Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.08.2019, Blaðsíða 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.8. 2019
Þú, lesandi góður, getur valið afhverjum þú kaupir rafmagn.Þú getur farið á netið hvenær
sem er, gert verðsamanburð með ein-
földum hætti og skipt um orkusala á
augabragði.
Samkeppnin í orkusölu er ekki full-
komin en hún er þó fyrir hendi.
Fyrirtæki nýta sér hana í töluverðum
mæli og geta þannig sparað umtals-
verðar fjárhæðir. Einstaklingar gera
minna af þessu, kannski af því að við
erum svo heppin að rafmagnið hér er
ódýrt. Seljendur fá þó mikilvægt að-
hald með því að möguleikinn sé fyrir
hendi.
Nauðsynleg forsenda fyrir sam-
keppni er að allir seljendur hafi jafn-
an aðgang að línunum sem flytja raf-
magnið. Línurnar eru að miklu leyti í
eigu stórra orkuframleiðenda og þess
vegna er bæði skynsamlegt og nauð-
synlegt að setja reglur um jafnan að-
gang að þeim.
Orkupakki í þágu neytenda
Við sjálfstæðismenn erum með réttu
stoltir af því að hafa staðið fyrir
frelsisvæðingu á mörgum sviðum at-
vinnulífsins, ekki síst undir lok síð-
ustu aldar.
Merkilegt skref á þeirri vegferð
var stigið hinn 26. nóvember 1999. Þá
ákvað Ísland að taka þátt í að stað-
festa í sameiginlegu EES-nefndinni
að fyrsti orkupakkinn skyldi verða
hluti af EES-samningnum. Stuðlað
skyldi að frjálsri samkeppni í fram-
leiðslu og sölu rafmagns.
Árið eftir aflétti Alþingi stjórn-
skipulegum fyrirvara við þessa
ákvörðun. Það var heillaskref fyrir
neytendur, sem hafa í dag valfrelsi
sem þeir höfðu ekki þá. Og Hag-
fræðistofnun Háskóla Íslands komst
að þeirri niðurstöðu að aðskilnaður
sérleyfis- og samkeppnisrekstrar
hefði leitt af sér þjóðhagslega hag-
kvæmara raforkukerfi.
Hárréttar röksemdir
Í umræðum á Alþingi um innleiðingu
fyrsta orkupakkans 4. maí árið 2000
sagði Tómas Ingi Olrich, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins:
„Það er sem sagt kominn á virkur
orkumarkaður í Evrópusambandinu.
[…] Það hefur verið heilmikið átak
fyrir Evrópusambandið að koma á
virkum samkeppnismarkaði á þessu
sviði vegna þess að þarna voru rík-
isfyrirtæki fyrir sem einkenndu
þennan markað. En þetta hefur tek-
ist og t.d. komist á mjög virkur gas-
markaður í Evrópu og raforkumark-
aður líka.
Lykillinn að þessari markaðs-
væðingu orkumálanna hefur verið að
flutningakerfin standi samkeppn-
isaðilum opin. Það er minna atriði
hverjir eru eigendur flutningakerf-
anna. Aðalatriði málsins er að virk
samkeppni komist á þar eð öllum
standi til boða að nýta flutn-
ingakerfin.“
Og áfram: „Hér hefur verið rætt
um hversu mikla þýðingu þessi orku-
markaður hefði fyrir Ísland. Frá
mínum bæjardyrum séð kemur þetta
til með að hafa, a.m.k. fyrst til að
byrja með, frekar litla þýðingu fyrir
íslenska markaðinn því að hann er
einangraður. Hins vegar er ekki loku
fyrir það skotið að hér geti orðið
raunhæf samkeppni um framleiðslu
og sölu á raforku. En hér hlýtur að
gilda það sama og í Evrópu, að til
þess að slík samkeppni komist á er
afar mikilvægt að menn hafi jafnan
aðgang að flutningakerfunum. Yf-
irleitt er í þessum reglum um sam-
keppni á orkumarkaði gengið mjög
tryggilega frá því að fyrirtækin sem
annast framleiðslu og sölu á orku geti
ekki einokað flutningakerfin.
Ég get vel fallist á að hér er um
mikilvægt mál að ræða. Ég er hins
vegar ekki sammála því að þarna sé
um hættulegt mál að ræða. Þetta er
hluti af því samkeppnislandslagi sem
verið er að leiða okkur inn í síðan við
gengum í hið Evrópska efnahags-
svæði sem hefur í stórum dráttum
orðið okkur til góðs.“
Ekki frávik heldur framhald
Ótrúlegum ósannindum hefur verið
haldið að fólki um að þriðji orkupakk-
inn feli í sér grundvallarbreytingar á
skipan orkumála hér á landi. Það er
einfaldlega ekki satt. Þriðji orku-
pakkinn breytir engu um eðli þeirrar
frelsis- og markaðsvæðingar á fram-
leiðslu og sölu rafmagns sem ákveðin
var með fyrsta orkupakkanum fyrir
tuttugu árum – og sem var í fullu
samræmi við stefnumörkun og að-
gerðir Sjálfstæðisflokksins á þeim
tíma sem allar miðuðu að bættum
hag neytenda.
Voru þeir sem þá stýrðu landinu að
afsala forræði á auðlindinni til Evr-
ópusambandsins? Nei, svo sann-
arlega ekki.
Engu að síður þýðir EES-
samningurinn, og í öllu falli innleið-
ing fyrsta orkupakkans sem ákveðin
var í EES-nefndinni 1999 og staðfest
af Alþingi ári síðar, að eftirlit með til-
teknum leikreglum í orkugeiranum
er hjá stofnunum EES. Eftirlits-
stofnun EFTA (ESA) hefur t.d.
stöðvað ívilnanir til orkufreks iðn-
aðar á grundvelli ríkisstyrkjabanns
EES. Sama stofnun fer líka yfir
orkusölusamninga til stóriðju til að
sannreyna að þeir séu gerðir á mark-
aðslegum forsendum. Þessi staða
hefur verið uppi í a.m.k. tuttugu ár án
þess að það hafi valdið uppnámi, enda
engin ástæða til.
Í þriðja orkupakkanum felst ekk-
ert afsal á forræði yfir auðlindinni.
Ekkert raunverulegt valdaframsal á
sér stað, vegna þess að Ísland er
ótengt. Engar erlendar stofnanir öðl-
ast valdheimildir hér á landi við inn-
leiðinguna. Allir fræðimenn sem
fjallað hafa um málið eru sammála
um að innleiðingin standist stjórn-
arskrá.
Þetta eru staðreyndir málsins.
Fremur en að hverfa aftur til hafta
og einokunar ættum við að mínu viti
að horfa til framtíðar og freista þess
að nýta kosti samkeppninnar enn
betur en hingað til, í þágu neytenda,
ásamt því að tryggja betur afhend-
ingaröryggi og auka jafnræði varð-
andi dreifingarkostnað raforkunnar,
eins og við höfum fullar heimildir til
að gera.
Fyrir frelsið, fyrir neytendur
’Við sjálfstæðismennerum með réttu stolt-ir af því að hafa staðiðfyrir frelsisvæðingu á
mörgum sviðum at-
vinnulífsins, ekki síst
undir lok síðustu aldar.
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
Hægt er að skilgreina ástríðu sem mikla löngun/vilja til að verða betri eða ná árangri á vissu sviði(e. passion for achievement).
Ef við sjáum fyrir okkur ör af vissri stærð þá hefur hún
stefnu, styrk og stærð.
Stefnan: Mikilvægt er að skilja að ástríða setur stefn-
una fyrir hvaða svið/þema/færni við viljum bæta okkur í
eða ná árangri í.
Styrkur/stærð: Það er úr mörgu að velja og mikilvægt
er að reyna að finna það svið sem maður hefur mikla löng-
un til að bæta sig á. Styrkur og stærð ræðst á því sem
Angela Duckworth kallar þrautseigju (e. grit). Aðrir
fræðimenn tala um e. „mental toughness“, eða „hardi-
ness“. Menn telja að gróskuhugarfar sé mikilvægt til að
einstaklingar öðlist þrautseigju og nái að takast á við verð-
ugar áskoranir á jákvæðan hátt. Stikkorðið í sambandi við
gróskuhugarfar er að sjá möguleikana á
grósku eða vexti. Ef einstaklingur sem
ekki hefur ennþá góða kunnáttu í að spila
á gítar er spurður hvort hann hafi góða
færni í gítarleik svarar sá sem hefur
gróskuhugarfar „ekki enn þá“. Sem þýðir
að einstaklingurinn telur sig ekki hafa þá
færni enn þá en að hann geti tileinkað sér
hana með þjálfun. Prófessor Carol
Dweck hefur fundið út með áratuga rann-
sóknum að gróskuhugarfar er mikilvægt
til að ná árangri á mismunandi sviðum.
Þannig má segja að það að finna út hvað kveikir hjá þér
neista eða ástríðu sé gífurlega mikilvægt hlutverk for-
eldra, kennara og annarra sem sinna umönnun ein-
staklinga.
Lestur: Í sambandi við lestur/lesþróun sýna rannsóknir
fram á mikilvægi réttra bóka fyrir einstaklinga. Hvað þá
langar að lesa tengist kyni, mismunandi bækur kveikja
áhuga hjá strákum og stelpum. Hvernig kveikjum við
lestrarneistann og fáum börn/unglinga til að lesa meira og
öðlast þannig mikilvæga þjálfun fyrir lestur sem skilar sér
í meiri lesskilningi og þekkingu?
Hreyfing: hvað fær einstakling til að stunda reglulega
hreyfingu? Hvort sem það er barn, ung-
lingur eða eldri. Höfum hugfast að
stunda hreyfingu í 30-60 mínútur á dag
á að vera markmið okkar. Hvað fær
okkur til að kveikja hreyfingarneistann
óháð aldri?
Náttúrufræði: hvernig náum við að
kveikja áhugann hjá börnum og ung-
lingum á sviði náttúrufræði, umhverf-
isverndar og sjálfbærni. Meiri þekking
á þessu mikilvæga sviði skilar sér í meiri
fókus á þessi málefni fyrir komandi kynslóðir.
Gefum okkur tíma til að finna hvað okkur langar að fást
við og bæta okkur í.
Okkar rannsóknarhópur hefur nú þróað nýtt próf (e.
Passion Scale, birt í tímaritinu New Ideas in Psychology)
þar sem hægt er að mæla ástríðu fyrir því að verða betri á
sínu sviði. Fyrstu niðurstöður eru gífurlega spennandi og
geta varpað ljósi á meðal annars kynjamismun á sambandi
ástríðu og þrautseigju og ástríðu og gróskuhugarfars.
Einnig getur prófið hjálpað okkur að skilja betur það
flókna samspil ólíkra þátta sem eru mikilvægir fyrir nám,
það að bæta sig og að ná árangri.
Ástríða setur stefnuna
Vísindi og
samfélag
Hermundur Sigmundsson
hermundurs@ru.is
’ Fyrstu niðurstöðureru gífurlegaspennandi og getavarpað ljósi á meðal
annars kynjamismun
á sambandi ástríðu og
þrautseigju og ástríðu
og gróskuhugarfars.
Verk eftir Einar Jónsson myndhöggvara.
Rekaviðarhálsmen frá kr. 15.500
Teketill úr postulíni kr. 36.500
Smádúkur úr lífrænni bómull kr. 4.900
Íslensk hönnun - Íslenskt handverk
Vesturgötu 4, 101 Reykjavík, s. 562 8990
www.kirs.is,
Kirsuberjatréð Íslensk Hönnun
Opið: Mán.-fös. 10-18, lau. 10-17, sun 10-17
Roðtöskur
OPIÐ
ALLA H
ELGINA
NÝ VER
SLUN Í
MÖRKI
NNI 3 O
G
UNDIRH
LÍÐ 2 A
KUREY
RI
ÓTRÚLE
G OPNU
NAR-
TILBOÐ
Mörkin 3 • Reykjavík | Undirhlíð 2 • Akureyri