Brautin - 15.12.1965, Page 12

JÓLABLAÐ BRAUTARINNAR 1965
10
SAFN
3YGGÐAR

Jón Stefánsson, ritstjóri Brautar-
innar hefur nú tekið sæti Árna heit-
ins Árnasonar í byggðarsafnsnefnd
bæjarins. Vestmannaeyingafélagið
Heimaklettur hefur kjörið Jón full
trúa sinn í nefndina sökum áhuga
og þeirrar góðvildar til byggðar-
safnsins, er ritstjórinn hefur jafn-
an sýnt og vitnað um í blaði sínu.
Við bjóðum alúðlega Jón Stefáns-
son velkominn til starfans.
Ritstjórinn hefur látið blað sitt
kosta til nokkurrar myndatöku af
munum í safninu og æskt þess
jafnframt, að ég skýrði myndirnar
eilítið. Það er mér ljúft.
Við skulum virða fyrir okkur
myndirnar af hlutunum sex. Þar
er stór og mikill hnífur, svokallað-
ur drepur eða hákarladrepur. Þá er
þar hákarlasakka með taum og
krók. Sakkan er úr járni. Krókur-
inn er smíðaður hér heima í Eyj-
um. Þekktasti öngla- (króka) og í-
færusmiður hér í byggð var á sín-
um tíma Guðmundur Ögmundsson
í Borg, afi hinna góðkunnu Litla-
bæjarbræðra hér. Ekki veit ég bó,
hvort þessi hákarlakrókur er gjörð-
ur af honum, en handbragðið er
íslenzkt, það leynir sér ekki.
Taumurinn við krókinn er smá-
gerð járnfesti, sem er þarna of
stutt — á að vera 2—3 álnir (126—
190 sentim.).
Stóri krókurinn lausi er ífæra.
Þá er hákarlsskutull af austfirzkri
gerð. Síðast kem ég svo að fjærsta
hlutnum á myndinni, trompjárn-
inu.
Trompjárnið er smíðað úr mjóu
járni með handfang úr sama efni,
Við legginn er fest húlkílslagað
eggjárn.
Hér á Suðurlandi var hákarlinn
veiddur á færi, sem setið var undir
og þess beðið, að „sá grái“ biti á.
Sjómenn vissu það af langri
reynslu, að hákarl étur með áfergju
dauðan bróður sinn. Þess vegna
mátti ekki hleypa niður hákarls-
skrokkunum, meðan á veiði stóð.
Þá leit ekki hákarlinn lengur við
beitunni. Hákarlsskrokkarnir voru
því bundnir við skipið, (sem oftast
var 6 eða 8-æringur hér, en stund
um teinæringur, þ. e. 5 árar á
borð), þar til veiði lauk og haldið
var til hafnar.
Hvernig voru svo hákarlarnir
tengdir við skipið? Ekki voru tök
á að hafa alla hákarlsskrokkana
bundna við hliðar þess. Nei, það
var ógjörningur. Hákarlsskrokk-
arnir voru „þræddir“ upp á tóg eða
kaðal, eða þá granna járnfesti, eins
og oftast mun hafa átt sér stað hér
í Eyjum. Þetta var kallað „tromp“.
En víðast hvar annars staðar á land
inu munu þessar festar og þó sér-
staklega tógin, hafa verið kölluð
tampur. Það orð er þekkt í íslenzku
máli, en Eyjaorðið „tromp“ miklu
síður.
Nú hefur „sá grái“ bitið á og er
dreginn upp að borði skipsins.
Sképnan er stór, harðskeytt og
spretthörð. Kjafturinn er óskapleg-
ur, þar sem flugbeyttum sköflun-
um er beitt af heljarafli. Hann
verður því að aflífa svo skyndil-
lega, sem tök eru á. En fyrst og
fremst þarf að tryggja sér það, að
hún slíti sig ekki af önglinum við
borðstokkinn.
Hákarlinn er skotinn með skutli
og drepinn þannig. Þá er að ná
valdi á skrokknum, meðan lifrin er
dregin úr honum. Þar þarf átök
fleiri manna til. Þá eru ífærurnar
notaðar, þessir stóru agnhaldslausu
krókar með kaðaltaum.
Þegar búið er að murka líftór-
úna úr skepnunni og hagræða
henni við skipshlið, var drepinn
tvíhentur. Oftast var hann tvíeggj-
aður, þó að á myndinni sé hann
með einni egg. Hákarlinn var ristur
á kviðinn með honum og lifrin
dregin upp í skipið.
Þegar lokið var við að ná úr hon-
um lifrinni, mátti ekki hleypa
skrokknum niður, eins og áður er
sagt. Þá kom trompið til. Lykkja
þess lá undir skipinu, og voru end-
ar þess festir undir þóftu eða lang-
band sitt hvoru megin í því.
Þegar nú búið var að ná lifrinni
úr hákarlsskrokknum, var stungið
gat á haus hákarlsins með tromp-
járninu, hvolflagaða hnífnum með
bogmynduðu egginni.
Síðan var kaðal- eða snæris-
lykkju smeygt í gegnum gatið með
þar til gerðri stöng. Endi lykkjunn-
ar var bundið við trompið og endi
þess þannig dreginn í gegnum gat-
ið á hákarlshausnum. Sökk þá há-
karlsskrokkurinn niður í bug
trompsins og lá svo þar undir
skipskjölnum. Á tampnum eða
trompinu gátu þeir þannig haft
eða geymt allt að 50 hákarls-
skrokka, eftir því sem Gísli heitinn
Lárusson í Stakkagerði greinir frá
í óprentaðri heimild.
Þegar svo halda skyldi heim, var
öðrum enda trompsins sleppt laus-
um og trompið síðan dregið inn í
skipið. Losnuðu þannig allir skrokk
arnir af tampinum og sukku. Hef-
ur þá að sjálfsögðu orðið „mikill
handagangur í öskjunni", þegar
„bræðurnir", svona auðveldir við-
fangs, nálguðust botninn.
SAMFELLA,
brúðarklæðnaður frú
Ragnhildar Þórarins-
dórtur.
Fyrir nokkrum árum barst byggð
arsafnsnefnd Vestmannaeyja sú til-
kynning, að frú Þórhildur Þorsteins
dóttir frá Laufási hér í Eyjum,
prófastsfrú að Breiðabólsstað í
Fljótshlíð, hefði ánafnað Byggðar-
safni Vestmannaeyja samfellu, sem
hún hefði erft eftir ömmu sína,
Ragnhildi Þórarinsdóttur, konu
Gísla Engilbertssonar, verzlunar-
stjóra við Júlíushaabverzlun hér
eða Tangaverzlun. Samfellu þessa
skyldi safnið fá í vörzlu, þegar það
hefði viðunandi geymslu og sýning-
arrými fyrir hana.
Nú hefur safnið veitt þessum
brúðkaupsklæðum viðtöku og veitt
búningnum viðeigandi aðbúnað í
safninu.
Frú Ragnhildur Þórarinsdóttir
var frá Neðra-Dal undir Eyjafjöll-
um.
Þórarinn, faðir hennar, var Þór-
arinsson ísleifssonar bónda í Mör-
Þ. Þ. V.