Morgunblaðið - 27.03.2019, Qupperneq 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. MARS 2019
Smiðjuvegi 9 · 200 Kópavogi
Sími 535 4300 · axis.is
Vandaðar íslenskar innréttingar
Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunin hefur lýst
því yfir að sýkla-
lyfjaónæmi sé ein
mesta ógn við lýð-
heilsu í heiminum. Sú
ógn hefur aukist um
allan heim á undan-
förnum árum. Ísland
hefur að mestu slopp-
ið og líkja má nú
landinu við vin í þess-
ari eyðimörk.
Fjöldi fólks metur það svo að
verði nýtt frumvarp landbún-
aðarráðherra um innflutning á
hráu kjöti o.fl. að lögum, tapist
þessi sérstaða landsins. Þetta
frumvarp er m.a. viðbrögð við
dómum EFTA-dómstólsins og
Hæstaréttar um að ákvæði í EES-
samningnum hafi verið brotið hér-
lendis. Einn andstæðinga frum-
varpsins; Guðni Ágústsson, vísar
til þess, í góðri grein (Mbl. 26/2
sl.) að undanþáguákvæði sé að
finna í þessum EES-samningi, til-
greinir það og mögulegar notk-
unarástæður þess.
Eitt virðast deiluaðilar vera
sammála um, en það er að varð-
veita sérstöðu Íslands, með því að
vinna að vernd þjóðar og búfjár
fyrir þessum ofurbakteríum.
Ágreiningur ríkir milli andstæð-
inga og fylgismanna frumvarpsins,
um hvernig sérstaða landsins verði
sem best varðveitt. Hann kemur
m.a. fram í ólíku mati á líklegustu
sýkingarleið.
Í ítarlegri grein sinni (Mbl. 28/2
sl.) fjallar Ólafur Stephensen,
framkvæmdastjóri félags atvinnu-
rekenda (FA) m.a. um þetta. Hann
tilgreinir mat ýmissa sérfræðinga
sem staðhæfa eitthvað í þá veru að
slíkar bakteríur, sem eru ónæmar
fyrir sýklalyfjum, eigi ekki að ber-
ast í fólk með neyslu búfjárafurða.
Í þessari grein er vitnað í skýrslu/
niðurstöður sérfræðinga, unnar
fyrir FA. Þar kemur fram að ekki
séu „haldbær rök fyrir því að inn-
flutningur á ferskum búvörum hafi
neikvæð áhrif á lýð-
heilsu fólks og lýð-
heilsu dýra.“ Nokkru
neðar kemur fram í
sömu skýrsluniður-
stöðum „að aukinn
fjöldi fólks sem
ferðast til og frá land-
inu virðist líklegri til
að hafa áhrif á út-
breiðslu lyfjaþols en
innflutningur á mat-
vælum“.
Rangt mat
Sérstaða á Íslandi í
þessum málum er sú sama nú og
áður. Lýðheilsa fólks er yfirleitt
laus við þessar ofurbakteríur og
lyfjaþol gagnvart sýklalyfjum. Hér
á undan er staðhæft að ferðalög
fólks til og frá landinu séu líkleg-
asta sýkingarhættan. Ljóst er að
mörg undanfarin ár hefur mikill
fjöldi fólks ferðast til og frá land-
inu, bæði erlent og innlent. Það
þýðir að ofangreint mat, sem nefnt
er í grein Ólafs, er rangt. Helsta
smitleiðin hlýtur að vera önnur og
hingað til óþekkt hérlendis, nema
íslenska þjóðin sé sú eina í heim-
inum sem er ónæm fyrir þessum
bakteríum. Það er mjög ólíklegt
og sennilegt að sýkingarhættan
felist í innflutningi búfjárafurða
frá ESB-löndum.
Fjallað er um það af sérfræðing-
unum og prófessorunum Lance
Price og Karli G. Kristinssyni í
Bændablaðinu hinn 28/2 sl. Þar
kemur m.a. fram að Lance hafi
skoðað ferðir fólks sem mögulega
smitleið en metið það svo að það
ætti lítið við. Hann segir „afnám
frystiskyldu á innfluttu kjöti er
mikið áhyggjuefni“ og mikilvæg
sérstaða Íslands glatist verði
frystiskyldan afnumin. En hér er
ekki bara um sjúkdómahættu fyrir
fólk að ræða, heldur einnig mögu-
lega búfjársjúkdóma. Ef sérstaða
Íslands í þessum efnum glatast
verður erfitt að endurheimta hana.
Hjá Karli kemur fram að hér
hafi bústofnar verið ræktaðir í ein-
angrun í meira en þúsund ár og ís-
lenskt búfé sé sérlega viðkvæmt ef
hingað berist sjúkdómar frá út-
löndum. Karl nefnir einnig þarna
(bls. 28) „að lítil tíðni sjúkdóma í
íslensku búfé skipti lýðheilsu Ís-
lendinga líka miklu máli“.
Ekki er að finna álíka verk-
smiðjubú hérlendis og víða í Evr-
ópu, sem þýða verri aðstæður í líf-
inu fyrir dýr eins og sauðfé. Hér
skiptir hver skepna meira máli og
íslenskum bændum er yfirleitt um-
hugað um velferð þeirra. Ég minn-
ist leiðbeininga sem sem ég fékk
við smalamennsku í æsku: „Allar
kindurnar, lömbin líka, verða að
skila sér niður fjallshlíðina og síð-
an í réttirnar.“ Eru til nærtækar
ritaðar leiðbeiningar um þetta? Í
Biblíunni kemur fram að Jesús
sagði eitt sinn „Hvað virðist yður?
Ef einhver á hundrað sauði og
einn þeirra villist frá, skilur hann
þá ekki þá níutíu og níu eftir í
fjallinu og fer að leita þess sem
villtur er?“ (Matteus; 18:12)
Ávinningur og áhætta
Aftur að upplýsingaþræðinum í
Bændablaðinu; Karl nefnir jafn-
framt að aukin innflutningur sem
hér til umræðu, gæti leitt til þess
að nýir fjársjúkdómar berist til
landsins. Nefna má í Þessu sam-
bandi að í stjórnarsáttmála núver-
andi ríkisstjórnar er talað um að
Ísland eigi að vera leiðandi í fram-
leiðslu á heilnæmum landbúnaðar-
afurðum. Margt fleira mætti nefna
um þessi mál sem ekki er svigrúm
fyrir hér, en samt hafa verið
nefndir mikilvægir lykilþættir.
Ef áðurnefnt frumvarp landbún-
aðarráðherra verður að lögum
fylgir því bæði ávinningur og
áhætta. Ávinningurinn myndi
væntanlega vera lægra vöruverð
og einnig meira úrval matar af
þessu tagi. Áhættan kæmi að öll-
um líkindum fram í verri lýðheilsu
landans og auknum heilbrigðis-
kostnaði. Einnig gæti hún komið
fram í nýjum búfjársjúkdómum og
minni matvælahollustu. Mikil
áhætta, minni ávinningur? Álita-
mál í lýðræðisþjóðfélagi, því verð-
mætamat fólks er mismunandi.
Væri ekki besti leikur í stöðunni
að leita annarra lausna við lag-
færslu á EES-samningnum?
Mikil áhætta – minni
ávinningur
Eftir Ævar Halldór
Kolbeinsson
Ævar Halldór
Kolbeinsson
»Deiluaðilar eru sam-
mála um að varð-
veita sérstöðu Íslands
m.t.t. þessa sýkla-
lyfjaónæmis.
Höfundur er (h)eldri öryrki og áhuga-
samur um íslenska velferð.
Vantar þig pípara?
FINNA.is
Of fáir virðast vita,
að það er koldíoxíð,
ekki súrefni, sem er
hin raunverulega
undirstaða alls lífs á
jörðinni.
Þegar jörðin var
ung, fyrir um fjórum
milljörðum ára, áður
en lífs varð vart, virð-
ist það hafa verið yfir
20% gufuhvolfsins.
Það hefur streymt úr iðrum jarðar
æ síðan og ef lífsins nyti ekki við
væri það nú örugglega meg-
inuppistaða gufuhvolfsins eins og á
systurplánetu jarðar, Venusi. En á
Venusi er ekki fljótandi vatn, svo
líf getur ekki þrifist.
Hér hefur koldíoxíðið, ásamt
vatni og með því að tengjast ýms-
um frumefnum myndað þær gífur-
lega flóknu keðjur kolvetnissam-
banda sem eru lífið sjálft. Það er
fráleitt og beinlínis fáránlegt að
tala um þessa undirstöðulofttegund
í gufuhvolfinu frá upphafi og bygg-
ingarefni sjálfs lífsins sem „meng-
un“, eins og gróðurhúsatrúarmenn
gera í ofstæki sínu og fáfræði.
Réttara væri að tala um óbundið
súrefni og hið þrígilda afbrigði
þess, ósón, sem „mengun“, því
óbundið súrefni er ekki uppruna-
legt í gufuhvolfinu og ekki nauð-
synlegt lífi, heldur úrgangsefni frá
jurtalífinu sem dýrin, sumar bakt-
eríur, allir sveppir (og maðurinn)
nýta sér. Þessi „saur jurtanna“,
þ.e. hinn helmingur koldíoxíðsam-
eindarinnar, myndar nú 20,9%
gufuhvolfsins en koldíoxíðið, sjálf
undirstaða lífsins, var komið nokk-
urn veginn í jafnvægi, þ.e. niður
undir ca eitt kíló í hverju tonni
gufuhvolfsins á fyrstu ármillj-
örðum lífsins, löngu fyrir daga
risaeðlanna. Það er nú um 0.038%
eða ca 400 grömm í tonni andrúms-
lofts.
Það er rúmlega fimmtíu sinnum
meira af því í höfunum (sem eru
basísk og geta því ekki orðið súr).
Af þessum 400 grömmum í tonni
andrúmslofts eru kannski 10
grömm manngerð, en vel hugsan-
lega miklu minna. Raunar mælist
koldíoxíð mjög mismikið eftir land-
svæðum og árstíðum og tímum
sólarhrings, eykst á nóttinni,
minnkar á daginn.
Koldíoxíð kemur að sjálfsögðu að
hluta frá andardrætti manna, dýra,
fugla, fiska, (neðansjávar) skor-
dýra (gífurlegt magn, sem alltaf
gleymist) og ekki síst kemur það
frá sveppagróðri og aeróbískum
(ildiskærum) bakt-
eríum.
Allt sem deyr ofan-
sjávar og neðan breyt-
ist að miklu leyti í kol-
díoxíð fyrir tilverknað
þessara örvera. Menn
ættu að hafa í huga að
örverur eru meira en
helmingur lífmassa
jarðar og þetta magn
er gífurlegt (sbr. t.d.
framræslu mýra).
Þá er ótalið allt það
sem hefur streymt frá því í árdaga
af þessari ósýnilegu, lyktarlausu
lofttegund upp úr jörðinni úr öllum
lág- og háhitasvæðum jarðar ofan
sjávar og neðan auk þess sem eld-
fjöllin leggja öðru hvoru til. Jafnvel
í ýmsum jarðfræðilega „köldum“
löndum eru víða ölkeldur og loftop,
sem koldíoxíð streymir upp um all-
an sólarhringinn, alla daga.
Auk þess ná eldvirkir neðan-
sjávarhryggir um 50 þús. kíló-
metra í mörgum hlykkjum um-
hverfis jörðina og á þeim eru
hundruð þúsunda eða milljónir loft-
ventla og eldgíga sem koldíoxíð
streymir úr. Þetta er óskaplegt
magn, sem nánast aldrei er talað
um.
Mætti halda að margir sem titla
sig „vísindamenn“ viti ekki af
þessu.
Allar jurtir, ofansjávar og neðan
eru að miklu leyti úr kolefni, oft
30-50% og bókstaflega allt þetta
kolefni kemur úr koldíoxíði. Menn
og dýr eru líka að miklu leyti úr
kolefni, sem upphaflega hefur kom-
ið úr koldíoxíði gufuhvolfsins gegn-
um jurtalífið og fæðuna.
Jurtirnar þurfa gífurlegt magn
koldíoxíðs á hverjum degi til að
vaxa og dafna, mynda nýjar frum-
ur og vefi og nýtt súrefni. Þessi
hringrás tekur aðeins fáein ár.
Raunar byggir C 14 aldursgrein-
ing fornleifafræðinga einmitt á
þeirri staðreynd, að þetta er hring-
rás sem sífellt endurnýjast, kol-
díoxíð eyðist og nýtt tekur við á
innan við tíu ára fresti. Þannig hef-
ur þetta verið í milljarða ára, síðan
jörðin var ung.
Í samanburði við þessa risa-
vöxnu hringrás sem nær til allra
jurta og þörunga í öllum löndum og
höfum verður brölt mannanna
heldur lítilfjörlegt og beinlínis hjá-
kátlegt.
Þegar „umhverfisverndarsinn-
inn“ hefur upp raust sína í heilagri
vandlætingu og bölvar þessu voða-
lega „mengunarefni“, veit hann
örugglega ekki, að um 19% líkama
hans er kolefni, sem allt er upp-
runnið úr koldíoxíði (gegnum jurta-
lífið og fæðuna): Þegar hann hróp-
ar spýr hann reyndar sjálfur nýju
koldíoxíði út í gufuhvolfið og þegar
hann andar aftur að sér dregur
hann súrefni ofan í lungun, en bók-
staflega allt súrefnið er fyrrver-
andi koldíoxíð.
Hugsið um það!
Hugleiðing um
undirstöðu lífsins
Eftir Vilhjálm
Eyþórsson
» Jurtirnar þurfa
gífurlegt magn kol-
díoxíðs á hverjum degi
til að vaxa og dafna,
mynda nýjar frumur og
vefi og nýtt súrefni.
Vilhjálmur Eyþórsson
Höfundur stundar ritstörf.
vey@talnet.is
Matur
SMARTLAND
MÖRTUMARÍU