Fréttablaðið - 30.11.2019, Síða 46

Kynferðisofbeldi 5. hluti af 5
opinbera að það muni alls ekki ein-
hver atriði sem er verið að spyrja
um. Þess vegna skiptir þekking á
þessu miklu máli í viðtalstækni
hjá lögreglu og þar höfum við náð
árangri á undanförnum árum, þótt
enn megi gera betur.
Þorbjörg: Þetta er rétt hjá Höllu.
Þess vegna skiptir miklu að þjálfun
í því að spyrja og tala við fólk sé góð
og ég verð að segja að mér finnst lög-
regla almennt standa vel að þessum
skýrslutökum. Bara við það að bæta
við spurningu um hvað gerðist:
„Bara því sem þú manst,“ hefur
þýðingu, því fólk vill einmitt svara.
Svo skiptir máli að segja fólki
að spurningarnar hafi tilgang, það
þurfi að spyrja um ákveðin atriði.
Svo er það líka hvernig minnið
virkar. Um minnið hefur verið sagt
að það sé eins og nýfallinn snjór. Í
hvert sinn sem við spyrjum mann-
eskju um einhverja reynslu sporum
við snjóinn.
Það líður ekki á löngu þar til
að það er búið að spora hann
út. Þess vegna þarf að vanda
skýrslutökur. Svo hefur þýðingu
hvað það er sem situr eftir í minni
fólks. Fólk sem hefur orðið vitni að
of beldisárásum þekkir þetta. Eitt
dæmi er til dæmis morðið á Önnu
Lindh, utanríkisráðherra í Svíþjóð.
Vitni að því þegar maður réðst að
henni með hnífi inni í verslun gátu
flest borið vitni um ástand hennar
því þar var samúðin, hjartað og um
leið athyglin. Þótt sömu vitni hefðu
séð gerandann þá voru misvísandi
lýsingar á honum.
Halla: Ég held að við höfum gert
þetta vel með stofnun Barnahúss.
Þá var viðurkennt að þekking á því
að tala við börn þyrfti að vera til
staðar. Við höfum náð að taka rann-
sóknir á brotum gegn fullorðnum
lengra, erum á réttri leið en það er
samt ekki nægilega mikil þekking
á þessum þáttum hér og víða úti í
heimi.
Það eru mörg brot tilkynnt á ári,
hverjir eru allir þessir gerendur?
Sólveig Fríða: Mannskepnan er
flókin og á bak við þessi brot er ekki
einsleitur hópur. Stundum eru til
dæmis til staðar erfiðleikar við að
setja sig í spor annarra, skilja það
óyrta og lesa í samskipti.
Þorbjörg: Ég er ekki viss um að
þessum brotum hafi fjölgað þó
að kærur séu f leiri. Mér finnst ég
sjá ákveðna þróun núna í kjölfar
aukinnar umræðu um kynferðis-
ofbeldi. Yngri konur virðast óragari
við að kæra. Við sjáum öðruvísi mál
kærð til lögreglu.
Það er annars merkilegt með
nauðganir og kynferðisbrot, það
gerist nánast aldrei að gerandi játi
sök sína. Hann kannast aldrei við að
hafa framið verknaðinn. Af hverju
er það þannig? Ég spyr mig oft að
þessu. Sérstaklega vegna þess að
í öðrum brotum þar sem liggja
við þyngri refsingar játa menn oft
brot sín. Getur það verið af því að
skömmin og útskúfunin sé svo
mikil? Og á sama tíma heyrum við
frá því hversu mikil byrði skömmin
er þolendum.
Sólveig Fríða: Skömmina er einn-
ig að finna hjá einstaklingum inni
í fangelsum. Í sumum löndum er
áhugaverð þjónusta í boði þar sem
boðið er upp á hlutlausan stað. Það
væri ágætt fyrirkomulag að koma
upp hlutlausum sáttamiðlunarstað
þar sem bæði gerandi og þolandi
geta óskað eftir að fá að hitta hinn
aðilann. Það þarf ekki að samþykkja
slíka beiðni en á svona hlutlausum
stað er hægt að ná ákveðinni sátt ef
báðir aðilar eru tilbúnir til þess.
Hvernig drögum við úr kynferðis-
of beldi?
Þorbjörg: Það er svo mikill
áhugi á refsipólitík. Af hverju er
ekki meiri áhugi á forvörnum?
Halla: Það er reyndar mikið starf
í gangi núna. Ég leiði hóp um mótun
stefnu í forvarna- og fræðslumálum.
Þetta er í fyrsta skipti sem verið er
Fréttablaðið hefur undanfarið fjallað ítarlega um kynferðisofbeldi frá sjónarhóli aðstandenda og þolenda.
239
MÁLSMEÐFERÐAR-
DAGAR Á NAUÐGUN
Í RANNSÓKN.
41%
KÆRÐRA NAUÐGANA
FER Í ÁKÆRUMEÐFERÐ.
24%
MÁLA ERU ENN
Í VINNSLU.
107
NAUÐGANIR FÓRU Í
ÁKÆRUMEÐFERÐ.
*H
ei
m
ild
: R
ík
is
lö
gr
eg
lu
st
jó
ri
✿ Tölfræði vegna ársins 2018 fyrir landið allt
✿ Fjöldi nauðgana samkvæmt málaskrárkerfi lögreglu
300
250
200
150
100
50
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
að móta heildstæða stefnu og við
erum að beina sjónum okkar að
skólakerfinu. Við byggjum á Vit-
undarvakningunni sem var unnið
að á árunum 2012-2015.
Með henni var lagður mikil-
vægur grunnur og það skapaðist
nokkuð breið sátt um að skóla-
kerfið væri besti vettvangurinn til
þess að fræða og vinna að mark-
vissum forvörnum, þar náum við
til allra barna. Verkefni okkar
núna er hvernig hægt er að taka
þessi forvarnafræðslumál fastari
tökum. Í dag fer brúðuleikhús í alla
2. bekki grunnskólans og það var
gert kennsluefni fyrir miðstig og
unglingastig. Nú erum við að taka
ÞAÐ ER SVO MIKILL ÁHUGI
Á REFSIPÓLITÍK. AF
HVERJU ER EKKI MEIRI
ÁHUGI Á FORVÖRNUM?
Þorbjörg
leikskóla og framhaldsskóla inn í
forvarnir og marka framtíðarsýn
þar sem leiðarljósið er að forvarnir
og fræðsla sé samþætt skólastarfi og
að öll börn í landinu sitji við sama
borð í þeim efnum.
Sólveig Fríða: Það er mjög skilj-
anlegt að skólarnir séu rétti vett-
vangurinn til þess að kenna for-
varnir og börnum á mörk sín. En
það má ekki bara verða á þeim vett-
vangi, að forvarnirnar og fræðslan
nái bara til barna og ungmenna í
skólum. Forvarnir þurfa að ná til
samfélagsins alls. Það þurfa líka að
vera úrræði fyrir einstaklinga sem
eru líklegir til að beita of beldi. Það
er nokkuð sem okkur, sem vinnum
að meðferð kynferðisbrotamanna,
er mjög umhugað um, að þeir geti
sótt sér aðstoð eftir afplánun. Það
þarf að skapa úrræði þar sem ein-
staklingar sem hafa óæskilegar
langanir geta komið og sótt sér
aðstoð áður en brot er framið. Það er
hluti af þessari afskrímslavæðingu
sem þarf að verða.
Halla: Ég tel mikilvægt að fjalla
líka um hversu mikið vatn hefur
runnið til sjávar. Ég byrjaði að fjalla
um þessi mál sem blaðamaður á
Morgunblaðinu árið 2004 og tók
einmitt viðtal við Þorbjörgu Sigríði
um misneytingarákvæði þáverandi
kynferðisbrotakaf la hegningar-
laganna. Kynferðisbrotakaf linn
var algjörlega endurskrifaður árið
2007 og það hefur líka orðið mikil
breyting á meðferð málanna.
Árið 2010 starfaði ég í innan-
ríkisráðuneytinu og þá hófum við
viðamikið samráð um meðferð
nauðgunarmála og unnum tillögur
á þeim grunni. Sumum var hrint í
framkvæmd strax en aðrar kröfð-
ust nánari umfjöllunar. Þessi vinna
hélt áfram og lifði af marga ráðherra
sem er nokkuð einstakt.
Núna er svo verið að framfylgja
aðgerðáætlun í kynferðisbrota-
málum sem byggir á þessu starfi og
vinnu sem á eftir kom og var meðal
annars leidd af Maríu Rut Kristins-
dóttur. Ríkisstjórnin setti tæpar 300
milljónir á ársgrundvelli í að styrkja
málsmeðferðina, einkum með því
að fjölga stöðugildum, auk þess að
veita 280 milljónum í átaksverkefni
til að tryggja rafrænt gagnaflæði og
uppfæra verklagsreglur og rann-
sóknarbúnað. Þá settum við 400
milljónir inn í aðgerðaáætlun gegn
kynferðisbrotum til frambúðar. Sú
áætlun var metnaðarfull og var gerð
með aðkomu ólíkra ráðherra þvert
á f lokka.
Með þv í að f u llf jár mag na
aðgerðaáætlunina var til dæmis
hægt að bæta við fimmtán stöðu-
gildum hjá lögreglunni.
Sólveig Fríða: Svona vitundar-
vakning er virkilega góð og þörf
en það vantar að horfa á kerfið í
heild sinni. Það eru langir biðlistar
og það þarf meira fjármagn víðar
í kerfið. Sú fagstétt sem mér finnst
oft gleymast í umræðunni um rétt-
arvörslukerfið eru fangaverðir. Það
þarf að huga að menntun þeirra,
þetta er mjög mikilvæg stétt.
Halla: Næsta stóra skref hvað
varðar réttarkerfið snýr svo að
tillögum um breytta réttarstöðu
brotaþola sem eru nú til umfjöll-
unar í dómsmálaráðuneytinu.
Þær eru settar fram af stýrihópi
um heildstæðar úrbætur að því
er varðar kynferðislegt of beldi og
unnar af Hildi Fjólu Antonsdóttur
réttarfélagsfræðingi. Þótt sumar af
tillögunum kunni að hljóma laga-
tæknilegar þá eru þær ótrúlega
mikilvægar, enda fjalla þær um
stöðu brotaþola gagnvart málsmeð-
ferðinni, þar á meðal hvað varðar
rétt til upplýsinga og áheyrnar.
Þorbjörg: Samfélag sem er með-
vitað um alvarleika kynferðisbrota
og hvað þau eru því miður algeng
hlýtur að setja markvissan fókus
á að sporna gegn þeim, en ekki
bara að bregðast við þeim. Þar þarf
heildstæða nálgun. Og þar þarf enn
meiri umræðu.
Framhald af síðu 43
3 0 . N Ó V E M B E R 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R44 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
3
0
-1
1
-2
0
1
9

0
4
:5
6
F
B
1
4
4
s
_
P
0
9
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
9
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
4
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
5
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
4
6
1
-5
F
B
4
2
4
6
1
-5
E
7
8
2
4
6
1
-5
D
3
C
2
4
6
1
-5
C
0
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
B

F
B
1
4
4
s
_
2
9
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K