Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Blaðsíða 11

Tímarit hjúkrunarfræðinga 11
Lífsgæði og vellíðan íbúa á Eden-hjúkrunarheimili
fræðin snýst um viðhorf, samskipti og starfshætti
sem stuðla að virðingu íbúanna, vellíðan þeirra og
lífsfyllingu þrátt fyrir færniskerðingu og þörf fyrir
aðstoð.
William H. Thomas er kennismiður Eden-hug-
myndafræðinnar. Í störfum sínum sem læknir á
Chase Memorial-hjúkrunarheimilinu í New York
komst hann að því með rannsóknum sínum að
íbúar hjúkrunarheimilisins lifðu innihaldslitlu lífi
og var aðalástæða vanlíðanar hjá þeim einmana-
leiki, vanmáttarkennd og leiði (Thomas, 1996).
Thomas skrifaði bókina Life Worth Living árið
1996 þar sem hann fjallar um hugmyndafræðina
og setur fram leiðbeiningar um hvernig hægt er að
breyta hjúkrunarheimili í Eden-heimili. Eden-hug-
myndafræðin byggist á tíu grunnreglum sem miða
að því að skapa heimili þar sem lífið er þess virði
að lifa því. Reglurnar miða að því að útrýma plág-
unum þremur, einmanaleika, vanmáttarkennd og
leiða. Stuðlað er að því að finna lausnir til þess að
lífið snúist um góð samskipti og að efla tengsl íbúa,
starfsfólks, ættingja og vina. Áhersla er lögð á að
allir hafi tækifæri til þess að veita umhyggju ekki
síður en að þiggja hana og séu hvattir til þess að
taka þátt í lífinu. Það styrkir sjálfsmyndina að hafa
hlutverk, að veita umhyggju og að geta gert gagn.
Þjónandi leiðsögn
Hugmyndafræði þjónandi leiðsagnar (gentle teach-
ing) er einnig notuð á ÖA, hún smellpassar við
Eden-hugmyndafræðina og eflir starfsmenn í því
að vinna bug á einmanaleika, vanmáttarkennd og
leiða hjá íbúum í gegnum grunnstoðirnar fjórar
sem eru að finna fyrir öryggi, að veita umhyggju
og kærleika, að finna umhyggju og kærleika og að
vera þátttakandi (Gentle teaching, 2013). Hug-
myndafræði þjónandi leiðsagnar var sett fram á ní-
unda áratugnum af John McGee í Bandaríkjunum.
Í þjónandi leiðsögn byggjast öll samskipti á
virðingu og umhyggju ásamt því að skapa traust á
milli einstaklinga (McGee, e.d.). Hugmyndafræðin
hefur aðallega verið notuð í starfi með einstak-
lingum með þroskahömlun og það sem nefnt hefur
verið „hegðunarvandamál“. Undanfarin ár hefur
hugmyndafræðin verið tekin í notkun á fleiri
sviðum, t.d. í vinnu með öldruðum.
Allir einstaklingar eiga sína sögu, minningar,
sterkar hliðar og veikar. Þetta hefur áhrif á sam-
skipti ásamt tilfinningum, óskum og löngunum.
Þjónandi leiðsögn leggur áherslu á að horfa á
sterku hliðar íbúanna og koma til móts við þá með
virðingu og skilyrðislausri umhyggju við allar þær
aðstæður sem upp geta komið. Verkfæri hug -
mynda fræðinnar er umönnunaraðilinn sjálfur og
notar hann nærveruna, orðin, augun og hendurn -
ar. Hug myndafræðin ýtir undir mikilvægi þess að
tala alltaf af vinsemd, horfa með athygli og vænt-
umþykju, snerta af virðingu og vera gætinn. Einnig
er lögð áhersla á að veita samskiptunum athygli og
að vera til staðar.
Vellíðanarlyklarnir
Lífsgæði er hugtak sem erfitt er að skilgreina í
fáum orðum. Hugtakið er samsett úr nokkrum
þátt um sem m.a. tengjast heilsu, umhverfi, tengsl -
um við aðra, félagslegri virkni, virðingu og sjálf -
stæði. Í Eden-hugmyndafræðinni er lögð áhersla á
sjö þætti sem skipta máli fyrir vellíðan fólks; þetta
eru svokallaðir vellíðanarlyklar. Allen Power fjall -
ar um vellíðanarlyklana og áhrif þeirra á vel líðan
íbúa, aðstandenda og starfsfólks í bók sinni De-
mentia beyond disease – enhancing well-being.
Hann setur lyklana upp í n.k. þarfapýramída þar
sem grunnurinn er sjálfsmynd og tengsl, því næst
er öryggi og sjálfstæði, síðan tilgangur og þroski
og efst er gleðin. Hvert þrep pýramídans byggist á
því sem undir er líkt og þekkt er úr þarfapýramída
Maslows (Maslow, 1954/1970; Power, 2014).
Hægt er að styðjast við vellíðanarlyklana þegar
vandamál eða vanlíðan er til staðar til þess að
greina hvaða lykli hefur ekki verið beitt og hvað
er þá hægt að gera til þess að efla og styrkja ein-
staklinginn til vellíðanar. Horft er á vanlíðanina
sem afleiðingu óuppfylltra þarfa og leitast er við
að öðlast skilning á einstaklingnum á bak við
vanlíðanina.
Sjálfsmynd – hver er ég
Sjálfsmyndin er í mótun alla ævi. Hugtakið „sjálfs-
mynd“ er hægt að skilgreina sem allar þær hug-
myndir sem einstaklingur hefur um sjálfan sig,
skoðun hans og mat á sjálfum sér. Sjálfsmyndin
felur því meðal annars í sér allt það sem einstak-
lingurinn notar til að skilgreina sig og aðgreina frá
öðrum, þar með talið líkamleg einkenni, félags- og
sálfræðilegir eiginleikar, hæfileikar, færni og af -
staða til lífsins. Sjálfsmyndin er því ekki bundin við
ákveðinn tíma heldur nær hún til reynslu einstak-
lingsins, núverandi skynjunar og svo væntinga til