Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2017, Blaðsíða 33

arnir þurft að vera í meðferð sem reynir mjög á þá.
Meðferð með hægðalosandi lyfjum, sem á að
tryggja linar hægðir tvisvar á dag til að minnka
hættu á lifrarheilakvilla, og þvagræsilyfjum, sem
halda vökvasöfnun í kviði í skefjum, er erfið fyrir
sjúklingana. Lyfjameðferðin getur valdið erfiðum
einkennum hjá sjúklingum og ýtt undir innlögn á
sjúkrahús (Kalaitzakis o.fl., 2006). Einkenni eins
og þreyta vegna blóðleysis, svimi og jafnvægisleysi
vegna lækkaðs blóðþrýstings eru dæmi um reynslu
sjúklinganna. Flókin lyfjafyrirmæli og lítill stuðn-
ingur við sjúklinga með óstöðugan sjúkdóm bjóða
þeirri hættu heim að óundirbúnum innlögnum á
sjúkrahús fjölgi. Meðferðarheldni verður meiri
þegar sjúklingarnir skilja tilgang lyfjameðferðar-
innar (Polis og Fernandez, 2015).
Hlutverk hjúkrunarfræðinga
Grundvallaratriði í störfum hjúkrunarfræðinga,
sem sinna sjúklingum með skorpulifur er að vita
hver eru algengustu einkenni þeirra, hvaða þjón-
usta heilbrigðisstarfsfólks muni gagnast þeim best
og hvaða leiðir eru færar til að bæta almenna líðan
þeirra. Undanfari þess að koma með lausnir varð -
andi bætta heilbrigðisþjónustu á Íslandi fyrir sjúk-
linga með skorpulifur er að þekkja þarfir sjúk-
lingahópsins, einkenni og umfang vandans. Fækk -
un ótímabærra innlagna á sjúkrahús er eitt af þeim
markmiðum sem bætt hjúkrun þessa sjúklinga-
hóps á göngudeild gæti stuðlað að.
Þegar ég hóf leit að greinum um hjúkrun
skorpu lifrarsjúklinga var ekki um auðugan garð
að gresja. Lítið sem ekkert hefur verið skrifað um
þennan sjúklingahóp af íslenskum hjúkrunarfræð-
ingum. Það getur varla verið vegna þess að hjúkr-
unarviðfangsefnin séu svo léttvæg að ekki þurfi að
skrifa um þau. Sjúklingar með skorpulifur eru
annaðhvort með stöðuga (e. compensated) eða
óstöðuga (e. decompensated) skorpulifur. Óstöð-
ugri skorpulifur fylgja fjölþætt einkenni og oft eru
fylgikvillarnir lífshættulegir. Álagið á þessa sjúk-
linga er bæði líkamlegt og andlegt. Samkvæmt
rannsóknum, sem ég skoðaði, hafa bæði sjúkling-
arnir og aðstandendur þeirra mikla þörf fyrir
stuðning heilbrigðisstarfsfólks. Einstakir fylgi-
kvillar skorpulifur geta verið ábending um lifrar-
ígræðslu ef illa gengur að halda fylgikvillunum í
skefjum og auðvitað ef um lifrarbilun er að ræða.
Sjúklingarnir eru í mjög mismunandi stöðu og því
misjafnt hvaða hjúkrun þeir þurfa á að halda.
Dæmi um hjúkrunarviðfangsefni
Sjúklingar með óstöðuga skorpulifur og einhverja
þeirra fylgikvilla sem ógna lífi þeirra, s.s. blæð-
ingar frá æðahnútum í vélinda eða maga, vökva-
söfnun í kviði (e. ascites), lifrarheilakvilla (e. hepa-
tic encephalopathy) eða sjálfsprottna sýkingu í
kviðarholsvökva, þarfnast stuðnings m.a. vegna
flókinnar lyfjameðferðar. Undirliggjandi orsakir
skorpulifrar geta verið mjög ólíkar og sjúklingarnir
mismóttækilegir fyrir fræðslu, breytingum á lífsstíl
og mismeðferðarheldnir.
Viðfangsefni í viðtali við skorpulifrarsjúkling
eru t.d. að komast að því hvort þeir fylgi með -
ferðinni sem læknir ráðleggur og hvort þeir skilji
hvernig lyfin virka. Hverjar verða afleiðingarnar
ef meðferð er ekki fylgt og hver er ávinningurinn
af að fylgja meðferðinni. Flestir vilja forðast sjúkra -
húsvist og með því að fylgjast með lífmörk um,
þyngdaraukningu, merkjum um breytingar á hegð -
un, matarlyst og næringarástandi, úrgangslosun,
elektrólýtum og blóðhag er hægt að grípa inn í
áður en sjúklingurinn þarf að leggjast inn á sjúkra-
hús. Eins og í öðrum sjúkdómum skiptir jafnvægi
í hreyfingu og hvíld máli.
Vökvi safnast fyrir í kviðarholi, einkum vegna
portæðarháþrýstings og lágs albúmíns í blóði.
Þetta er algengasti fylgikvilli skorpulifrar og getur
vökvinn safnast fyrir á nokkrum vikum eða skyndi-
lega á nokkrum dögum (Lee og Grap, 2008; Sar-
gent, 2006). Stundum þarf að tappa kviðarhols-
vökva af sjúklingum og skipuleggja inngrip eins og
blóðgjafir hjá sjúklingum sem þess þurfa. Hvoru
tveggja er hægt að skipuleggja og framkvæma á
göngudeild ef sjúklingur er í góðu eftirliti þar. Allir
vilja hafa einhverja stjórn á sínu lífi og samkvæmt
rannsóknum er það að missa þessa stjórn og geta
ekki skipulagt líf sitt erfitt fyrir sjúklingana.
Aðstandendur þessa sjúklingahóps eru oft undir
miklu álagi þar sem einkenni fylgikvilla eins og lifr-
arheilakvilla eru lúmsk, en ef þeir fá fræðslu um
hvernig birtingarmyndin er eiga þeir auðveldara
með að hafa samband við heilbrigðisstarfsfólk
þegar þeir verða varir við breytingar og geta þá
hugsanlega afstýrt kasti eða komið ástvini sínum
fyrr í viðeigandi meðferð. Hluti af stuðningsmeð-
ferðinni, sem hjúkrunarfræðingar veita, er stöðug
fræðsla til sjúklinganna um hvaða einkennum þeir
eigi að fylgjast með og hvernig bregðast eigi við
breytingum á líðan. Meðferðin er langhlaup og því
er hvatning fólgin í því að styðja sjúklinga með
Tímarit hjúkrunarfræðinga 33
Þurfa sjúklingar með skorpulifur á hjúkrunarfræðingum að halda?