Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.10.2019, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27.10. 2019
Á
hugi manna á stjórnmálum hefur
minnkað hratt hér á landi á und-
anförnum árum. Aðild að helstu
flokkum skreppur saman og mæt-
ing á fundi verður tregari. Skýr-
ingarnar á þessu kunna að vera
margar og þær þurfa ekki allar að sýna að heimurinn
fari þar með versnandi.
En hvers vegna?
Ein ástæðan er örugglega sú að reynsla síðasta ára-
tugar sýnir að lítið eða ekkert er gert með ótvíræðar
samþykktir á samkundum flokka, einmitt þeirra sem
mest vald eiga að hafa samkvæmt hefðum og bein-
hörðum reglum.
Það þarf mikið kæruleysi, í bland við einkennilega
áhættufíkn, að gera hvað eftir annað lítið úr og ekk-
ert með þær samþykktir. Flokksfólkið á eftir það
engan annan kost annan en þann, að líta raunsætt á
þá framgöngu og skynja þar með að engu skiptir
hvort það mætir og tekur þátt og afstöðu eða mætir
ekki. Hvort tveggja sé jafngilt.
Önnur skýring gæti sjálfsagt verið sú og sjáanlegri
en áður að stjórnmálamenn hafi ekki sömu úrslita-
áhrif og áður. Margir ættu auðvelt með að rökstyðja
að sú breyting væri til batnaðar. Það þýddi í þeirra
huga að „fagmennska“ réði mun meiru en áður var.
Ókunnar stofnanir og ábyrgðarlausir „fagmenn“ ráða
þegar mun meira um það en stjórnmálamenn hverjir
hafa úrslitaáhrif á þau málefni sem almenningur
stendur undir með skattfé sínu.
Það heitir að vísu ennþá á tyllidögum að vald og
ábyrgð skuli fara saman. En þróunin er önnur. Meg-
inhluti valdsins er kominn í hendur þeirra sem enga
ábyrgð bera, þótt áhrifalausir stjórnmálamenn kroti
blindandi upp á plögg.
Það er reyndar alls ekki víst að almenningur myndi
aðspurður fordæma þessa stöðu.
Grafa saman gröfina
en ætla allir öðrum
Stjórnmálamenn eru ekki endilega í hávegum hafðir
og það er ekki nýtt. Þeir voru það ekki heldur á með-
an vald þeirra var ekki til málamynda eins og þróast
hefur. Ástæða þessa er sennilega sú, að „stéttin sjálf“
skítur út sjálfa sig hvenær sem hún má. Hún fer að
vísu Krísuvíkurleið til þess. Einn hlutinn gerir því
skóna að framganga annars hluta sé ekki bara hæpin
heldur stórkostlega til skammar, lögbrot stundum,
siðferðisbrot oftar ef ekki alltaf, af því að það er svo
þægilega óljóst og rammalaust hugtak, glæpsamleg
þegar mikið liggur við, vitnisburður um vafasamt inn-
ræti og þar fram eftir götunum. Þegar þetta hefur
gengið nægilega lengi þá hefur stéttin sem heild náð
að níða svo skóinn niður af stéttinni í heild og bía
hana svo út að það er ekki lengur þurr þráður á henni
sem heild og fæstum sem einstaklingum. Og það
skemmtilega við þetta er að allir í hópnum eru um
leið sannfærðir um að engin af þessum ásökunum
gildi um þá og skilja ekki hvers vegna almenningur
hafi jafn lítið álit á „honum“ og hann hefur réttilega á
öllum hinum.
Mótvægið
Áður fyrr var þó heilmikið mótvægi falið í því að
stjórnmálamaðurinn sem eintak skipti einhverju
máli, eins og samþykkt á landsfundi flokka gerði áður
en hætt var að taka mark á þeim líka.
Breytingin um þetta fyrra er smám saman að
renna upp fyrir almenningi. Þegar við bætist að nán-
ast allur þorrinn af löggjöfinni kemur nú annars stað-
ar frá, þvert á gefin fyrirheit, og því sé blákalt haldið
fram að heimildin til þessa hafi verið svikin inn á
þjóðina, þá er orðið lítið eftir.
Niðurstaða „stjórnvalda“ í seinasta deilumáli var sú
að Ísland hefði ekki lengur heimild til þess að hafna
fyrirmælum sem send væru að utan til fullgildingar
hér.
Þótt athæfið brjóti sannarlega bæði lög landsins og
stjórnarskrá þess þá breyti það ekki því að óheimilt
sé að horfa til slíkra heimilda, vegna þess ótta sem
embættismenn hafi komið sér upp og miðlað til undir-
manna sinna, stjórnmálamannanna. Og kannski er
þetta meginástæðan fyrir því að áhuginn á því að
velja sér stjórnmálaamstur sem lífsstarf víkur fyrir
næstum hvaða öðrum kosti sem býðst. Og það mann-
valslögmál ýtir fljótt undir að þeir sem utan við
standa beini áhuga sínum annað.
Almenningur virtur
Hér á árum áður tóku borgarstjórar í Reykjavík á
móti tugum borgarbúa í hverri einustu viku ársins,
þar sem þeir báru upp erindi sín. Þeir þurftu ekki að
sækja um það fyrir fram né greina þá frá erindi sínu
eða óskum. Enda kom það vissulega fyrir að í hópi
40-50 viðmælenda sem talað var við vikulega væru
þeir sem vildu bara sækja heim borgarstjórann sinn
(þótt þeir hefðu ekki endilega kosið hann) og viðra sín
eigin sjónarmið um það hvað betur mætti fara í
borgarumhverfinu.
En í flestum tilvikum voru menn með mikilvæg er-
indi fyrir þá sjálfa, lítil eða stór. Og þar sem þeim var
vel ljóst að tíminn var naumt skammtaður til samtals
voru langflestir búnir að leggja vel fyrir sig hvernig
leggja skyldi upp erindið.
Bréfritari hafði þann hátt á að hann las nafn og efni
hvers erindis inn á „diktafón“ í lok samtals og hver, ef
þá einhver, skyldi fá afrit, beðinn um umsögn um er-
indið eða tiltekinn þátt þess.
Tók þessi munnlega skráning hann eina til tvær
mínútur á milli samtala. Þegar seinasta manni var
boðið inn á skrifstofuna var ritara færð spólan og
þegar gesturinn fór voru minnisblöð og orðsendingar
tilbúnar.
Afrit af þeim voru geymd í möppu í skrifborðshillu
borgarstjórans. Að morgni hverrar nýbyrjaðrar
vinnuviku var rennt yfir stöðu hvers erindis, haft sím-
samband við viðkomandi embættismann, ef ástæða
var til eða viðmælandann sem átti í hlut til að gera
grein fyrir niðurstöðunni. Þótt skrifuð væru stutt
minnisblöð um heimsókn viðkomandi þá gat borgar-
stjórinn afgreitt mjög mörg erindi strax eða með sím-
tali daginn eftir.
Bréfritari innleiddi ekki þessi árangursríku vinnu-
brögð. Þau höfðu borgarstjórar tíðkað um alllanga
hríð, þótt auðvitað hafi hver og einn haft sitt lag á.
Mikil afturför og hættulegur hroki
Fyrir nokkrum árum þegar kannað var hvernig al-
menningur mætti nú ná viðtali við borgarstjóra kom í
ljós að það var ekki hlaupið að því. Þá var mönnum
gert að réttlæta beiðni sína með því að svara spurn-
ingalista um erindið og við hvaða skrifstofur og emb-
ættismenn viðkomandi hefði þegar rætt. Ekki verður
betur séð en kosturinn hafi síðan enn þrengst, því nú
er á heimasíðu borgarinnar aðeins rætt um þann að-
draganda vilji menn ná sambandi við skrifstofu borg-
arstjóra og því komin upp enn ein hindrunin áður en
að hágöfgin sjálf er innan seilingar.
Jón Gnarr bauð ekki mörgum borgurum eða
fulltrúum fyrirtækja upp á viðtal við sig og fór svo
sem ekki leynt með það, enda kynnti hann starf sitt
frá upphafi sem „allt í plati“ lífsreynslu hans sjálfs og
borgarbúa í senn.
Hefur því sennilega verið auðvelt að draga mjög úr
aðgengi borgaranna frá því sem verið hafði fyrir
Ábyrgð á úrslitavöldum
annarra verður seint
áhugaverður kostur
’ Það heitir að vísu ennþá á tyllidögum aðvald og ábyrgð skuli fara saman. En þró-unin er önnur. Meginhluti valdsins er kom-inn í hendur þeirra sem enga ábyrgð bera,
þótt áhrifalausir stjórnmálamenn kroti blind-
andi upp á plögg.
Reykjavíkurbréf25.10.19