skömmin. Sævar vildi
ekki vera kenndur við mál af þessu tagi. „Mér
leið eins og ég væri skemmdur og fólk myndi
finna á mér snöggan blett og jafnvel ekki
treysta mér lengur kæmist það að þessu. Sér-
staklega eftir að ég byrjaði í lögmennskunni
og fólk fór að stóla á mig. Svona voru rang-
hugmyndirnar miklar.“
Margt breyttist eftir að Sævar var misnot-
aður. Á þeim tíma átti hann góða vinkonu en
fljótlega eftir þetta var sú vinátta búin. „Sem
barn einangraði ég mig alltaf meira og meira
og gerði mér upp veikindi til að sleppa við skól-
ann. Var svo að segja vinalaus á löngum köfl-
um. Mér leið illa innan um fólk og var hræddur
við ókunnuga. Ég var stöðugt á varðbergi.“
Þegar hegðunarvandinn var mestur fór
móðir Sævars með hann til barnalæknis. „Ætli
ég hafi ekki verið tólf eða þrettán ára. Lækn-
irinn gekk á mig og spurði meðal annars hvort
einhver hefði gert mér eitthvað og hvers vegna
ég væri að skaða mig. Ég skildi ekki hvað hann
var að fara. Læknirinn gaf mér einhverjar töfl-
ur en að öðru leyti var þessu ekki fylgt eftir.
Og áfram hélt ég á hnefanum. Ég hafði þróað
með mér mikla vörn og eftir á að hyggja var ég
ótrúlega sterkur miðað við aldur.“
Ryðgaður bíll í garðinum
Einn vin átti Sævar á þessum árum sem hann
treysti upp að vissu marki, þó ekki fyrir leynd-
armálinu mikla. „Það bjargaði mér á margan
hátt að geta talað við hann. Við vorum eins og
bræður og ég var logandi hræddur við að
missa hann. Haldreipi mitt í lífinu. Seinna
flutti hann úr hverfinu og við misstum þráðinn
en höfum náð saman aftur síðan. Ég er þessum
æskuvini mínum afar þakklátur.“
Á unglingsárum tók við mikil áfengis-
drykkja og andlegir erfiðleikar. „Þegar maður
fullorðnast myndast skel eða hjúpur utan um
áfall eins og það sem ég varð fyrir. Við getum
líkt þessu við að vera með gamlan ryðgaðan bíl
í garðinum sem enginn hefur rænu á að draga í
burtu.“
Lengi vel gekk Sævari illa í skóla enda átti
hann erfitt með að einbeita sér. „Metnaðurinn
hélt mér samt gangandi. Ég var staðráðinn í
að standa mig og sýna heiminum að ég myndi
ekki bugast. Ég læt ekki halda mér niðri, var
ég vanur að segja við sjálfan mig. Síðan hef ég
alltaf verið svo lánsamur að hafa kynnst góðu
fólki sem hefur verið mér innan handar á lífs-
brautinni.“
Inn í þrautir Sævars á þessum árum flétt-
uðust efasemdir um kynhneigðina. „Ég var
mjög ósáttur við mínar kenndir og vildi ekki
viðurkenna fyrir sjálfum mér, hvað þá öðrum,
að ég væri samkynhneigður. Margar spurn-
ingar vöknuðu og til að byrja með gat ég ekki
útilokað þann möguleika að misnotkunin sem
ég sætti í æsku hefði gert mig samkyn-
hneigðan. Fáránleg pæling en eftir öðru á
þessum tíma. Það var þungur kross að bera.
HIV-umræðan var líka í algleymingi og maður
var smeykur við smit.“
Faldi samkynhneigðina
Sævar var nítján ára þegar hann kom út úr
skápnum gagnvart foreldrum sínum og fjöl-
skyldu og var strax vel tekið. „Mamma og
pabbi áttu samkynhneigðan vin og voru alveg
fordómalaus. Eins systkini mín tvö sem eru sjö
og níu árum eldri en ég. Samt vildi ég ekki tala
um þetta og faldi lengi vel að ég væri í sam-
bandi með öðrum karlmanni. Mér var reglu-
lega boðið hingað og þangað en mætti alltaf án
maka. Vandamálið var með öðrum orðum ég
en ekki samfélagið í kringum mig. Þetta varð
vítahringur. Á þessum tíma var ég ekki bara
að rogast með djöfla fortíðarinnar, heldur líka
kynhneigðina og sjálfsmyndina.“
Hann rifjar upp sögu í þessu sambandi. „Ég
hafði farið í sumarbústað ásamt kærasta mín-
um og vinnufélagi kom óvænt í heimsókn
ásamt eiginkonu sinni. Úr varð að þau borðuðu
með okkur og er leið á kvöldið spurði kona
vinnufélaga míns hvort við værum saman, ég
og þessi maður. Mér fannst spurningin gríð-
arlega óþægileg enda hafði ég falið þetta svo
vel að ég hafði aldrei lent í þessari aðstöðu áð-
ur. Það var mjög erfitt að segja sannleikann og
viðurkenna þetta en ég gerði það eigi að síður.
Og það var ákveðinn léttir. Þegar ég hugsa um
þetta í dag er það auðvitað meinfyndið en
svona var staðan – enginn mátti vita að ég væri
samkynhneigður.“
Missti góðan vin
Á unglingsárunum eignaðist Sævar góðan vin í
sumarvinnu hjá Granda. „Þetta var skemmti-
legur og frískur strákur og við náðum góðri
tengingu. Djömmuðum mikið saman og það
var gott að tala við hann. Hann var gagnkyn-
hneigður sjálfur en ég trúði honum fyrir því að
ég væri samkynhneigður. Við gátum rætt um
allt milli himins og jarðar; urðum sálufélagar
um stund. Það var því mikið áfall þegar ég
fékk símhringingu einn morguninn og mér til-
kynnt að hann hefði svipt sig lífi. Mögulega sá
maður sem ég þekkti sem var ólíklegastur til
að fremja slíkan verknað. Svona getur lífið
komið manni í opna skjöldu.“
Sævar lauk stúdentsprófi frá Kvennaskól-
anum í Reykjavík árið 1999 og hóf í framhald-
inu nám í hagfræði við Háskóla Íslands, fyrir
hvatningu vinar sem hann hafði eignast á þeim
tíma. „Vinur minn sá að ég hafði hæfileika á
því sviði og dró mig í námið. Hann sá líka að
ekki var allt með felldu hjá mér og langaði að
ræða það við mig. Þetta ýtti við mér en ég var
einfaldlega ekki tilbúinn að lýsa reynslu minni
fyrir honum á þessum tíma. Ég hefði betur
gert það, þá væri ég löngu búinn að vinna úr
mínum málum. En það er gott að vera vitur
eftir á.“
Og alltaf elti
skugginn
Sævar Þór Jónsson lögmaður var gróflega misnotaður kynferðislega af þremur ókunnugum
einstaklingum þegar hann var aðeins átta ára. Í stað þess að segja frá þagði hann og gróf atvikið
dýpra og dýpra í sálarlíf sitt. Uppgjörið kom ekki fyrr en um þrjátíu árum síðar en þá sá Sævar
að hann yrði aldrei heill maður nema hann tækist á við skugga fortíðar sinnar. Það sem hjálpaði
honum mest í þeirri glímu var fyrirgefningin. Hann hefur fyrirgefið níðingunum.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
’Mig langaði alltaf að eignastfjölskyldu og er óendanlegaþakklátur fyrir að sá draumurhafi orðið að veruleika. Við erum
mjög náin lítil fjölskylda og við
Lárus leggjum mikið upp úr
stöðugleika fyrir son okkar. Þrátt
fyrir ungan aldur býr hann að
mikilli lífsreynslu og þarf á
öryggi og hlýju að halda.