Fréttablaðið - 09.11.2019, Qupperneq 90

LEIKHÚS
Atómstöðin – endurlit
HHHH
Þjóðleikhúsið
Leikstjóri: Una Þorleifsdóttir
Leikgerð: Halldór Laxness Hall-
dórsson í samvinnu við Unu Þor-
leifsdóttur
Höfundur skáldsögu: Halldóra
Laxness
Leikarar: Ebba Katrín Finnsdóttir,
Björn Thors, Birgitta Birgisdóttir,
Arnmundur Ernst Backman, Snæ-
fríður Ingvarsdóttir, Hallgrímur
Ólafsson, Stefán Jónsson, Oddur
Júlíusson, Snorri Engilbertsson,
Hildur Vala Baldursdóttir, Edda
Arnljótsdóttir og Eggert Þor-
leifsson
Leikmynd og búningar: Mirek
Kaczmarek
Lýsing: Ólafur Ágúst Stefánsson
Tónlist: Gísli Galdur Þorgeirsson
Hljóðmynd: Aron Þór Arnarsson,
Kristinn Gauti Einarsson og Gísli
Galdur Þorgeirsson
Dramatúrg: Gréta Kristín Ómars-
dóttir
Atómstöðin f jallar um baráttu
ungu verkakonunnar Uglu við að
vera sín eigin manneskja, sín eigin
kona, í samfélagi sem vill lítið með
hennar stétt og kyn hafa. Ugla
stendur fyrir utan baráttu pólit­
ísku af lanna en er þó miðpunktur
hennar. Nú hefur Þjóðleikhúsið
tekið Atómstöðina eftir Halldór
Laxness til sýningar og var hún
frumsýnd síðastliðinn föstudag í
leikstjórn Unu Þorleifsdóttur.
Atómstöðin er fyrsta aðlögun
Halldórs Laxness Halldórssonar
fyrir svið, gerð í samvinnu við Unu,
og lofar ansi góðu. Handbragðið
er með ágætum, hann leyfir texta
bókarinnar að njóta sín en er
óhræddur við að setja sinn stimpil
á söguna. Með reglulegu millibili
kippir Halldór áhorfendum út úr
framvindunni þegar persónur
verksins stíga út úr sögunni og gera
athugasemdir. Þetta aftengingar­
ástand, beint úr smiðju Bert olts
Brecht, hæfir sýningunni vel og
úrvinnslan er góð.
Ólgusjór á sviðinu
Einhver frumsýningarspenna var í
leikhópnum í fyrstu en um leið og
leikararnir hristu taugatitringinn
af sér myndaðist tilfinningalegur
ólgusjór á sviðinu. Þar á Ebba
Katrín Finnsdóttir stóran hlut að
máli og leiðir sýninguna af miklu
öryggi. Þrátt fyrir að vera tiltölu­
lega nýr meðlimur í leikarastétt­
inni sýndi hún bæði yfirvegaðan
leik og góðan textaf lutning. Slíkt
er mikið afrek, þá sérstaklega
þegar kemur að texta Halldórs
Laxness.
Björn Thors leikur Búa Árland
eins og mann sem hefur aldr­
ei þurft að taka ákvarðanir um
sitt eigið líf, hann veit til hvers
er ætlast af honum og berst með
straumnum. Hann er meðal­
maðurinn sem virðist í fyrstu vera
áhugaverður en er tómur að innan,
allt sem hann segir heldur hann
að sé satt en hann meinar hlutina
sjaldan. Þetta allt leysir Björn gríð­
arlega vel af hendi. Birgitta Birgis­
dóttir hefur sjaldan verið betri
í hlutverki sínu sem yfirstéttar­
frúin frú Árland. Hún litar tauga­
veiklun húsmóðurinnar með bæði
örvæntingu og húmor, yfirstéttar­
konurnar hafa það ekkert endilega
betra en þær lægra settu.
Arnmundur Ernst Backman,
Snæfríður Ingvarsdóttir og Hall­
grímur Ólafsson leika yfirstéttar­
systkinin sem eru of borgaraleg
til að bera eigin íslensku nöfn.
Öll eiga þau sín góðu augnablik,
Arnmundur og Hallgrímur þá sér­
staklega í kómísku atriðunum,
en Snæfríður kemur á óvart með
nálgun sinni á hina týndu Guð­
nýju og vex ásmegin eftir því sem
líða tekur á. Stefán Jónsson snýr
aftur á leiksviðið eftir allt of langa
fjarveru og túlkar organistann eins
og sen lærifaðir. Í fyrstu er það frá­
hrindandi en verður síðan áhuga­
vert mótvægi við pólitísku ringul­
reiðina.
Mikið sjónarspil
Snorri Engilbertsson er í snúnu
hlutverki kommúnistapiltsins
og gegnir því f lókna hlutverki að
vera málpípa undirmálsfólksins,
maðurinn sem stöðugt stoppar
sýninguna. Flokkssystir hans er
leikin af Hildi Völu Baldursdóttur
sem hlotnast hið krefjandi verk­
efni að opna sýninguna og bjóða
áhorfendur aftur velkomna eftir
hlé. Bæði leysa þau sín hlutverk
með ágætum en þurfa aðeins að
losa um bæði líkama og rödd.
Oddur Júlíusson leikur heit­
mann Uglu sem hefur þann stærsta
kost að segja sem minnst, annað en
aðrir karlmenn í kringum hana.
Oddur er þeim kostum gæddur að
vera jafnvígur á kómík og drama
sem hann nýtir í túlkun sinni.
Edda Arnljótsdóttir og Eggert
Þorleifsson sinna mörgum smáum
hlutverkum í Atómstöðinni af
natni. Edda á bráðfyndna ræðu
þegar matseljan lýsir hvernig hún
var dregin inn í nútímann og þakk­
ar kaldhæðnislega fyrir sig.
Una Þorleifsdóttir hefur verið að
þróa stílbragð sitt á síðustu árum
með misjöfnum árangri en í Atóm­
stöðinni gengur nánast allt upp.
Hún tekur áhættur með túlkun
sinni á textanum og afstöðu leik­
aranna. Hér er á ferðinni mikið
sjónarspil en á annan máta heldur
en íslenskir áhorfendur eru vanir.
Hér er leitað inn á við; inn í sálarlíf
persónanna og inn í sálarlíf áhorf­
enda. Hið persónulega er nefnilega
pólitískt. Atómstöðin er hennar
besta sýning hingað til.
Mikill hvalreki
Alltof lítið hefur verið um erlenda
listamenn á leiksviðum lands­
ins síðastliðin ár þannig að koma
Mirek Kaczmarek er mikill hval­
reki. Leikmyndahönnun hans er
stílhrein og stórbrotin. Háir hvítir
veggir einangra sviðið og persónur
hafa ekkert til að sitja á nema
óþægilega kirkjubekki, landið er
íhaldssamt eyland.
Búningarnir klæða sitt hvora
fylkinguna; y f irstéttin í y f ir­
drifnum yfirhöfnum en lágstéttin
í samfestingum. Hinar óspilltu
ungu konur eru í hvítum kjólum
en það er líka bara yfirskin.
Lýsing Ólafs Ágústs Stefánssonar
passar að mestu inn í þessa veröld
en vatnskennda vegglýsingin virk­
aði ekki sem skyldi.
Gísli Galdur fyllir þetta hvíta
rými af tónlist sem tengir saman
fortíð, nútíð og framtíð á eftir­
minnilegan hátt.
Atómstöðin hvarf aldrei, ís­
lenska þjóðin gleymdi henni í
daglegu amstri. Mannfólkið er
bara að reyna að burðast í gegnum
lífið. Atómstöðin, leidd af Unu og
texta Halldórs, tef lir saman nýjum
og reyndari kynslóðum leikara
í minnisstæðri sýningu en hin
unga Ebba Katrín ber af með yfir­
veguðum leik.
Sigríður Jónsdóttir
NIÐURSTAÐA: Besta sýning
haustsins.
Afvegaleiðing
samfélagsins
Hér er á ferðinni mikið sjónarspil en á annan máta heldur en íslenskir
áhorfendur eru vanir, segir gagnrýnandi.
BÆKUR
Tregasteinn
HHHHH
Arnaldur Indriðason
Útgefandi: Vaka-Helgafell
306 bls
Arnaldur Indriðason hefur nýja
glæpasögu sína, Tregastein, með
atriði sem minnir mjög á hina
klassísku kvikmynd Alfreds Hitch­
cock, Rear Window. Það er eins og
horft sé úr glugga yfir í önnur hús
og fylgst með íbúum sem sýsla við
eitt og annað. Einhverjir horfa á
sjónvarp, krakkar eru að leik, hjón
rífast og í einni íbúðinni er framið
morð. Þetta er einstaklega vel gert
upphafsatriði og svipaða senu
og jafn vel heppnaða er að finna
seinna í bókinni.
Fórnarlambið er eldri kona,
Valborg, sem nokkru áður hafði
haft samband við Konráð, fyrr­
verandi lögreglumann, og beðið
hann að finna barnið sem hún
fæddi fyrir um hálfri öld og
gaf frá sér. Hann neitaði bón
hennar en iðrast þess nú mjög.
Óleyst mál föður hans, skúrks,
sem myrtur var árið 1963, sækir
einnig á hann. Faðir hans hafði
verið í slagtogi við miðil, Engil­
bert, og saman stunduðu þeir
svikastarfsemi. Konráð á í sam­
skiptum við dóttur Engilberts,
Eygló, sem býr yfir dulrænum
hæfileikum, en það er reyndar
nokkuð sem hinn jarðbundni Kon­
ráð trúir ekki á.
Bókin er afar læsileg og eins og
venjulega hefur Arnaldur fullkomið
vald á stílnum. Reykjavík fyrr og
nú er þarna ljóslifandi, Þar á meðal
Kjörgarður í gamla daga um jól og
svo ljótustu blokkir landsins (svo
vitnað sé í hinn athugula Konráð) í
nýja Skuggahverfinu.
Þegar líða fer á sögu sækir sú
hugsun á lesandann að þótt allt sé
hér mjög vel gert þá virðist niður­
staðan í morðmálinu um leið alltof
fyrirsjáanleg. Sem er ekki með öllu
gott í glæpasögu, sama hversu vel
annað er gert. En hér er ekki allt
sem sýnist og Arnaldur kemur les­
andanum á óvart. Lokauppgjörið er
síðan magnað.
Það er stigvaxandi þungi í þessari
sögu. Lesandinn kynnist Valborgu í
köflum sem lýsa lífi hennar á þeim
tíma sem hún var ung kona. Arnald­
ur dregur upp einkar eftirminnilega
og samúðarfulla mynd af henni og
döprum örlögum hennar. Sú saga
verður æ átakanlegri eftir því sem
líða fer á. Lokakaf larnir eru alveg
sérlega eftirminnilegir. Það er ekki
oft sem lesandi leggur frá sér glæpa­
sögu og þarf að taka sér tíma til að
jafna sig eftir lesturinn. Það gerist
hér, svo harmræn er saga Valborgar
og barns hennar.
Kolbrún Bergþórsdóttir
NIÐURSTAÐA: Einstaklega vel
gerð og minnisstæð glæpasaga
um óblíð örlög.
Óblíð örlög
9 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R42 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING
0
9
-1
1
-2
0
1
9
0
4
:5
9
F
B
1
0
4
s
_
P
1
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
9
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
0
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
0
4
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
4
3
2
-E
E
3
4
2
4
3
2
-E
C
F
8
2
4
3
2
-E
B
B
C
2
4
3
2
-E
A
8
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
1
0
4
s
_
8
_
1
1
_
2
0
1
9
C
M
Y
K