Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.06.2019, Blaðsíða 14

Brottskráningar úr þjóðkirkjunni 1997-2017
1997 1999 2005 2007 2009 2011 2013 2015 201720032001
5.000
4.000
3.000
2.000
0
1.000
H
ei
m
ild
:H
ag
st
of
a
Ís
la
nd
s
Trúmál
6.588 milljónir
Sóknargjöld
2.556 milljónir
þar af til þjóð-
kirkjunnar 67% eða
1.713 milljónir
Þjóðkirkjan
2.074 milljónir
þar af Biskup Íslands
1856 milljónir og
kristnisjóður 76
milljónir
Kirkju-
garðar
1.243
milljónir
402
millj.
314
millj.
Jöfnunarsjóður sókna
Kirkjumálsjóður
A
ðskilnaði ríkis og kirkju hefur
verið líkt við hjónaskilnað að
borði og sæng, en lögskilnaður
eigi eftir að fara fram og það er
svona ágætis líking út af fyrir
sig,“ segir Agnes M. Sigurðardóttir, biskup Ís-
lands.
Það er margt til í þessari samlíkingu sem
Agnes dregur upp og margir sem til hennar líta
þegar aðskilnaður ríkis og kirkju er ræddur.
Aðrir benda á að ríki og kirkja séu í raun að-
skilin vegna kirkjujarðasamkomulagsins sem
tók gildi 1. janúar 1998. Kirkjan er að mörgu
leyti mjög sjálfstæð í sínum innri málefnum, en
það er aðeins eitt sem bindur hana við ríkis-
valdið, fjármálin. Með kirkjujarðasamkomulag-
inu var fjárhagur ríkisins og kirkjunnar fléttað-
ur saman. Ríkið innheimtir sóknargjöld, greiðir
laun presta, vígslubiskupa og starfsmanna
Biskupsstofu og leggur fjármuni í sjóði kirkj-
unnar. Gegn því lét kirkjan af hendi kirkjujarð-
irnar að undanskildum prestssetrunum.
Hin evangelíska lúterska kirkja skal vera
þjóðkirkja á Íslandi og skal ríkisvaldið að því
leyti styðja hana og vernda, stendur í stjórn-
arskrá lýðveldisins Íslands og hefur staðið síðan
við fengum fyrstu stjórnarskrána frá frændum
okkar Dönum.
Þjóðkirkjan er fjölmennasta trúfélag á Ís-
landi en um 67 prósent þjóðarinnar eru skráð í
hana. Fækkun í þjóðkirkjunni hefur staðið yfir í
um 20 ár og ekki sér enn fyrir endann á henni.
Árið 1998 voru 89,9 prósent landsmanna skráð í
þjóðkirkjuna. Ýmislegt hefur gengið á í gegnum
árin og má rekja fækkunina meðal annars til af-
markaðra atvika þar sem kirkjan hefur staðið
illa að málum að mati margra. Traust til þjóð-
kirkjunnar hefur dvínað frá því að mælingar
Gallup hófust árið 2001. Það ár sögðust 54 pró-
sent aðspurðra bera mikið traust til þjóðkirkj-
unnar en árið 2018 voru 30 prósent sem sögðust
bera mikið traust til hennar.
„Það hefur orðið aðgreining en
ekki aðskilnaður“
Hjalti Hugason, prófessor við guðfræðideild
Háskóla Íslands, segir að það standist ekki
skoðun að ríki og kirkja séu í raun aðskilin.
Þjóðkirkjan nýtur sjálfræðis gagnvart ríkis-
valdinu en dóms- og kirkjumálaráðherra fer
með samskipti við þjóðkirkjuna fyrir hönd rík-
isvaldsins.
„Ég held því fram að það hafi ekki orðið að-
skilnaður ríkis og kirkju í þeirri merkingu sem er
almennt lögð í það orðalag í kirkjuréttarlegu
samhengi. Í mínum huga þýðir aðskilnaður ríkis
og kirkju að annaðhvort séu engin tengsl og trú-
félög og kirkjurnar séu bara öll sjálfstæð eða þá
að það séu að minnsta kosti engin sérstök tengsl
á milli ríkisins og einhvers eins trúfélags Þetta er
ekki tilfellið hér, það eru tengsl á milli allra trú-
og lífskoðunarfélaga sem hafa þá stöðu að vera
skráð og þjóðkirkjan hefur náttúrlega alveg sér-
stök tengsl við ríkisvaldið, “ segir Hjalti. Eins og
fyrr segir er fjallað um þjóðkirkjuna í stjórn-
arskránni en einnig eru sérlög um hana. Á grund-
velli þessara laga hefur Alþingi mikið um hana að
segja að mati Hjalta og þannig er hún mun
tengdari ríkisvaldinu en önnur trúfélög í landinu.
„Það verður að horfast í augu við
það að ríkisvaldið gerði þetta sjálft“
Hjalti segir mikla teygju vera í kerfinu að því
leyti að kirkjan getur haldið áfram að vaxa frá
ríkinu án þess að formlegur aðskilnaður verði.
Hann segist aðeins sjá eitt vandamál hvað varð-
ar aðskilnað ríkis og kirkju, það eru fjármálin.
„Það sem er flókið við aðskilnaðinn eru fjár-
málin því flestar kirkjur hafa haldið eignum sín-
um og sjálfstæðum tekjustofnum. Íslenska
kirkjan, af ýmsum ástæðum, afhenti ríkinu
þessar svokölluðu kirkjujarðir og
sóknargjöldin sem
voru
sjálf-
stæður
tekjustofn
voru byggð
inn í skatt-
kerfið. Þetta
er það mót-
sagna-
kennda í
þróuninni
hér, að þegar
verið var að að-
greina kirkju og ríki stofn-
analega, þá var fjárhagur þessara
fyrirbæra fléttaður saman. Við að-
skilnað yrði raunverulega að velta því
upp hvernig þessari aðskildu kirkju
yrði tryggður einhver viðunandi
tekjustofn eftir að ríkið hefur með
þessum hætti blandað sér inn í fjár-
mál hennar. Það er ekki bara svo að
ríkið geti sagt upp kirkjujarða-
samkomulaginu og hætt að inn-
heimta sóknargjöldin, heldur má
segja að með þessu samkomulagi
sem við höfum gert og þessum eign-
um sem við höfum tekið hafi ríkið
bakað sér siðferðislega ábyrgð á
þann hátt að það verður eitthvað að
koma í staðinn. Það er stærsta spurn-
ingin. Það er eiginlega eina vanda-
málið sem ég sé í þessu. Ég sé í rauninni engin
vandamál við aðskilnað ríkis og kirkju nema á
þessu fjárhagslega sviði og þar verðum við að
horfast í augu við það að ríkisvaldið gerði þetta
sjálft. Þetta var allt gert með lögum og sam-
þykktum á Alþingi og ef það á að fara út úr
þessu þá verður bara einhvern veginn að gera
dæmið upp á algjörlega nýjan hátt,“ segir
Hjalti.
Hjalti segist hafa ákveðið að mynda sér ekki
skoðun á því hvort komið sé að aðskilnaði. Hann
vill heldur fylgjast með og sjá hvað gerist.
„En ég tel að þessi þróun sé hafin með þess-
ari aðgreiningu. Hún mun náttúrlega halda
áfram og fyrr eða síðar verður um aðskilnað að
ræða og við erum á einhverju sögulegu millibili
núna.“ Það sé þá bara tímaspursmál hvenær
þessi spurning verði tekin upp og henni svarað.
Sumir myndu segja að hún hafi verið tekin upp
2012 og henni hafi verið svarað neitandi, segir
Hjalti.
Hann segir að þetta sé spurning sem verði að
leggja fyrir þjóðina. Hér vísar Hjalti til þess að
árið 2012 var þjóðaratkvæðagreiðsla um tillögur
stjórnlagaráðs. Stjórnlagaráð hafði það hlut-
verk að endurskoða stjórnarskrána og koma
með tillögur að breytingu á henni. Ein af spurn-
ingunum tók á málefnum kirkjunnar og hvort
fólk vildi hafa ákvæði um þjóðkirkju í stjórn-
arskránni. Rúmlega helmingur, eða 51,1 pró-
sent kjósenda, vildi halda inni ákvæði um þjóð-
kirkju í stjórnarskránni og 38,3 prósent
kjósenda vildu það ekki. Kjörsókn var nokkuð
dræm í þessum kosningum eða aðeins tæp 49
prósent af þeim sem voru á kjörskrá. Það voru
því 24,6 prósent af kjörskrá sem vildu hafa
ákvæði um þjóðkirkju í stjórnarskránni og 18,5
prósent sem vildu það ekki.
Agnes segir þessa niðurstöðu skírskotun í
söguna vegna þeirra miklu tengsla sem eru á
milli þjóðarinnar og kirkjunnar. „Þjóð og kirkja
hafa gengið saman um aldir og þjóðkirkjan er
ekki bara það að meirihluti þjóðarinnar tilheyri
henni, séu félagar í sama kompaníinu, heldur
líka það að þjóðkirkjan þjónar öllum hvort sem
þeir tilheyra félaginu eða ekki. Að því leytinu til
að hún er kirkja sem vill þjóna þjóðinni og
ganga með þjóðinni í gegnum bæði súrt og sætt.
Við þurfum
að tala um
þjóðkirkjuna
Fjármál þjóðkirkjunnar í milljónum kr.
Trúmál alls
Biskup Íslands
Kristnisjóður
Kirkjumálasjóður
Jöfnunarsjóður
Kirkjugarðar
Sóknargjöld**
Sóknargjöld til þjóðkirkjunnar
Til þjóðkirkjunnar alls
* M.v. fjárlög 2019
** Hlutfall sem þjóðkirkjan fær miðað við fjölda skráðra í félagið
*** M.v. Fjölda skráðra 1. janúar 2019
2016 2017 2019*
6.455
2.137
167
289
374
1.059
2.430
2.020
6.044
6.920
2.496
130
296
382
1.115
2.501
1.748
6.166
2018
6.195
2.828
148
298
385
131
2.536
1.699
5.490
6.588
1.856
76
314
402
1.243
2.556
1.712
5.744
***
Hlutfall skráðra
í þjóðkirkjuna
1998
90%
87%
80%
76%
67%
2003 2008 2013 2018 He
im
ild
: H
ag
st
of
a
Ís
la
nd
s
Hin evangelíska lúterska kirkja skal vera þjóðkirkja á Íslandi
stendur í stjórnarskránni og ber stjórnvöldum að vernda hana
og styðja. Aðskilnaður ríkis og kirkju hefur lengi verið í um-
ræðunni en margir telja okkur vera að færast í áttina að honum.
Sonja Sif Þórólfsdóttir sonja@mbl.is
Munkaþverár-
kirkja í Eyjafirði.
ÚTTEKT
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.6. 2019