Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.06.2019, Blaðsíða 13

Ásmundar steypt með. Liturinn á verkinu, sem
hafði veðrast, sýndist okkur hafa verið svar-
grænn en ekki svartur, eða almúgagrænn, eins
og Danir kalla það. Danir eiga mörg orð sem
vísa í alþýðu manna. Þeir tala til dæmis um sól
fátæka mannsins; það er sól sem kastast frá
öðrum og efnameiri mönnum,“ segir Sveinn
glottandi en hann lærði og starfaði um sjö ára
skeið í Danmörku, hjá meistara Tage Andersen.
„Ég kann vel við Dani. Þeir eru ágætir.“
Þetta er ekki fyrsta listaverkið sem Sveinn
gerir við en stærsta viðgerðarverkefni hans til
þessa. Hann hefur mikið aðstoðað myndhöggv-
ara við gerð þeirra verka. Auk þess að smíða allt
milli himins og jarðar, mest húsgögn, franskar
hurðir og glugga og innréttingar, gerir hann við
húsgögn og allskyns gamla hluti. „Það er lifi-
brauðið, svo dunda ég mér við sitthvað annað
inn á milli,“ segir Sveinn sem á í góðu samstarfi
við snillingana í Suðurlist í Hafnarfirði. „Ég
smíða smærri hluti fyrir þá og þeir stærri hluti
fyrir mig. Það samstarf virkar mjög vel.“
Forréttindi að vinna heima
Sveinn hóf störf sem málmsmiður og hand-
verksmaður á Íslandi eftir að hann kom heim
frá Danmörku árið 1994. Fyrstu fimm árin var
hann með verkstæði og verslun á Vesturgötu 3 í
Reykjavík, Hlaðvarpanum, en flutti í Hafnar-
fjörðinn árið 1999. Frá 2001-06 vann hann á vet-
urna hjá Járnsmiðju Óðins og er ennþá í góðu
samstarfi við þá snillinga. „Það eru algjör for-
réttindi að vera með verkstæðið hérna heima og
ráða sér sjálfur. Detti mér eitthvað í hug fram-
kvæmi ég það bara,“ segir hann og sýnir okkur í
því sambandi skál úr eirplötu og eir- og kop-
arrörum sem fengið hafa að veðrast.
„Hvað á að gera við þetta?“ spyr Árni Sæ-
berg og vísar til þess að skálin er götótt enda
botninn úr rörum.
„Sérðu það ekki, Árni minn?“ spyr Sveinn á
móti. „Þessi skál er fyrir þá sem vilja borða
minna af súkkulaðirúsínum!“
Nema hvað?
„Maður lendir stundum í vandræðum með að
útskýra þegar maður daðrar við list!“ heldur
Sveinn áfram, sposkur á svip.
Aldarfjórðungur er langur tími í málmsmíði.
Grunnurinn ristir þó mun dýpra. „Ég er alinn
upp í járnsmíði í vélsmiðjunni Héðni,“ segir
Sveinn en langafi hans, Markús Ívarsson, stofn-
aði fyrirtækið árið 1922 og það er enn í fjöl-
skyldunni, rekið af föðurbræðrum Sveins og
Ragnari frænda hans. „Ég byrjaði á tólfta ári á
sópnum í Héðni en var farinn að fikta við smíðar
áður, svona átta eða níu ára. Fólk sagði snemma
að ég væri á réttri hillu en að mínu viti fann ég
ekki hilluna mína – hún fann mig. Umhverfið
hefur svo mikið að segja; hefðu afi og
pabbi verið bændur eða trésmiðir hefði
ég eflaust orðið það líka.“
List fyrir gluggum
Hina listrænu taug hefur hann líklega
líka fengið í beinan karllegg. „Markús
langafi minn var svakalegur lista-
verkasafnari. Eftir að hann dó var
fjöldi olíumálverka gefinn Listasafni
Íslands. Langafa dreymdi alltaf um að
stofna sitt eigið listasafn en entist ekki
aldur til þess. Að honum gengnum
þótti þetta skynsamlegri ráðstöfun.
Langafi vildi að list væri fyrir al-
mannaaugum en ekki lokuð inni í
geymslum. Hann studdi alla tíð dyggi-
lega við bakið á listamönnum, Kjarval
og fleirum og smíðaði meðal annars
leirbrennsluofn fyrir Guðmund frá
Miðdal á Skólavörðuholtinu. Þegar
veggplássið á heimilinu var á þrotum hugðist
hann setja spónaplötur fyrir gluggana til að
koma fleiri verkum fyrir. Þá var langömmu,
Kristínu Andrésdóttur, nóg boðið: Hingað og
ekki lengra, Markús! Þarna læddist inn í ættina
listfengi og áhuginn er útbreiddur meðal skyld-
menna minna í dag og yngra fólkið hefur margt
hvert farið í listir.“
Spurður hvort hann líti sjálfur á sig sem lista-
mann svarar Sveinn: „Ég er ekki listlærður en
margt af því sem ég geri er auðvitað listskotið.
Kjarni málsins er sá að ég fæ góða útrás fyrir
mína sköpunarþörf í mínu starfi. Ég er það sem
ég smíða og ég er það sem ég er.“
Sveinn fann sig ekki í bóknámi í æsku. „Ætli
það hafi ekki verið athyglisbrestur og almennur
óróleiki á þeim tíma. Seinna lærði ég handverk í
Danmörku og fyrir tæpum áratug skráði ég mig
í Iðnskólann í Hafnarfirði til að hvíla mig á
kreppunni. Tók tvær annir og fékk frá 8 og upp í
10 í öllum áföngum sem ég tók. Þá fékk ég stað-
festingu á því að ég get alveg lært og er ekkert
vitlaus,“ segir hann brosandi. „Annars skiptir
áhuginn öllu máli í námi. Maður verður að sjá
tilganginn. Ég fór ekki í iðnskólann af skyldu og
þörf, heldur af einbeittum áhuga.“
Á húðkeip í Tarzanskýlu
Sveinn fann snemma að handverkið hentaði
honum betur en bóknámið og byrjaði, sem fyrr
segir, ungur að smíða, hanna og teikna. Átta ára
gamall gerði hann húðkeip sem flaut í læknum í
Garðabænum. Um líkt leyti bjó hann til forláta
Tarzanskýlu eftir uppskrift úr Andrésblaði.
Þegar móðir hans sá skýluna spurði hún hvar
hann hefði fengið efnið. Ekki stóð á svari: Úr
mokkakápunni hennar.
– Sá hún ekkert eftir kápunni?
„Jú, hún gerði það. Samt gat hún ekki fengið
af sér að skamma strákinn; hann hafði sýnt svo
mikið frumkvæði og hæfileika á sviði hönnunar.
Móðir mín, Helga Mattína Björnsdóttir, hefur
alltaf staðið með mér í öllu sem ég hef tekið mér
fyrir hendur.“
Nú koma skyndilega dropar úr lofti og við
horfum í forundran hver á annan; ætli þurrka-
tíðin sé á enda? Spjallið hafði borist út í garð en
nú er ekki annað í boði en að flýja aftur inn á
verkstæðið.
Og við endum þar sem við byrjuðum, á Hvítu
fiðrildunum hans Ásmundar. Sveinn kveðst
hafa haft mikið yndi af því að gera við verkið og
vonar að verkefnin fyrir Listasafn Reykjavíkur
verði fleiri.
Annars segir hann orðsporið alltaf þjóna sér
best. „Geri maður eitthvað vel og einhver sér
það geta allskyns dyr opnast.“
Segðu!
Listfengið læddist inn
Sveinn Markússon, málmsmiður og handverksmaður, fékk það verkefni fyrr á þessu
ári að gera við listaverkið Hvítu fiðrildin eftir Ásmund Sveinsson sem legið hafði undir
skemmdum í aldarfjórðung. Hann segir verkefnið hafa verið óvenju skemmtilegt og
gefandi enda læddist listfengið inn í ætt hans fyrir margt löngu.
Myndir: Árni Sæberg saeberg@mbl.is
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Þ
að rennur allt saman hjá
Sveini Markússyni í Hafnar-
firði; heimilið, smíðaverk-
stæðið og garðurinn, þar
sem kanínan Rakel, ættuð
úr Öskjuhlíðinni, skoppar um stéttina í
blíðunni innan um bonsai-trén sem eru
listaverkum líkust. Inni á verkstæðinu
hamast nokkrar finkur við að hafa orðið
en þær eru þangað komnar til sumar-
dvalar. Á veturna eru þær inni á heim-
ilinu. Veit þó ekki hvort þær átta sig á
þessu enda ekki gott, eins og ég segi, að
gera sér grein fyrir hvar öðru sleppir og
hitt byrjar. Páfagaukurinn Dísa fær þó
alltént frí frá finkunum en hún er áfram á
sínum stað inni í gömlu og huggulegu
húsinu. Eins hamsturinn. Tveir gestkom-
andi hundar raska ró Rakelar í garðinum
um stund en heimilishundurinn lagði upp
í langa ferðalagið fyrir ári. Sömu leið fóru
svörtu gullfiskarnir Dauði og Djöfull.
– Dauði og Djöfull?
„Já, þeir hétu það. Móður minni líkaði það þó
alltaf illa og harðbannaði mér að kalla þá þess-
um nöfnum – alltént fyrir framan þá.“
Gestgjafinn skellir upp úr.
Átti að smíða skilti
Sveinn er það sem kallað er „altmuligmand“
þegar kemur að smíði og ekkert verkefni vex
honum í augum, hvorki stórt né smátt. Tilefni
heimsóknar okkar Árna Sæberg ljósmyndara
er það að sá síðarnefndi fylgdist með Sveini
meðan hann var að gera við málmlistaverk eftir
Ásmund Sveinsson, Hvítu fiðrildin, sem lengi
hafði legið undir skemmdum.
„Þetta kom þannig til að fyrir tveimur árum
var ámálgað við mig að ég myndi smíða inn-
gangsskilti fyrir Ásmundarsafn. Í framhaldi af
því barst í tal að Hvítu fiðrildin þyrftu lagfær-
ingar við og í mars síðastliðnum var komið með
verkið til mín. Viðgerðin tók um tvo og hálfan
mánuð og nú er verkið aftur komið á sinn stað
fyrir utan safnið. En ég hef á hinn bóginn ekki
ennþá smíðað eitt einasta skilti,“ segir Sveinn
sposkur á svip, þar sem við höfum komið okkur
makindalega fyrir inni á verkstæðinu.
Sveinn veit ekki hvers vegna verkið fékk
nafnið Hvítu fiðrildin en Ásmundur gæti auðvit-
að hafa verið að hugsa um ljóðið fræga eftir
Sveinbjörn Egilsson. „Þar var höfundur þó að
tala um snjóflyksur, eins og við þekkjum.“
Hvítu fiðrildin tóku sér upphaflega stöðu í
garðinum við Ásmundarsafn árið 1968 og við
það tækifæri smellti Ólafur K. Magnússon, ljós-
myndari Morgunblaðsins, mynd af myndhöggv-
aranum og eiginkonu hans, Ingrid Sveinsson,
við verkið. Sú ljósmynd hjálpaði Sveini mikið við
viðgerðina enda hafði verkið látið verulega á sjá
gegnum tíðina; veðrast vel á túninu, þangað til
því var komið fyrir í geymslu árið 1994.
Hvað má gera?
Ekki er sama hvernig gert er við verk af þessu
tagi og fyrir vikið fóru Sigurður Trausti
Traustason, deildarstjóri safneignar og rann-
sókna hjá Listasafni Reykjavíkur, og Viktor
Smári Sæmundsson forvörður vandlega yfir
málið með Sveini áður en hann mundaði verk-
færi sín. Hvað þarf að gera og hvað má gera?
„Það vantaði til dæmis alveg einn vindfang-
ara á verkið; hann var alveg horfinn. Ég fann
hins vegar álsnefil í sárinu og vissi þannig að
hann hefði verið úr áli. Hinir vindfangararnir
tveir eru úr ryðfríu stáli. Þá voru vængirnir
orðnir tærðir og illa farnir, þannig að ég smíðaði
nýja eftir gömlu vængjunum, nýja jafnvæg-
isstöng með blýlóðum og var gamla blýið hans
’Ég er ekki listlærður enmargt af því sem éggeri er auðvitað listskotið.Kjarni málsins er sá að ég
fæ góða útrás fyrir mína
sköpunarþörf í mínu starfi.
Ég er það sem ég smíða og
ég er það sem ég er.
Verkinu komið fyrir á sínum stað í garði Ás-
mundarsafns að viðstöddum Kristjáni Þór Gúst-
afssyni, Sigurði Trausta Traustasyni deildarstjóra
og gestastarfsmanni Listasafns Reykjavíkur.
Sveinn rýnir í ljósmynd Ólafs K. Magnússonar frá árinu 1968 sem
hann studdist við meðan hann var að gera við Hvítu fiðrildin.
23.6. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13