Skessuhorn - 28.09.2000, Blaðsíða 9

■.►NT.IIH... j
FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 2000
9
Skátar! Verið viðbúnir
Stiklað á stóru í sögu skáta á Akranesi
Á uppstígningardag árið 1926 var
boðað til fundar í Báruhúsinu á Akra-
nesi til að stofna skátafélag. Þar var
mættur aðalhvatamaðurinn að stofhun
slíks félags á Akranesi, Jón Oddgeir
Jónsson frá Reykjavík ásamt hópi
ungra Skagamanna. I hópnum voru
Jón Steinsson, Miðengi, Þorvaldur
Ellert Asmundsson, Jörfa, Jón Ama-
son, Lindarbrekku, Níels R. Finsen,
Læknishúsinu, Jón Hallgrímsson,
Bakkagerði, Lárus Amason, Lindar-
brekku, Þórður Hjálmsson, Setbergi
og Hreggviður Steinsson, Miðengi.
Allir vom strákamir á aldrinum 15-16
ára, nema Jón Hallgrímsson, sem var
22 ára. Hann var kosinn foringi flokks-
ins sem hlaut nafhið Emir, en aðstoð-
arforingi var kosinn Þorvaldur Ellert.
Stórhuga
strákar og stelpur
Strax fyrsta sumarið héldu
drengimir í útilegur og fjallaferðir og
æfðu flest það sem góðir skátar þurfa
að kunna. Fundir vom haldnir að hætti
skáta og æft fyrir annars flokkspróf og
sérpróf. Mikill áhugi og eining ríkti í
hópnum og stækkaði hann ört. Innan
eins árs vom flokkamir orðnir þrír.
Fljótlega tóku menn að ræða í alvöru
að eignast eigið húsnæði fyrir félags-
starfið, en þar sem fjárhagurinn var
bágborinn ákváðu menn að byrja á því
að reisa útileguskála. Haustið 1928
fengu þeir lóð úr landi Fossakots, sem
var í eigu Pémrs Ottesen, við ræmr
Akrafjalls og grófu fyrir grunni. Þegar
hafist var handa um byggingu skáta-
hússins 1929 vom allar firamkvæmdir
við skálann lagðar niður en hafist var
handa að nýju árið 1938. Yfirsmiður
var Hans Jörgensson, en Guðjón
Bjamason sá um fluming á öllu efni í
skálann. Verkinu miðaði vel áffam og
var skálinn tekinn í notkun
1939. Hann hlaut nafnið
Skátafell. Eftir 1960 var um-
ferð um Akrafjall orðin mikil,
vora skemmdarverk tíð á skál-
anum og eitt vorið brann hann
til grunna. Þessu undu menn
illa, og fengu gamalt hús sem
flutt var upp að fjalli, nokkm
vestar en Skátafell stóð. Er
skemmst frá því að segja að
það hús hlaut sömu örlög og
gamli skálinn. Eftir það færðu
skátar sig yfir í Skorradal með
skálabyggningar.
Ekki allir
jafri hrifnir
Stúlkumar á Akranesi höfðu
fengið vitneskju um skáta-
hreyfinguna eftir að skátafé-
lagið var stofnað og það leið
ekki á löngu þar til þær stofn-
uðu sitt skátafélag. Stofhfund-
ur Kvenskátafélags Akraness
var haldinn sunnudaginn 25.
mars 1928, á heimili Svöfu Þórleifs-
dóttur, skólastjóra. Fimm stúlkur vom
þar mættar: Ragnheiður Þórðardóttir,
Grand, Sigríður Einarsdóttir, Bakka
og Valgerður, Kirstín og Halldóra
Briem, Kirkjuhvoli. Halldóra Briem
var kosin flokksforingi.
Ragnheiðar Þórðardóttur sem enn
býr á Grand man þessa tíma mjög vel:
“Ekki vora allir foreldrar jafn hrifh-
ir af því uppátæki okkar að ætla að
stofria kvenskátafélag. Að stelpur væra
að hendast upp um fjöll og móa, liggja
í tjaldi og elda mat á prímusum, þótti
sumum hin mesta vitleysa og flan. En
foreldrar mínir og vinkvenna minna
studdu okkur í þessu efni og pabbi
vildi allt fyrir okkur gera. Hann lánaði
okkur hesta og síðar bíl, ef með þurfti.
Áhrifamestur var þó stuðningur Svöfu
Þórleifsdóttur skólastjóra, sem hvatti
okkur til dáða og studdi okkur hvenær
sem hún gat. Við létum því úrtölur
annarra sem vind um eyru þjóta.”
Við vorum fimm stúlkur, sem mætt-
um fullar eftirvæntingar og tilhlökkun-
ar á stofnfundinn. Svafa tók brosandi á
móti okkur. Hún las upp skátalögin, við
æfðum nokkra hnúta og sungum ætt-
jarðarlög. Svafii lýsti því yfir að Kven-
skátafélag Akraness væri stofhað. Við
vorum allar ánægðar og hlökkuðum til
að takast á við skátaprófin. Þetta var ó-
gleymanlegur dagur. Á eins árs affnæl-
inu vorum við allar búnar að ljúka við
nýliðaprófið og eignast skátabúning,”
segir Ragnheiður.
Með skóflur og poka
niður á Langasand
I ársbyrjun 1929 settust drengja og
stelpuskátar niður til viðræðna um
byggingu sameiginlegs skátahúss fyrir
bæði félögin. Var kosin framkvæmda-
nefhd sem skyldi undirbúa byggingu
Skátahússins. Séra Þorsteinn Briem
gaf skátunum stóra lóð við Háholt sem
þá hét Sleipnisvegur og einnig gaf
hann skátunum leyfi til að taka sand og
möl að vild í sínu landi. Fyrsti vinnu-
dagurinn var 24. febrúar 1929 og gal-
vaskur hópur mætti með skóflur og
poka niður á Langasand og byrjaði að
moka í pokana og síðan að bera þá á
bakinu upp á skátalóðina. í október var
húsið fokhelt. Ein af skátatúlkunum
sem vann við byggingu Skátahússins
þetta sumar var Halldóra Briem arki-
tekt, hún fékk bréf uppá húsbygging-
arvinnu sína við Skátahúsið, en það var
skilyrði fyrir inngöngu hennar í arki-
tektaskólann í Stokkhólmi. Halldóra
var fyrsta íslenska konan sem lauk
námi í arkitektúr.
í minningarbók um byggingu
Skátahússins sem Jón Hallgrímsson,
flokksforingi skildi eftir sig er sagt skil-
merkilega frá framvindunni við verkið:
Unnið var lítillega við innréttingar
hússins veturinn 1929 - 1930 og
drengjaskátamir héldu fyrsta fund sinn
í húsinu um vorið. Framkvæmdir við
frágang hússins að utan gengu hægt
vegna fjárskorts en húsið var formlega
tekið í notkun 1932.
Minningar frá skátamóti
Allir skátar eiga sér minningar frá
skátamótum. Hér riíjar Ragnheiður
Þórðardóttir á Grand upp ferð á skáta-
mót 1932:
„Sumarið 1932 var haldið kven-
skátamót við Langá á Mýrum. Við
voram fjórar sem ákváðum að fara
þangað. Auk mín vora það Sigga á
Bakka (Sigríður Einarsdóttir), Lilla í
Sólaeyjartungu (Halldóra Amadóttir)
og Lena (Helena Halldórsdóttir). Við
byrjuðum snemma um vorið að undir-
búa okkur fyrir mótið. Fengum lánaða
svefhpoka, tjald, prímus, potta og ann-
að sem til þurfti. Þetta var mikið ferða-
lag. Fyrst með Suðurlandinu í Borgar-
nes og þaðan með bíl að Langá. Suð-
urlandið þótti stórt skip miðað við
mótorbátana, sem verið höfðu áður í
siglingum milli Reykjavíkur, Akraness
og Borgamess. Það var samt ekki gott
sjóskip, hátt og mjótt og valt eins og
kefli ef eitthvað var að sjó. Okkur
fannst það samt býsna flott. Yfirmenn-
irnir vora einkennisklæddir, borða-
lagðir með skyggnishúfur.
Á fögrum sumardegi
voram við ferjaðar á litlum
báti úr Steinsvör um borð í
Suðurlandið, sem lá við
akkeri úti á Krossvíkinni.
Farþegamir spókuðu sig á
þilfarinu og þar fundum
við okkur stað með dótið
okkar. Við settumst á
svefnpokana og nutum
siglingarinnar inn Borgar-
fjörðinn. Tilhlökkunin og
góða veðrið hafði þau áhrif
á okkur að við byrjuðum
að syngja skátasöngva og
ættjarðarlög. Vakti það
nokkra athygli annarra far-
þega, en meðal þeirra vora
ensk hjón. Þau vora vel
klædd, og við fréttum að
þau ætluðu að veiða lax í
Langá. Þessi hjón heilsuðu
okkur og virtust hafa gam-
an af söngnum, án þess að
frekari samskipti yrðu þá.
Eftir þriggja klukkutíma siglingu kom-
um við í Borgames og á bryggjunni
þar beið okkar bíll sem keyrði okkur á
mótsstað á bökkum Langár á Mýram.”
Englendingurinn
og Eldgamla Isafold
“Ekki ætla ég að rifja upp dagskrá
mótsins í smáatriðum, en ég minnist
þess að einn eftirmiðdag, sátum við á
árbakkanum í fögra veðri. Við nutum
veðurblíðunnar og horfðum á enska
aðalsmanninn munda veiðistöngina
handan árinnar. Hann var kominn
með lax á færið. Byrjuðum við þá að
syngja Eldgamla ísafold, sem var vin-
sæll söngur hjá okkur, en um leið og
við byrjuðum að syngja sáum við Eng-
lendinginn henda ffá sér stönginni,
stilla sér í réttstöðu og rífa af sér
fallegu, köflóttu húfuna með veiðiflug-
unum. Urðum við steinhissa á háttemi
mannsins, og vissum ekki þá að þetta
var lagið við enska þjóðsönginn.
Morguninn efitir komu þau hjónin
til okkar og buðu okkur til sín í veiði-
húsið þar sem við þáðum te og með-
læti. Við voram ekki vanar að drekka
te, en létum okkur vel líka. Okkur
þótti skemmtilegt að hitta þessi góðu
hjón og kynnast þeim nokkuð. Minn-
ingar frá skátastarfinu era sterkar í
huga mínum, en margt fleira var að
sjálfsögðu að gerast,”segir Ragnheiður
Þórðardóttir.
Skátafélag Akraness
stofiiað 1952
Haustið 1952 komu saman á heimili
Guðjóns Bjarnasonar og Ingu Sigurð-
ardóttur nokkrir eldri skátar til að
ræða um sameiningu gömlu félaganna
í eitt skátafélag. Náðist um þetta sam-
komulag og var stofhfundur ákveðinn
2. nóvember um haustið. Félagsforingi
var kosinn Hans Jörgensson. Þetta
nýja félag varð brátt svo fjölmennt að
vandræði urðu með foringja. Öll starf-
semi félagsins fór í fyrstu ffiam í skáta-
húsinu, en síðar varð að fá herbergi á
nokkram stöðum úti í bæ til þess að
uppfylla húsnæðisþörfina. Mikill kraft-
ur og gróska var í skátastarfinu næstu
árin á eftir og þegar mest var vora um
400 skátar í félaginu. Flest árin voru
efúrtalin verkefni árlegir viðburðir í
félagsstarfinu: Utilegur og skálaferðir,
þátttaka í skátamótum, álfadans og
brenna á þrettándanum, nýársfagnað-
ur fyrir unglinga, jólatrésskemmtanir
fyrir börn, skátavígsla í kirkjunni og
foreldraskemmtun í tengslum við
skátadaginn, skrúðganga til kirkju á
sumardaginn fyrsta og skátakaffi, sala
fermingarskeyta, fánaborg og þátttaka
í skrúðgöngu 17. júní, gagnkvæmar
heimsóknir skátafélaga, ylfinga- og
ljósálfamót í Hákoti og Brautartungu,
söfnun fyrir vetrarhjálpina og fleira og
fleira.
Vorið 1957 var hafist handa um
stækkun skátahússins og var austur-
álman tekin í notkun 1958.
Sumarið 1957 stóðu Akranesskátar í
fyrsta sinn fyrir stóra skátamóti sem
Páll Gíslason stýrði. Var það haldið í
Botnsdal og sóttu það um 400 skátar af
Suð-Vesturlandi. Árið eftir héldu
Akranesskátar ásamt Borgarnesskátum
mót að Gilsbakka sem um 150 skátar
sóttu. Mótsstjóri þar var Bragi Þórðar-
son.
Einu sinni skáti
- ávallt skáti!
Margar ijöldahreyfingar af líkri gerð
og skátahreyfingin eiga sér sín blóma-
og hnignunarskeið. Árið 1968 fór
starfcemi félagsins á Akranesi heldur
að dragast saman. Haustið 1973 var
fjárhagur félagsins orðinn bágborinn,
einkum vegna ffiamkvæmda í Skorra-
dal. Var þá tekið á í fjáröflun og fjölg-
un skáta, sem bar góðan árangur.
Hljóp aftur töluverður kraftur í skáta-
starfið árin á eftir. Ber þar
hæst Tívolíhátíðimar sem
skátamir stóðu fyrir í í-
þróttahúsinu við Vestur-
götu. Ágóðinn af þessum
skemmtunum varð góður
og notaður til að hefja affi-
ur framkvæmdir í Skorra-
dal en ekki verður fjallað
frekar um þá sögu hér.
Helstu forsvarsmenn fyrir
Tívolíhátíðunum voru
Guðbjartur Hannesson,
sem þá var félagsforingi,
og samstarfsmenn hans.
Eftir þetta fór starfið held-
ur að dragast saman á ný
og með breyttu samfélagi
og breyttum lífestíl fólks
hefur skátastarfið enn
dregist saman. Á árinu
2000 er lítið unglingastarf
í Skátafélagi Akraness.
Eldri skáta halda þó sínu
striki sem fyrr og hittast
reglulega á fundum.
Einu sinni skáti - ávallt skáti!
(7 þessari grein er stuðst við satnantekt
Braga Þúrðarsonar um skátastarf á Akra-
nesi sem varðveitt er á Héraðsskjalasafni
Akraness ásamt fleiri gögnum úr sögu
skáta á Akranesi. Minningarbrot Ragn-
heiðar Þórðardóttur erufengin úr bókinni
Lífsgleði sem væntanleg er hjá Hörpuút-
gáfunni í haust. Sýning á skjölum, Ijós-
myndum og munum úr skátastarfi stend-
ur núyfir í anddyri Bæjar og héraðsbóka-
safnsins á Akranesi.)
K.K.
F élagsforingj ar skátahreyfingarinnar
á Akranesi frá stofhun til ársins 2000
Væringjar 1926-1952 Skátafélag Akraness 1952-2000
Jón Hallgrímsson Hans Jörgensson
Guðjón Bjarnason Páll Gíslason
Ríkharður Jóhannsson Þorvaldur Þorvaldsson Jón Ben Asmundsson
KvenskátafélagAkraness 1928-52 Bragi Þórðarson
Svafa Þorleifsdóttir Ömólfur Sveinsson
Málfríður Þorvaldsdóttir Guðbjartur Hannesson
Ingibjörg Sigurðardóttir Ólafur Asgeirsson
Auður Sæmundsdóttir Þjóðbjörn Hannesson Sigurður Guðjónsson
Skátastúlkur á Akranesi 1949: Frá vinstri: Bjamey Ingólfidóttir, Friðrika Bjamadáttir, Jóhanna
Gunnarsdóttir, Hulda Oskarsdóttir, Elín Þorvaldsdóttir, Asta Albatsdóttir, Erla lngólfidáttir,
Sjöfii Jánsdáttir, Unnur Jánsdóttir og Margrét Teitsdóttir. Ljósmynd: Jóbannes Gunnarsstm
Ragnheiður Þórðardóttir og Sigríður Einarsdóttir með
fánafyrirfiamán Skátahúsið á Akranesi 1932
Jólakort frá ensku hjónunum. Myndin er tekin um borð í Suðurlandinu á
leið á skátamót við Langá 1932 Frá vinstri: Ragnheiður Þórðardóttir, Hel-
ena Halldórsdóttir, Sigríður Einarsdóttir og Halldóra Amadóttir. Til hægri
má þekkja Sigutjón í Teigi á Akranesi.
Bygging skátahússins 1929 Frá vinstri: Sveinn Tryggvason, Sigurður B. Sigurðsson, Hall-
dóra Briem, Sigríður Einarsdóttir á Bakka, Steina á Grund, Jón Hallgrímsson, HansJ'órg-
ensson, óþekktur, Helena Halldórsdóttir, Sveinn Jónasson og Þórður Valdimarsscm.