Morgunblaðið - 13.07.2019, Qupperneq 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JÚLÍ 2019
S U N N U D A G I N N
14. JÚL Í 16 :00 – 16 :30
Á morgun eru 230
ár liðin frá frönsku
byltingunni. Þjóð-
hátíðardaginn 14. júlí
(Bastille-daginn),
þjóðsönginn (la Mar-
seillaise) og þjóðfán-
ann þrílita (bláan,
hvítan og rauðan) má
rekja til frönsku bylt-
ingarinnar 1789–1794.
„Þegar uppreisnin var
í algleymingi ruddi fjöldinn sér-
hverri hindrun úr vegi. En þótt afl
alþýðu væri í upphafi mikið var
hún að lokum svikin af lævísum
burgeisum, sem voru uppfullir af
svikum og prettum. Hinir mennt-
uðu og tungulipru svikarar voru í
byrjun andsnúnir harðstjórunum
en snerust síðan gegn alþýðu, svik-
ust aftan að henni, notfærðu sér
mátt hennar og létu hana lyfta sér
í valdastól fyrrverandi harðstjóra.
Þeir sem gerðu byltinguna og
héldu henni til streitu voru lægstu
stéttir þjóðfélagsins – dag-
launamenn, handverksmenn, smá-
búðaeigendur og leiguliðar, lýð-
urinn – þeir ólánsömu menn, sem
blygðunarlausir ríkisbubbar kalla
canailles (hunda) og Rómverjar
nefndu af óskammfeilni próletara
(eiginlega þeir sem vinna ríkinu
ekkert gagn nema að eiga börn).
En hástéttirnar hafa alltaf leynt
því að byltingin hefur eingöngu
komið landeigendum, lögmönnum
og bröskurum til góða“.
Þannig lýsti læknirinn Jean Paul
Marat, talsmaður hins fátæka
vinnulýðs í Frakklandi, því sem
gerðist í frönsku stjórnarbylting-
unni. Þetta var rétt og sönn mynd
af byltingunni, því þegar henni
lauk hafði borgarastéttin náð póli-
tískum og efnahagslegum völdum í
Frakklandi. Forréttindum erfða-
stéttanna hafði verið kollvarpað en
forréttindum auðsins komið á.
M.ö.o. byltingin var háborgaraleg,
enda óhugsandi að hún hæfist með-
al lágstéttanna. Óbreyttir verka-
menn sem sáu ekki út fyrir verka-
hring sinn voru ófærir um að
hrinda henni í framkvæmd, hvað þá
heldur að stjórna henni. Þeir kvört-
uðu að vísu yfir lágum launum og
vaxandi dýrtíð og áttu það til að
stofna til uppþota, en þegar hér var
komið höfðu þeir ekki öðlast vitund
um að þeir væru stétt út af fyrir
sig. Eymdin veldur stundum upp-
þotum, en hún getur ekki vakið
meiri háttar þjóðfélagsbyltingar.
Þær spretta ávallt af misvægi milli
stétta. Byltingin braust samt ekki
út í örsnauðu landi, eins og einhver
kynni að halda, heldur í nokkuð
blómlegu ríki þótt tómahljóð væri í
ríkiskassanum. Marat (1743-1793)
var auðvitað ekki marxisti, enda
myrtur aldarfjórðungi fyrir fæð-
ingu Karls Marx (1818-1883). Samt
gæti hver marxisti verið full-
sæmdur af skilningi Marats á bylt-
ingunni og aðdraganda hennar.
Kapítalískir framleiðsluhættir
höfðu þróast innan lénsskipulagsins
smám saman eftir því sem borgara-
stéttinni óx fiskur um hrygg. Sú
stétt fór á stjá í siðbótarhreyfing-
unni á 16. og 17. öld og völdin
hrifsaði hún á Englandi með bylt-
ingum þar 1640 og 1689 og í hinum
ungu Bandaríkjum var borgara-
stéttin sterkasta aflið. Með frönsku
byltingunni fékk lénsskipulagið
högg sem um munaði og borgara-
stéttum annarra landa var gerð
greiðari leið til valda. Mannrétt-
indayfirlýsingunni, sem þingið sam-
þykkti í ágúst 1789, og stjórnar-
skránni, sem samin var 1789–1791
var ætlað, og sú var líka raunin, að
túlka og standa vörð um hagsmuni
borgarastéttarinnar. Í þessi plögg
sóttu konservatismi, líberalismi,
nationalismi og sósíalismi vopn í
baráttu sína.
Helstu fylkingar
borgarastéttarinnar
voru Girondínar og
Jakobínar og síðar, eft-
ir að Jakobínalýðveldið
komst á laggirnar
(Jakobínalýðveldið 2.
júní 1793 28. júlí 1794),
Fjallið og Sléttan. Þær
hreyfingar er áttu
hvað dýpstar rætur
meðal lágstétta voru
hins vegar Hébertistar
og „hinir óðu“. Allt frá
árinum 1789 létu byltingarsinnaðir
kvennahópar að sér kveða í mörg-
um borgum og börðust fyrir stjórn-
málaréttindum kvenna og félags-
legum umbótum. Þekktasti
hópurinn af þessu tagi var stofn-
aður í París árið 1793 og nefndist
„Byltingarsinnaðar baráttukonur
lýðveldisins“. Þessi félagsskapur
átti að nokkru samleið með „hinum
óðu“. Jakobínar vou flestir borg-
araættar, eins og raunar Gírond-
ínar einnig. Stéttastefna þeirra var
því ekki runnin undan rifjum al-
þýðunnar. Hún var hentistefna,
„plebejísk aðferð til að vinna bug á
kóngunum, klerkunum, aðlinum og
öllum fjandmönnum byltingar-
innar!“ – eins og Karl Marx orðaði
það. Jakobínar voru svo sannarlega
ekki samstæð heild skoðanalega.
Það er út í hött að nefna í sömu
andránni, án frekari umfjöllunar,
þá Marat, Robespierre og Danton
eins og sumum hættir til, Marat
einlægan málsvara lágstéttanna,
Robespierre „fyrsta læriföður lýð-
ræðisins, ímynd göfgi veglyndis og
hreinlyndis í Frakklandi byltingar-
innar“, svo notuð séu orð hins
þekkta franska sagnfræðings, Al-
berts Mathiez, og Danton, mútu-
þægan, hentistefnumann á kafi í
vafasömu fjármálavafstri, eins kon-
ar samnefnara þess þjóðskipulags,
sem franska byltingin fæddi af sér,
sjálfs kapítalismans.
Ýmsir áhrifavaldar í Frakklandi
hvöttu til styrjaldar, af ýmsum
ástæðum. Hægfara öfl trúðu því að
styrjöld myndi fylkja þjóðinni um
konung. Ýmsir róttæklingar hvöttu
til stríðs í því skyni að breiða bylt-
inguna út til annarra landa. Loks
litu konungur og ýmsir útlagar svo
á að styrjöld auðveldaði þeim að
afla sér bandamanna til að brjóta
byltinguna á bak aftur. Allir höfðu
þessir aðilar rangt fyrir sér. Robe-
spierre og samherjar hans vöruðu
einir allra við stríði. Robespierre
taldi að byltingin gæti ekki orðið að
útflutningsvöru og „vopnaðir trú-
boðar hafa aldrei verið neinir au-
fúsugestir“, sagði hann. Þann 26.
júlí 1794 flutti Robespierre hvass-
yrta ræðu gegn andstæðingum sín-
um. Þeir skildu það svo, að ekki
væri lengur til setu boðið. Næsta
dag samþykkti þjóðþingið handtöku
Robespierre, Saint Just og Georges
Couthons en Francois Hanriot kom
með þjóðvörðinn og leysti þá úr
haldi. En frelsi þeirra varð skamm-
vinnt, því að kvöldi 28. júlí 1794
voru þeir félagar leiddir undir fall-
öxina ásamt Augustin Robespierre
(bróður Maximilens Robespierre)
og Hanriot og 17 öðrum.
Franska stjórnarnbyltingin hafði
runnið sitt skeið á enda. Mikilvæg-
um kafla í sögunni var lokið – en
samt ekki lokið því að áhrifin voru
gríðarleg og segja má að sagan allt
til okkar daga fjalli um framhald
frönsku byltingarinnar.
Heimssögulegur
dagur – 14. júlí
Eftir Ólaf Þ.
Jónsson
Ólafur Þ. Jónsson
» Áhrif frönsku
byltingarinnar
voru gríðarleg og segja
má að sagan allt til
okkar daga fjalli um
framhald hennar.
Höfundur er fv. vitavörður.
Með Orkupakka 3
(OP3) myndaði Evr-
ópusambandið (ESB)
yfirþjóðlegt stjórnkerfi
á orkusviði með því að
setja á laggirnar orku-
stofnun sína, ACER.
Skrefið frá OP2 til OP3
er bæði stórt og örlaga-
ríkt fyrir Íslendinga,
þótt öðru sé haldið
fram. Enn skýrar verð-
ur með OP4, að fyrirkomulagið, sem
upphaflega gaf EES-samninginum
lögmæti í EFTA-löndunum, „tveggja
stoða kerfið“, er að hverfa af orku-
sviðinu. Við blasir eftirfarandi stjórn-
kerfi ESB á raforkusviði:
a) Landsreglarinn, LR, (National
Energy Regulator) verður æðsta
stjórnvald raforkumála í landinu,
óháður innlendum stjórnvöldum,
þiggur einvörðungu fyrirmæli frá
ACER og gefur skýrslur þangað, með
ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) sem
millilið.
b) Markaðurinn á að sjá um raf-
orkuvinnsluna og raforkusöluna undir
eftirliti LR. Mikil hlutdeild ríkisins í
raforkuvinnslu á Íslandi og víðar
verður brotin á bak aftur.
c) Raforkuflutningar innanlands
eru einokunarstarfsemi og verður í
strangri gæzlu, nánast handstýrt af
LR. Hvatar eru lagðir inn í regluverk-
ið fyrir Landsnet, LN, sem auðvelda
virkjanaframkvæmdir. Gjaldskrár
LN munu hækka með OP3-4.
d) Dreifiveiturnar munu fá sérleyfi
undir stjórn LR. Aðkoma þings og
ríkisstjórnar að gjaldskrám verður
engin. Sameiginleg stjórn dreifiveitna
innan EES verður stofnuð. Reynslan
af stjórn LR á dreifiveitum, t.d. í Sví-
þjóð, er mikil hækkun gjaldskráa.
e) Heildsala raforku mun fara fram
í orkukauphöll. Engin reynsla er af
uppboðskerfi raforku við sambæri-
legar aðstæður.
f) Tengingum inn á Innri raforku-
markað ESB verður stjórnað af LR
og ACER. Ríkisstjórnir eða þjóðþing
hafa enga aðkomu að þeim málum
samkvæmt Evrópurétti eftir sam-
þykkt OP3, og það er undirstrikað
með OP4.
Að mati ESB og ESA kveður þjón-
ustutilskipun 2006/123/EB á um, að
vatnsréttindum ríkisins
beri að úthluta á mark-
aðsverði. Ekki er vitað
til, að íslenzka iðnaðar-
ráðuneytið hafi hreyft
andmælum. Norska
orkuráðuneytið hefur þó
harðlega andmælt þess-
ari markaðsvæðingu
vatnsorkuvera, því að
hún kollsteypir lög-
bundinni stefnu Norð-
manna um 2/3 opinbert
eignarhald vatnsvirkj-
ana yfir 5,0 MW. Deilan
mun sennilega verða til lykta leidd
fyrir EFTA-dómstólnum. M.v. þró-
unina í ESB má í kjölfarið búast við,
að vatnsorkuver í eigu ríkisins lendi í
eigu stórfyrirtækja innan EES, en
um slíkt getur enginn friður ríkt,
hvorki á Íslandi né í Noregi.
Í rafmagnstilskipun, RT, OP4,
#2019/944, eru gefnar nákvæmar
reglur um leyfisveitingar fyrir ný
vind- og vatnsorkuver. Taka á tillit til
framlags virkjunar til markmiða
ESB um vaxandi hlutdeild endurnýj-
anlegra orkulinda, og LN verður gert
skylt að tengja öll slík orkuver inn á
stofnrafkerfi landsins. Umframkostn-
aðinn greiðir LN.
LR hefur vald til að tryggja virkni
raforkumarkaðarins með ákvörð-
unum, sem hafa bein áhrif á hags-
muni orkufyrirtækjanna. Þannig get-
ur LR sektað þau, sem ekki fylgja
RT, samkeppnislögum eða ákvörð-
unum LR eða ACER.
Landsnet
Samkvæmt RT í OP4 ber LN ann-
að hvert ár að senda LR 10 ára áætl-
un með tímasetningu allra verkefna
sinna. LR á að bera hana saman við
Kerfisþróunaráætlun ESB og til-
kynna ACER um minnsta misræmi.
Ef LN hefur ekki leiðrétt kúrsinn
innan þriggja ára, tekur LR völdin.
Stjórn LN verður þá stillt frammi
fyrir þremur kostum: að fara í fjár-
festinguna; að láta aðra sjá um fjár-
festinguna; að fá fjárfesta með sér í
verkefnin.
Til að tryggja rækilega að Lands-
net fylgi reglum ESB verður á vegum
stjórnar LN stofnað til starfs sam-
ræmingarstjóra, SS (compliance offi-
cer), sem á að vakta LN. LR fær
starfslýsingu og ráðningu til sam-
þykktar. SS sendir fjárfestingar-
áætlun um kerfi LN til LR og
ACER, um leið og hún fer til stjórnar
LN. SS tilkynnir um misræmi við 10
ára áætlun ESB til LR. SS fær leyfi
til að mæta á alla fundi innan LN, er
varða kerfisaðgang.
Stofnað verður til svæðisbundinna
samræmingarmiðstöðva í Evrópu,
RCC, sem sennilega þróast í kerfis-
stjórnir, og kostnaðurinn fyrir Ísland
af þessu viðbótar stjórntæki ESB
leggst á gjaldskrár LN.
Millilandatengingar
Reglugerð, RG#2019/942 í OP4
ásamt RG#347/2013 veita ACER
rétt og raunar skylda hana til ná-
kvæms eftirlits með millilandaverk-
efnum. Þegar bakhjarlar verkefnis
telja það „nægilega þroskað“, senda
þeir ósk um fjárfesta að verkefninu
til landsreglara sitt hvors enda. Verði
þeir ekki einhuga um eignarhlutina,
úrskurðar ACER.
Ef LR kemst að reglubrotum
varðandi millilandatengingar, og
málið er óleyst að fjórum mánuðum
liðnum, fer það til ACER til úr-
skurðar.
Forstjóra ACER hlotnast aukin
völd með OP4. Til að sinna verk-
efnum ACER á „góðan og skilvirk-
an“ hátt, getur forstjórinn ákveðið að
staðsetja einn eða fleiri embættis-
menn í aðildarlandi án samþykkis
yfirvalda viðkomandi lands. Sé for-
stjóri ACER ekki ánægður með
framvindu raforkumála einhvers
staðar, fær hann með OP4 leyfi til að
koma sporhundum sínum þar fyrir.
ESB hefur nú aflað sér heimilda til
að knýja fram stjórnkerfi raforku-
mála, sem brýtur stjórnarskrá Ís-
lands, verður landsmönnum stór-
skaðlegt og hentar engan veginn
íslenzkum aðstæðum.
Fyrirætlun ESB á orkusviðinu
Eftir Bjarna
Jónsson » Landsreglarinn
fær alræðisvald
yfir Landsneti og getur
knúið fyrirtækið til að
setja tengingu sæ-
strengs á dagskrá.
Bjarni Jónsson
Höfundur er rafmagnsverkfræðingur
á eftirlaunum
https://bjarnijonsson.blog.is