Morgunblaðið - 08.04.2019, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. APRÍL 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Fyrir helgivoru kynnt-ar tillögur í
húsnæðismálum í
tengslum við ný-
gerða kjarasamn-
inga. Verkalýðshreyfingin hefur
lagt mikla áherslu á að ráðist sé
í úrbætur í húsnæðismálum
enda eigi þeir sem lægri hafa
launin, þar með talinn verulegur
hluti ungs fólks, erfitt með að
koma sér þaki yfir höfuðið,
hvort sem er á leigumarkaði eða
að eignast eigið húsnæði.
Hér á landi hefur í gegnum
tíðina verið lögð áhersla á að
fólk geti eignast eigið húsnæði
enda vilja flestir landsmenn búa
í eigin húsnæði. Í skýrslu starfs-
hóps sem Ásmundur Einar
Daðason félagsmálaráðherra
skipaði í desember sl. til að
vinna að þeim tillögum sem nú
liggja fyrir, má til að mynda lesa
að 86% þeirra sem eru á leigu-
markaði myndu vilja búa í eigin
húsnæði. Aðeins 8% vilja frekar
vera á leigumarkaði. Það er
þess vegna augljóst að aðgerðir
til að auðvelda fólki að koma sér
þaki yfir höfuðið hljóta fyrst og
fremst að miðast við að auð-
velda fólki að eignast eigið hús-
næði. Og helsti kosturinn við til-
lögur starfshóps félagsmála-
ráðherra er einmitt sú áhersla
sem lögð er á að auðvelda fólki
að eignast eigið húsnæði, þó að
aðrar aðgerðir séu það einnig
nefndar.
Félagsmálaráðherra segir í
sambandi við Morgunblaðið að
unnið verði að útfærslu tveggja
af þeim fjórtán tillögum sem
starfshópurinn hafi sett fram og
hinar verði áfram til umræðu.
Þessar tvær tillögur séu að taka
upp svokölluðu eiginfjárlán fyr-
ir þá sem skortir fé til útborg-
unar, en athuganir á fast-
eignamarkaðnum og aukin
aðstoð aðstandenda við fyrstu
kaupendur á liðnum árum,
benda til að æ erfiðara hafi orðið
fyrir fólk, einkum fyrstu kaup-
endur, að standast kröfur um
útborgun. Hin tillagan sem ráð-
herrann hyggst láta vinna að
felur í sér aukið svigrúm fyrir
fólk til að nýta skattfrjálsan líf-
eyrissparnað til húsnæðis-
kaupa.
Á síðasta rúma áratug hefur
sú þróun orðið, þvert á vilja al-
mennings, að hlutfallsleg fjölg-
un hefur orðið á leigumarkaði
og þar með samsvarandi fækk-
un fólks sem býr í eigin hús-
næði. Þetta á einkum við um þá
sem eru með lægri tekjur, en
keppikefli ætti að vera að allir
landsmenn, einnig þeir sem
lægri tekjur hafa, geti notið
þess öryggis og lífsgæða sem
felst í því að búa í eigin húsnæði.
Í þessu sambandi er ástæða
til að nefna að ein þeirra tillagna
sem fram hafa komið í tengslum
við nýgerða kjarasamninga, að
heimila ekki lengri verðtryggð
lán en til 25 ára, vinnur vita-
skuld gegn því
markmiði að auð-
velda ungu fólki og
tekjulágum að eign-
ast eigið húsnæði.
Sú tillaga er þess
vegna ekki heppileg og æski-
legra væri að leyfa fólki áfram
að eiga val um lánstíma og láns-
form, til dæmis hvort lánið er
verðtryggt eða óverðtryggt.
Þá þarf að hafa í huga þegar
slíkar aðgerðir eru ræddar að
jafnan er hætta á þegar gripið
er til aðgerða á eftirspurn-
arhliðinni eins og hagfræðingar
kalla það, það er að segja þegar
stutt er við kaupendur, að af-
leiðingarnar verði hækkun á
húsnæðisverði. Þetta er nokkuð
sem reyna þarf að koma í veg
fyrir, en er óhjákvæmilegt að
einhverju leyti.
Eitt af því sem unnið getur
gegn slíkum áhrifum eru að-
gerðir á hinni hliðinni, það er að
segja á framboðshliðinni. Og
raunar er það svo að almennt er
æskilegra að grípa til aðgerða á
þeirri hlið, í það minnsta sam-
hliða aðgerðum á eftirspurn-
arhliðinni. Skilningur hefur
komið fram á þessu í tengslum
við þær tillögur sem kynntar
hafa verið til úrbóta í húsnæðis-
málum á síðustu dögum og er
það afar jákvætt.
Í því sambandi er nauðsyn-
legt að hafa í huga að vandinn
sem nú er verið að takast á við á
að verulegu leyti rætur að rekja
til rangrar stefnu í skipulags-
málum á höfuðborgarsvæðinu.
Við þessu hefur ítrekað verið
varað en borgaryfirvöld hafa í
engu sinnt slíkum aðvörunar-
orðum. Afleiðingin hefur orðið
sú að borgaryfirvöld hafa keyrt
áfram af mikilli hörku stefnu
sína um þéttingu byggðar og
reynt að koma í veg fyrir upp-
byggingu á óbyggðu landi fjær
miðborginni. Þeir sem byggja
hafa þess vegna lagt áherslu á
dýrari íbúðir á dýrari svæðum
með tilheyrandi skorti á ódýrari
íbúðum á ódýrari svæðum.
Vandinn er þess vegna ekki
svokallaður markaðsbrestur,
heldur miklu frekar eitthvað
sem kallast mætti borgar-
brestur. Og að hluta til rík-
isbrestur vegna óþarflega
íþyngjandi reglna um bygg-
ingar.
Ekkert bendir til að borgar-
yfirvöld séu reiðubúin til að
víkja frá einstrengingslegri
stefnu sinni og taka upp aðra
sem styður við möguleika ungs
fólks og tekjulágra til að koma
sér þaki yfir höfuðið og eignast
eigið húsnæði. Þetta er verulegt
vandamál, en mikilvægt er að
ríkisvaldið skuli við þessar að-
stæður hafa vilja til að grípa til
aðgerða sem vonandi verða til
að bæta ástandið þar til for-
sendur breytast í Reykjavík og
eðlileg skilyrði geta skapast á
framboðshliðinni á húsnæðis-
markaði.
Ríkið þarf að grípa
til aðgerða vegna
borgarbrests}
Jákvæðar aðgerðir
Í
fjárlögum þessa árs kemur fram að
840 milljónum verði ráðstafað á
árinu til að stytta bið sjúklinga eft-
ir mikilvægum aðgerðum. Um er að
ræða liðskiptaaðgerðir, auga-
steinsaðgerðir, tilteknar kvenlíffæraaðgerð-
ir og brennsluaðgerðir vegna gáttatifs.
Þetta eru sömu aðgerðaflokkarnir og
settir voru í forgang í sérstöku biðlist-
aátaki til þriggja ára sem lauk á síðasta
ári. Átakið skilaði umtalsverðum árangri og
tókst að stytta biðtíma eftir öllum þeim að-
gerðum sem um ræðir.
Gott aðgengi að heilbrigðisþjónustu er
einn af hornsteinum góðs heilbrigðiskerfis.
Fyrr á árinu mælti ég fyrir þingsályktun-
artillögu um heilbrigðisstefnu til ársins
2030 sem nú er til meðferðar á vettvangi
þingsins. Þar er aðgengi að heilbrigðisþjónustu skil-
greint sem einn af lykilþáttum við mat á árangri heil-
brigðisþjónustunnar. Undirstrikar það mikilvægi þess
að halda áfram á sömu braut svo biðtíminn lengist
ekki á ný. Sérstaklega er mikilvægt að framkvæma
eins margar liðskiptaaðgerðir og kostur er þar sem
þörf fyrir slíkar aðgerðir eykst jafnt og þétt. Líkt og
undanfarin þrjú ár munu Landspítalinn, Sjúkrahúsið
á Akureyri og Heilbrigðisstofnun Vest-
urlands taka að sér að framkvæma umtals-
vert fleiri aðgerðir en þær myndu gera
alla jafna og hafa þær lagt fram áætlanir
um ráðstöfun fjármagnsins. Alls munu
stofnanirnar þrjár framkvæma um 570 við-
bótarliðskiptaaðgerðir sem er fjölgun um
tæplega 50 aðgerðir frá því í átakinu í
fyrra. Augasteinsaðgerðir verða 1.300 fleiri
en ella. Þá verður völdum aðgerðum á
grindarbotnslíffærum kvenna fjölgað um
tæplega 140 á árinu og að lokum verða
framkvæmdar brennsluaðgerðir vegna
gáttatifs fyrir svipaða upphæð og varið var
til þræðinga og kransæðavíkkana í átaki
síðsta árs.
Á heildina litið hefur biðlistaátak síðustu
ára skilað miklum árangri. Aðgerðum hef-
ur fjölgað mikið og biðtími hefur styst þrátt fyrir að
enn megi gera betur. Samvinna heilbrigðisstofnana
og aukið fjármagn hefur lagt grunninn að þessum
góða árangri sem mikilvægt er að byggja á og við-
halda til að stuðla að auknu aðgengi og þar með
bættri heilbrigðisþjónustu fyrir alla.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Styttum biðlista
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Hverra manna er sá eðasú? Spurningin er al-geng og ættfræðin erÍslendingum hugleikin,
samanber að gefnar eru út þykkar
bækur hvar ættir eru raktar aftur
í aldir og tilgreint hverjir tengist
hverjum. Eru þá í upptalningu all-
ir í ættboganum og gjarnan til-
tekið hver starfi fólks sé, búseta og
fleira slíkt. Einnig er sagt frá
maka og oftar en ekki hans helsta
frændgarði. Má í þessu nafni nefna
rit eins og Engeyjarætt, Arnar-
dalsætt og Longætt. Einnig hafa
verið gefin út stéttartöl, svo sem
um lögregluþjóna, lækna, rafvirkja
og presta með helstu upplýsingum
um fólk, þótt ekki sé farið jafn
djúpt í ættfræðina þar. Svo má til-
taka yfirlitsrit um til dæmis stúd-
enta frá Menntaskólanum á Akur-
eyri og í sveitum landsins hefur
svo tíðkast að gefin séu út byggða-
töl; með upplýsingum um ábú-
endur á bæjum. En er nú svo kom-
ið að ættfræðinni séu settar
skorður? Hvað segja persónu-
verndarlögin?
Nær ekki til
menningar og vísinda
„Almennt talað ná persónu-
verndarlögin ekki til menningar-
og vísindastarfs heldur öðru frem-
ur þess að upplýsingar um fólk séu
ekki notaðar í viðskiptalegum til-
gangi eða viðkvæmar persónulegar
upplýsingar birtar. Á þessu eru
auðvitað ýmsar undantekningar og
sjónarmiðin eru mörg,“ segir
Helga Þórisdóttir, forstjóri Per-
sónuverndar. „Vissulega getur fólk
óskað eftir áliti eða úrskurði Per-
sónuverndar um hvort það geti
beðist undan skráningu í stéttar-
og ættartöl og þá yrðu mál hér yf-
irfarin og óskað upplýsinga frá
skrásetjurum. Þeir yrðu þá að
svara því til á hvaða heimildum í
persónuverndarlögum útgáfan er
byggð. En svona almennt talað þá
breytir ný löggjöf ekki miklu um
ættfræði, sem er um margt sér-
íslenskt fyrirbæri, því reglur á
þessu sviði hafa verið nær óbreytt-
ar frá árinu 2000. Ég tek þó fram
að álitamál um þetta hafa ekki
komið til skoðunar hér eftir gildis-
töku nýrra persónuverndarlaga,“
segir Helga.
Sinn er siður í landi hverju
Gagngrunnurinn Íslendinga-
bók þar sem þjóðin öll er ættfærð,
verður áfram með sama sniði og
verið hefur.
„Hverra manna fólk er telst
almennt ekki viðkvæmar persónu-
legar upplýsingar. Hins vegar þarf
að fara að með meiri gát en áður
því hvað eru viðkvæmar persónu-
legar upplýsingar er skilgreint
mjög rúmt í Evrópureglum og þar
er enginn greinarmunur gerður á
því að sinn er siður í landi hverju,“
segir Friðrik Skúlason, hjá Íslend-
ingabók. Hann getur þess að í þeim
persónuverndarlögum sem fyrir
voru á Íslandi hafi verið sérstakt
undanþáguákvæði fyrir ættfræði
og æviskrárritun. Þegar Íslend-
ingar tóku svo upp evrópsku per-
sónuvernarlöggjöfina hafi þetta
ákvæði verið fellt út.
„Í sumum löndum er virk þátt-
taka í starfi verkalýðsfélaga ekki
litin neitt sérstaklega jákvæðum
augum. Að fólks sé getið á þeim
forsendum getur þá jafnvel talist
miðlun viðkvæmra persónulegra
upplýsinga enda vitnar þessi þátt-
taka þá um pólitísk viðhorf. Í fram-
tíðinni gæti því jafnvel orkað tví-
mælis í ættarskrám eða slíkum
bókum að geta þess að Ragnar Þór
Ingólfsson og Sólveig Anna Jóns-
dóttir hefðu verið formenn í stétt-
arfélögum árið 2019,“ segir Friðrik
og heldur áfram:
Viðkvæmar upplýsingar
„Þá má hafa í huga að í kirkju-
bókum er oft sagt frá dánarorsök
fólks, hvort börnin hafi verið getin
utan hjónabands og svo framvegis.
Allt slíkt teljast nú vera við-
kvæmar upplýsingar og breytir þá
engu þótt viðkomandi fólk sé horfið
yfir móðuna miklu fyrir öldum.
Vissulega er langsótt að einhver
fari að gera sér rellu yfir slíku.
Þetta segir okkur þó samt að ætt-
fræðingar og skrásetjarar þurfa í
dag að fara mjög varlega svo þeir
lendi ekki á lagalega gráum reit-
um.“
Ættfræðingarnir
þurfa að fara varlega
Morgunblaðið/Rósa Braga
Mannfjöldi Að vita deili á náunganum og þekkja ættboga fólks er nánast
þjóðaríþrótt á Íslandi og ná persónuverndarlög ekki til þeirra fræða allra.
Helga
Þórisdóttir
Friðrik
Skúlason