Morgunblaðið - 04.05.2019, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. MAÍ 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þess varminnst áfimmtudag
að 500 ár voru liðin
frá andláti Leon-
ardos da Vinci.
Reyndar verða ýmsir viðburðir
til þess að hylla da Vinci allt
þetta ár, þar á meðal blásið til
sérstakrar sýningar í Louvre-
safninu í París þar sem frægasta
verk meistarans, Mona Lisa,
hefur hangið og laðað að margan
gestinn í áranna rás.
Da Vinci var þúsundþjala-
smiður. Hann var magnaður
málari, en lét ekki þar við sitja.
Hann lagði stund á margvísleg
vísindi og gekk að hverju verk-
efni opnum huga.
Þó var hann ekki háskóla-
genginn. Faðir hans var áhrifa-
maður, en móðir hans almúga-
kona. Hann fæddist utan
hjónabands og var fyrir vikið
sendur að læra að mála í stað há-
skóla. Da Vinci starfaði í Flórens
og Róm og varði síðustu æviár-
unum í Frakklandi og lést í
Loire-dal 2. maí 1519.
Da Vinci lét sér ekki nægja að
kynna sér það sem aðrir höfðu
skrifað og rannsakað og gaf sér
ekkert fyrirfram, heldur gerði
hlutina sjálfur, skoðaði og rann-
sakaði.
Hann krufði sjálfur til að átta
sig á mannslíkamanum. 30 heim-
sóknir í líkhúsið skiluðu ein-
stökum teikningum hans af
byggingu vöðva, beina og líf-
færa. Da Vinci var um og ó eftir
þessa reynslu, en eftir hana hef-
ur hann verið betur að sér um
mannslíkamann en læknar hans
tíma. Fyrir þeim var mannslík-
aminn ráðgáta.
Hann rannsakaði einnig nátt-
úruna og heillaðist af henni. Í
sveitinni í kringum fæðingar-
þorp sitt sem hann er kenndur
við fann hann steingervinga sem
vöktu með honum spurningar.
Hann velti fyrir sér hvað ylli því
að steingervingar sjávardýra
fyndust svo hátt yfir sjávarmáli.
Út frá því sem hann varð
áskynja í náttúrunni taldi hann
útilokað að kenningar kirkj-
unnar út frá Biblíunni um að
jörðin væri nokkur þúsund ára
gömul stæðust. Nær væri að
ætla að jörðin væri um 200 þús-
und ára gömul.
Þar var hann að vísu nokkuð
langt frá því að fara rétt með, en
á þessum tíma stappaði nærri að
teljast villutrú að setja fram
slíkar kenningar. Da Vinci bás-
únaði reyndar ekki hugmyndir
sínar þótt þær komi skýrt fram í
skrifum hans. Hins vegar er ekki
fjarri lagi að ætla að hefði hann
verið uppi nokkrum áratugum
síðar þegar rannsóknarréttir
voru farnir að spretta upp um
álfuna hefði hann verið tekinn
fyrir líkt og Galíleo Galílei.
Da Vinci var einnig mikill
uppfinningamaður og lagði í
þeim efnum fram hugmyndir,
sem einnig voru
langt á undan hans
samtíð. Hann velti
mikið fyrir sér
hvernig vísindin
gætu komið að
gagni í hernaði, útfærði hug-
myndir um bryndreka og af-
kastamikil vopn. Hann teiknaði
upp búnað til köfunar og flugs.
Til grundvallar flugbúnaðinum
rannsakaði hann byggingu
fuglsvængja.
Þá eru það hin óviðjafnanlegu
málverk hans. Reyndar liggur
ekki mikið eftir hann, innan við
tveir tugir málverka, en hvílík
listaverk. Dulúðugt bros Monu
Lisu hefur heillað og orðið mörg-
um yrkis- og umfjöllunarefni.
Málverkið Síðasta kvöldmáltíðin
hefur ekki síður haft áhrif og
orðið vatn á myllu fræðimanna,
spekinga og rithöfunda.
Um þessar mundir er heims-
byggðin þó uppteknust af verk-
inu Salvator Mundi eða Frelsari
heimsins, sem er dýrasta lista-
verk sögunnar og hefur ekki sést
á almannafæri frá því það var
slegið á uppboði í nóvember 2017
á 55 milljarða króna. Lét kaup-
andinn sig einu varða þótt áhöld
væru um að verkið væri yfirhöf-
uð eftir da Vinci.
Til marks um það hvað da
Vinci leikur stórt hlutverk í sam-
tímamenningu er hvernig rithöf-
undurinn Dan Brown notaði
verk hans í bókinni Da Vinci-
lykillinn til að laða að sér les-
endur um allan heim og Mona
Lisa glottir að baki hjónunum
Beyoncé og Jay-Z í nýjasta tón-
listarmyndbandi þeirra. Í þess-
ari upptalningu má ekki sleppa
sjónvarpsþáttaröðinni Djöflar
da Vincis þar sem Hera Hilm-
arsdóttir var í einu aðalhlutverk-
anna.
En hvað sem líður hlutverki
da Vincis í dægurmenningu sam-
tímans eru margvíslegar ástæð-
ur til að hafa hann í hávegum á
okkar tímum. Þótt 500 ár séu frá
fæðingu hans er ekki hægt ann-
að en að kalla hann nútímamann
og fjölhæfnin var með ólík-
indum. Þegar honum er slegið
upp í Wikipediu er hann sagður
hafa verið „málari, myndhöggv-
ari, arkitekt, vísindamaður,
stærðfræðingur, verkfræðingur
og uppfinningamaður sem kom
inn á ýmis svið, svo sem líf-
færafræði, tónlist, náttúrufræði,
rúmfræði, kortagerð og grasa-
fræði“. Sú tilfinning vaknar að
honum myndi varla bregða ef
hann vaknaði upp í nútímanum.
Ástæðan fyrir því að da Vinci
á erindi við nútímann er hin
frjóa hugsun og opni hugur.
Hann nálgaðist heiminn af
barnslegri forvitni og áhuga, allt
var sem nýtt fyrir honum og
hann skoðaði heiminn á eigin
forsendum, ekki út frá hinu við-
tekna, með því hugarfari sem
ávallt hefur verið forsenda fram-
fara í mannkynssögunni.
Fjölfræðingurinn
sem heillaði
heiminn}
Nútímamaðurinn da Vinci
R
eynir heitinn Zoega, föðurbróðir
minn, sagði einu sinni við mig:
„Fyrirtæki eiga ekki að safna
skuldum út um allt; þau eiga bara
að skulda bönkum.“ Reynir var
um árabil formaður stjórnar Sparisjóðs Norð-
fjarðar og hafði góða innsýn í lánamál fyrir-
tækja. Reglan kemur í veg fyrir eða minnkar
mörg áföllin, sé henni fylgt. Bankar eru ekki al-
vitrir, en það er hlutverk þeirra að lána fé og
meta áhættu.
Fyrir allmörgum árum ráðlagði ég þekktu
fyrirtæki um fjármál. Skuldir þess voru býsna
miklar, en þær voru allar við viðskiptabanka fé-
lagsins. Þeir sem seldu fyrirtækinu vörur eða
þjónustu fengu alltaf greitt á gjalddaga. Félagið
komst í gegnum erfiðleikana og orðspor þess
beið engan hnekki.
Sögurnar koma upp í hugann þegar fréttir berast af því
að ríkisfyrirtækið Isavia hafi hleypt WOW air í vanskil upp
á tvo milljarða króna. Þetta er engin smáfjárhæð. Árið 2017
voru flugtengdar tekjur Isavia um 12 milljarðar króna og
skuldin því tæplega 17% af tekjum þess árs. Sá sem lánar án
trygginga ber ekki minni ábyrgð en hinn sem fær lánið.
Skuldir sem ekki eru innheimtar borgast oft seint eða aldr-
ei.
Í svari við fyrirspurn Jóns Steindórs Valdimarssonar á
Alþingi segir m.a.: „[Isavia] leggur áherslu á jafnræði milli
flugfélaga hvort sem um er að ræða gjaldtöku, innheimtu
eða aðra þætti.“ Reynslan bendir til þess að þetta sé ekki
nákvæmt svar.
Alþingi hefur eftirlitshlutverk gagnvart fram-
kvæmdavaldinu. Því vekur athygli að Isavia fór
undan í flæmingi í svörum við fyrirspurnum
Jóns Steindórs haustið 2018. Spyrja má hvort
upplýsingar til ráðherra hafi líka verið óná-
kvæmar eða blekkjandi.
Í fyrrnefndu svari segir að „engum flugrek-
anda [hafi] verið synjað um viðskipti vegna van-
greiddra gjalda enda verður ekki séð að það sé
heimilt. Alltaf geta komið upp tilvik eða að-
stæður sem leiða til þess að ekki er greitt á rétt-
um tíma, enda er flugrekstur sveiflukenndur
rekstur.“ Fram kemur í svarinu að ráðherra
„hefur ekki sérstaka skoðun á fyrirkomulagi
fyrirtækisins í þessum efnum.“
Samkvæmt dómi Héraðsdóms hefur ríkið
tapað sem nemur fjórum bröggum á þessari
lánastarfsemi. Flugfélag sem getur ekki greitt
flugrekstrargjöld í lok sumars er augljóslega ekki í tíma-
bundnum vandræðum. Þess vegna er löngu orðið tímabært
að ráðherra myndi sér skoðun á fyrirkomulaginu og afli
lagaheimilda til þess að synja þeim um viðskipti við Isavia
sem ekki borga. Lánastarfsemi er ekki hlutverk ríkisins.
Ásgeir Hannes Eiríksson seldi á sínum tíma pulsur úr
vagni í Austurstræti við hlið Útvegsbankans. Einhver sem
átti ekki fyrir pulsu þá stundina spurði Ásgeir hvort hann
mætti ekki borga næst. Svarið var: „Nei, ég hef samið við
bankann. Hann selur ekki pulsur og ég lána engum.“
Þetta var góð verkaskipting.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Braggablús í boði Isavia
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Andri Yrkill Valsson
yrkill@mbl.is
Fimmti hver hjúkrunarfræð-ingur er hættur að starfavið hjúkrun fimm árumeftir útskrift. Þetta sýna
gögn frá Félagi íslenskra hjúkr-
unarfræðinga, FÍH, sem ná aftur til
ársins 2012. Það jafngildir því að um
30 hjúkrunarfræðingar á ári hætti
störfum með fimm ára reynslu.
Harpa Þöll Gísladóttir er ein
þeirra hjúkrunarfræðinga sem hafa
breytt um starfsvettvang á síðustu
árum. Hún hætti endanlega árið 2015
og starfar nú í mannauðsmálum hjá
Icelandair. Hún segir ástæður þess
að hún hætti á Landspítalanum að-
allega vera lág laun, en einnig álag í
vinnuumhverfinu. Tilfinning hennar
er að staðan nú sé jafnvel verri ef
eitthvað er og fleiri sæki í önnur
störf.
„Hjúkrunarnámið er ofboðslega
gott og góður grunnur að mörgu
öðru. Það verður aldrei tekið af fólki,
og hjúkrunarfræðingar eru mjög vin-
sælt vinnuafl. Ég hef fundið fyrir því
að það skemmir ekkert að hafa
hjúkrunarfræðina á bakinu,“ segir
Harpa. Launin og álagið á hjúkr-
unarfræðingum þurfi að breytast svo
hægt sé að fá þá sem farið hafa aftur
til baka í starfið.
Stöðugt áreiti milli vakta
Nokkur umræða hefur verið um
hjúkrunarfræðinga í fluggeiranum,
og hvort einhverjir þeirra skili sér
aftur eftir gjaldþrot WOW air. Guð-
björg Pálsdóttir, formaður FÍH, seg-
ir erfitt fyrir félagið að meta það því
þar séu aðeins á skrá þau sem starfi
við hjúkrun. Hjúkrunarfræðingarnir
skili sér beint inn á vinnustaðina og
það geti tekið nokkurn tíma fyrir fé-
lagið að sjá fjölgun hjá sér.
Harpa fór sjálf að fljúga fyrst
eftir að hún hætti í fullu starfi sem
hjúkrunarfræðingur. Hún segir ekki
skrítið að hjúkrunarfræðingar hafi
sótt í fluggeirann eins og rætt hefur
verið um.
„Við erum vön vaktavinnu, eins
og er í fluginu, en munurinn er að
kjörin eru betri og einnig þarftu ekki
að taka vinnuna með heim þegar vakt
er lokið. Þú bara ferð úr búningnum
og eitthvað annað tekur við. En þeg-
ar þú vinnur á spítalanum þá er stöð-
ugt verið að hringja í þig og biðja um
að koma á aukavakt vegna mann-
eklu,“ segir Harpa, en ný könnun
FÍH sýnir að aðeins 8% hjúkr-
unarfræðinga eru sátt við laun sín.
Áhuginn hefur ekki minnkað
FÍH birti í vikunni myndband
þar sem fjórir hjúkrunarfræðingar,
sem ekki starfa lengur við hjúkrun,
lýsa reynslu sinni af starfinu og
ástæðu þess að þeir hurfu til annarra
starfa. Þar var meðal annars sagt frá
reynslu hjúkrunarfræðings með þrjú
börn sem þurfti að vinna næturvaktir
til þess eins að ná endum saman.
Harpa segir að áhugi hjúkrunar-
fræðinga á því að starfa við hjúkrun
hafi ekkert minnkað. Álagið, sem
kemur einnig til vegna skorts á
hjúkrunarfræðingum, og launin
neyði fólk hins vegar til þess að
sníða sér stakk eftir vexti. Það
sé þó staðan í fleiri greinum.
„Maður fer í hjúkrun af
ástæðu og áhuginn hefur ekk-
ert minnkað hjá hjúkr-
unarfræðingum. En þetta er
ekkert bundið við þá. Það er al-
veg eins og er hjá kenn-
urum, sjúkraþjálf-
urum, læknanemum,
og fleirum,“ segir
Harpa Þöll Gísla-
dóttir hjúkrunar-
fræðingur.
Missa 30 hjúkrunar-
fræðinga burt á ári
Félag íslenskra hjúkrunarfræð-
inga, FÍH, hefur fundað fjórum
sinnum með fulltrúum ríkisins
og tvívegis með fulltrúum
Reykjavíkurborgar í kjara-
viðræðum sínum sem nú eru
hafnar, en flestir kjarasamn-
ingar runnu út 31. mars.
„Við viljum að þau sem út-
skrifast úr hjúkrun starfi við
hjúkrun, þeir sem nú þegar eru í
starfi viljum við að haldist í
starfi og við viljum fá þá aftur
til starfa sem eru hættir
störfum,“ segir Guðbjörg
Pálsdóttir, formaður FÍH.
Í könnun um viðhorf og
væntingar til kjarasamn-
inga frá í vetur kom fram að
hækkun dagvinnulauna,
stytting vinnuviku og
hærra vaktaálag
voru helstu
áhersluatriði
hjúkrunar-
fræðinga.
Fundað með
ríki og borg
KJARAVIÐRÆÐUR HAFNAR
Guðbjörg Pálsdóttir
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Mannekla Launakjör og álag á hjúkrunarfræðingum er meðal þátta sem
þyrfti að bæta til þess að fá þá, sem hætt hafa, aftur til starfa við hjúkrun.