Skessuhorn - 04.11.2015, Blaðsíða 22

MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 201522
„Við stöndum frammi fyrir tíma-
mótum. Augljóst er að það er miklu
meiri áhugi nú á að nýta þang og þara
í Breiðafirði heldur en verið hefur.
Nú þurfum við að fara varlega. Hing-
að til hafa menn verið að nýta þarann.
Það er komin ákveðin reynsla á það.
Hins vegar hefur þangið minna verið
nýtt. Nú er hins vegar talað um stór-
fellda þangvinnslu og það af þremur
aðilum. Ég hef áhyggjur ef menn ætla
sér að fara af stað og moka upp þara
og þangi án þess að neinar mæling-
ar verði gerðar á undan, né að sýnd
verði viðleitni til þess að nýtingin
verði sjálfbær,“ segir doktor Jón Einar
Jónsson í Stykkishólmi. Hann hefur
veitt Rannsóknasetri Háskóla Íslands
á Snæfellsnesi forstöðu síðan 2007 og
hefur mikla reynslu af rannsóknum á
lífríki Breiðafjarðar. Rætt er við hann
um þang og þara, rannsóknir á æðar-
fugli og sitthvað fleira.
Undirstaða vistkerfanna
Jón Einar segir að samkvæmt því sem
komið hefur fram í fjölmiðlum stefni
nú í að eitt fyrirtæki hyggist koma upp
vinnslu með þang og þara sem hráefni
í Stykkishólmi og annað á Miðhrauni
í Eyja- og Miklaholtshreppi. Síðan
hafi Þörungavinnslan á Reykhólum
lýst áformum um vilja til stækkunar.
„Í Stykkishólmi hefur verið nefnt að
vinna úr 50 þúsund tonnum af þara á
ári. Hingað til hefur Þörungavinnsl-
an á Reykhólum tekið 8 til 12 þúsund
tonn árlega. Við erum því að tala um
nálega fimmföldun í sókn frá því sem
nú er, bara ef við lítum til áformanna
í Stykkishólmi. Við þetta bætast svo
þau áform sem eru uppi um vinnslu
á Miðhrauni en ég hef ekki séð hvaða
tölur eru nefndar þar.“
Hann bendir á að þang og þari séu
undirstöður lífríkisins á grunnslóð-
inni. „Þetta er óumdeilanlegt. Þýð-
ing hvors tveggja er geysimikilvæg
fyrir vistkerfið í Breiðafirði. Þarinn er
til að mynda uppeldissvæði fyrir smá-
fisk. Nóg er að nefna hrognkelsin í
því samhengi. Í klóþangi lifa marflær
sem ungar æðarfuglsins nærast á. Það
er þekkt úr rannsóknum að aðrar teg-
undir af þangi eru ekki búsvæði fyrir
æðarkollur með unga. Þetta eru bara
tvö dæmi.“
Brýn þörf á frekari
rannsóknum
Jón segir að ólíku sé saman að jafna,
þangi annars vegar og svo þaranum.
Það er einkum þarinn sem nýttur hef-
ur verið til þessa. „Þarinn nær að vaxa
að nýju á nokkrum árum. Þá er hægt
að slá hann aftur. Það vantar frekari
rannsóknir, kanna þarf betur hvaða
áhrif þetta hefur á lífríkið og hver
viðbrögð þangsins og þarans eru við
svona slætti. Ég er til dæmis ekki viss
um að þangið bregðist eins við slætti
og þarinn. Þangið er uppi í fjöru en
þarinn er neðan stórstraumsfjöru.
Þetta eru tvö mismunandi búsvæði,
annað í fjöru en hitt á grunnsævi.“
Að sögn Jóns er í raun sáralítið vit-
að um hvaða áhrif þara- og þang-
sláttur hefur á lífríkið og vistkerfin í
fjörum og á grunnsævi hér við land.
„Það eru þó til rannsóknir frá Noregi
og Kanada því þar eru þessi mál líka í
brennidepli. Umræðan um þau hefur
verið lífleg í báðum þessum löndum.
Þar er um að ræða svipuð umhverfis-
skilyrði og hér og sömu tegundir sem
menn hafa haft áhuga á að nýta í at-
vinnuskyni.“
Hann lýsir eftir því að farið verði í
frekari rannsóknir. „Við erum nú með
ágætt verkefni þar sem stundaðar eru
rannsóknir á hörpuskelinni í sam-
vinnu atvinnulífs og vísindamanna.
Ég sé fyrir mér að svipað megi gera
með þangið og þarann. Þar yrði þá
yrði reynt að meta betur hve mikið er
af þessum sjávargróðri í Breiðafirði.
Við vitum ekki nægilega mikið um
vöxt, aðgengi og áfram má telja. Svo
væri mjög fróðlegt að fylgjast með
hvernig lífríkinu reiðir af í ákveðn-
um þang- og þarareitum bæði fyrir
og eftir slátt. Það er heilmikið dýralíf
sem byggir tilveru sína á þessum sjáv-
arplöntum. Hversu hratt og hvernig
snýr það aftur þegar gróðurinn hef-
ur verið fjarlægður? Allt svona hlýt-
ur að vera eitthvað sem við þurfum að
vita áður en farið er af stað í stórfellda
nýtingu.“
Sjófuglar áttu
ágætt sumar
Eins fram kom í upphafi þá veitir Jón
Einar forstöðu Rannsóknasetri Há-
skóla Íslands í Stykkishólmi. Þar eru
meðal annars stundaðar rannsóknir
á fuglum í Breiðafirði. Sjálfur er Jón
Einar með doktorsgráðu frá Louisi-
ana State University í Bandaríkjun-
um þar sem hann rannsakaði vistfræði
og atferli snjógæsa. Jón Einar segir að
í sumar hafi rofað til í afkomu ritu,
kríu og lunda á og við Breiðafjörð eft-
ir mörg mögur ár. „Þessar tegundir
fengu þokkalegt sumar. Í fuglataln-
ingum okkar núna sáum við rituunga
í hreiðrum. Lundinn var að bera síli
og það komu fleygir kríuungar. Það
er svo spurning hvað eitt svona stakt
ár gerir í nýliðun stofnanna. Síðast-
liðið sumar var sjórinn aðeins kald-
ari en undangengin sumur. Makrílinn
kom seint. Þetta er það sem var öðru-
vísi samanborið við síðustu sumur. Í
kjölfarið gerist svo það að við sjáum
að sjófuglategundir í og við Breiða-
fjörð ná að hjarna við.“
Jón Einar segist ekki geta svarað því
með vissu hvort makríllinn taki fæðu
frá sjófuglunum. „Sjómennirnir eru
margir hverjir hrifnir af þeirri kenn-
ingu og ég held að það sé alveg vit í
henni. Það hlýtur að hafa áhrif þegar
svona flökkutegundir koma í stórum
stíl inn í vistkerfin.“
Rýrt sumar
hjá æðarfugli
Spjallið berst að æðarfuglinum. Líf-
fræðingar Rannsóknasetursins hafa
stundað töluverðar rannsóknir á hon-
um undanfarin ár. „Æðarfuglinn byrj-
aði seint að verpa í vor. Þar var svona
viku til upp undir hálfum mánuði
seinna en í meðalári. Það voru ekki
margir æðarungar sem komust á legg.
Þeir voru 0,4 á hverja æðarkollu og
litlir lengi framan af. Við vorum að
sjá litla unga í lok júlí þegar þeir áttu
að vera orðnir þriðjungur til helming-
ur af stærð fullorðinna fugla stærð.“
Var þetta vegna þess að vorið var kalt?
„Ætli það hafi ekki frekar verið vetur-
inn sem var mjög erfiður. Allur þessi
lægðagangur síðasta vetur hlýtur að
hafa gert fullorðna fuglinum erfitt
fyrir varðandi köfun og fæðuöflun.
Sjórinn lék á reiðiskjálfi frá nóvem-
ber og fram eftir vorinu með einum
40 kröppum lægðum sem gengu yfir
á nokkrum mánuðum.“
Fara víða um á veturna
Auk þess að fylgjast með því hvern-
ig æðarfuglarnir þrifust voru stund-
aðar fuglamerkingar. „Við merkt-
um 198 æðarkollur með sérstökum
litmerkjum til að greina á milli hvar
þær höfðu hreiður sín. Svo fengu 30
til 40 æðarkollur svokallaðan dæg-
urrita. Það er rafeindatæki sem fest
var við þær og skráir sjálfkrafa ýmis
gögn svo sem hvert fuglarnir fara.
Þessi tæki þurfum við að enduheimta
næsta vor.“ Nú í sumar voru 21 svona
tæki endurheimt af æðarfuglum sem
fengu þau sumarið 2014. Jón Einar
segir að af gögnum úr þeim megi lesa
að fuglarnir fari víða á veturna. „Svo
virðist sem vetrarstöðvar æðarfugls
sem dvelst á sumrin við innanverðan
Breiðafjörð nái frá Reykjanesi í suðri
vestur á firði í norðri. Þar má tala um
allt vestur í Arnarfjörð og Dýrafjörð.
Fuglarnir virðast dvelja sunnan Snæ-
fellsness hluta úr vetri og síðan einnig
norðanmegin.“
Hann ítrekar þó að þessi skemmti-
lega vitneskja byggist enn á frum-
niðurstöðum úr rannsóknargögnum.
„Við eigum eftir að greina þau betur.
Samt er þarna að koma fram áhuga-
verð þekking sem við höfum ekki vit-
að áður. Það eina sem hefur verið
nokkuð víst er að æðarfuglinn er stað-
bundinn við Ísland allt árið. Hann er
ekki farfugl í ferðum til nágrannaland-
anna. Fuglar frá Austur Grænlandi
hafa hins vegar komið inn í íslensku
lögsöguna. Svo eru Norðmenn að
fara að birta niðurstöður sem benda
til að æðarfugl á Svalbarða leiti suður
á bóginn á veturna og séu þá jafnvel út
af Austfjörðum hér við land.“
Æðarfuglinn er
íhaldssamur
Æðarkollurnar eru síðan mjög fast-
heldnar á hreiðurstaði sína. „Þær
koma alltaf á sama stað til að verpa
og eiga hreiður. Þær eru mjög íhalds-
samar í þeim efnum og liggja á sömu
eyju eða hólma. Af þessum 21 sem
við náðum aftur merkjum af, þá var
fjórðungur þeirra í nákvæmlega sama
hreiðri og árið á undan. Hinar höfðu
fært sig um 10 til 20 metra og voru svo
tvær sem færðu sig um hundrað metra
frá hreiðurstæði ársins á undan.“ Jón
Einar segir að ljóst sé að skyldar koll-
ur verpi gjarnan í nálægð hver við
aðra. „Ungarnir frá fyrri árum koma
heim í varpið til mömmu og eiga
þar sín hreiður. Við erum sjálfsagt
með mæðgur og frænkur á svipuðum
varpslóðum. Þegar þær færa hreiðrin
þá gera þær það líka saman. Þær halda
hópinn .“
Starfsmenn Rannsóknasetursins
hafa auk þessa meðal annars stundað
rannsóknir á eiginleikum æðardúns í
samvinnu við erlenda kollega. Niður-
staðna úr því rannsóknarverkefni er
að vænta á næsta ári. mþh
Dr. Jón Einar Jónsson dýravistfræðingur og forstöðumaður Rannsóknaseturs HÍ á Snæfellsnesi:
Varar við að farið verði of geyst í að
auka nýtingu á þangi og þara
Dr. Jón Einar Jónsson forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Snæfellsnesi. Ljósm. Jón Örn Guðbjartsson.
Hér vinnu Jón Einar ásamt Árna Ásgeirssyni við rannsóknir á
æðarfugli í eyjum Breiðafjarðar. Breiðfirsk æðarkolla sem verið er að rannsaka.
Nordisk biblioteksvecka
Vänskap i Norden
Nordisk biblioteksuge
Venskab i Norden
Nordisk bibliotekuke
Vennskap i Norden
Pohjoismainen kirjastoviikko
Ystävyys Pohjolassa
Norræn bókasafnavika
Vinátta á Norðurlöndum
Norðurlendsk bókasavnsvika
Vinalag í Norðurlondum
Davviriikkalaš girjerájusvahkku
Ustitvuohta Davvin
Nunat Avannarliit atuagaateqarfiisa
sapaatip-akunnerat
Avannaani Ikinngutigiinneq
9/11 – 15/11 2015
www.bibliotek.org
Sa
ra
L
un
db
er
g,
S
ve
ri
ge
Bókasafn Akraness • Dalbraut 1 • s. 433 1200 • bokasafn.akranes.is • bokasafn@akranes.is
Norræn bókasafnavika
9. – 15. nóvember
Mánudaginn 9. nóvember kl. 18:00
Upplestur í ljósaskiptunum, Guðjón Brjánsson forstjóri HVE
les úr Egils sögu
Tónlistaratriði, Kvennakórinn Ymur
Kaffi, djús og kleinur í boði Norræna félagsins á Akranesi

Fimmtudaginn 12. nóvember er sögustund fyrir börn
kl. 16.30. Foreldrar eru hvattir til að koma með börnin sín
Þema vikunnar er vinátta á Norðurlöndunum

Bókasafn Akraness og
Norræna félagið á Akranesi
SK
ES
SU
H
O
R
N
2
01
5
Nordisk biblioteksveckaVänskap i Norden
Nordisk biblioteksugeVenskab i Norden
Nordisk bibliotekukeVennskap i Norden
Pohjoismainen kirjastoviikkoYstävyys Pohjolassa
Norræn bókasafnavikaVinátta á Norðurlöndum
Norðurlendsk bókasavnsvikaVinalag í Norðurlondum
Davviriikkalaš girjerájusvahkkuUstitvuohta Davvin
Nunat Avannarliit atuagaateqarfiisasapaatip-akunneratAvannaani Ikinngutigiinneq
9/11 – 15/11 2015
www.bibliotek.org
Sa
ra
L
un
db
er
g,
S
ve
ri
ge