Morgunblaðið - 09.11.2019, Side 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. NÓVEMBER 2019
Laugavegi 178 | 105 Reykjavík | Sími 551 3366 | Opið virka daga kl. 10-18, laugardaga kl.10-14
Misty
Náttsett 7.550,-
FULL BÚÐ AF
ÆÐISLEGUM
NÁTT- OG
HEIMAFÖTUM
„Fiskmarkaðir auðvelda aðilum að
hefja veiðar og að hefja vinnslu með
því að tryggja sölu hráefnis og
tryggja aðgengi að hráefni,“ sagði
Daði Már Kristófersson, forseti fé-
lagsvísindasviðs og prófessor í við-
skiptafræði við Háskóla Íslands, á
málstofu um mikilvægi fiskmarkaða á
sjávarútvegsráðstefnunni í Hörpu
sem lauk í gær.
Fram kom í erindi hans að eftir að
fiskimarkaðir tóku að starfa 1986
jókst verð sem seljendur fengu í sinn
hlut sérstaklega borið saman við verð
í Noregi, nú er almennt verð hærra
en í Noregi.
Sveinn Agnarsson, prófessor við
viðskiptafræðideild Háskóla Íslands,
var sammála Daða Má og sagði „fisk-
markaði mikilvægan lið í að stýra
hráefni þangað sem það nýtist best.“
Þá hafi íslenska kerfið með tilheyr-
andi skilvirkni vakið athygli víða er-
lendis að sögn hans.
Þá benti Sveinn á í erindi sínu að
strax eftir stofnun markaðina hafi
það magn sem rataði inn á markaðina
vaxið ört. „Ör vöxtur á fyrstu árum
sýnir mikilvægi markaðina,“ sagði
hann og sýndi fram á að 40% af ýsu
sem landað er á Íslandi fari á mark-
aðina, yfir 50% af steinbít og yfir 60%
af skarkola. Hins vegar hafi dregið
nokkuð úr þorski sem fer á fiskmark-
aðina. Sýnir þetta að mikilvægi fisk-
markaða sé mismikið eftir tegundum
og að þeir sérstaklega mikilvægir fyr-
ir þær tegundir sem veiddar eru í
minna magni, að sögn prófessorsins.
Telur hann markaðina tryggja
samkeppni í vinnslu og geri útgerð-
um kleift að losa sig við minni fisk og
aukategundir, auk þess sem þeir
veita möguleika útgerða til þess að
jafna út skammtímasveiflur eftir teg-
undum og stærð. Samhliða þessu
gera markaðirnir íslenskum fyrir-
tækjum auðveldara að sérhæfa sig,
sem um sinn eykur samkeppnis-
hæfni, sveigjanleika og aðlögunar-
hæfni, að mati Sveins.
gso@mbl.is
Fiskmarkaðir auka
samkeppnishæfni
 Tryggja seljendum
kaupendur og kaup-
endum hráefni
Morgunblaðið/Ómar
Afli Fiskmarkaðir hafa ýmsa kosti.
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Togari framtíðarinnar þarf að vera nokkuð
stór, bjóða upp á fullvinnslu afurða með há-
tækni í matvælavinnslu og trúlega sækir hann
afla með léttari veiðarfærum en núna er. Hann
mun væntanlega keyra að mestu á jarðefna-
eldsneyti næstu 20-30 árin, en á þeim tíma
gætu menn farið að horfa til vetnis og kjarna-
orku.
Þetta er meðal þess sem Alfreð Tulinius,
skipatæknifræðingur og stjórnarformaður
Nautic, sér fyrir sér þegar
hann lætur hugann reika
um þróun í útgerð næstu
áratugi, en á sjávar-
útvegsráðstefnunni í fyrra-
dag flutti hann erindi undir
heitinu hugleiðingar um
fiskiskip framtíðarinnar. Í
samtali við Morgunblaðið
um þessa þróun var útgerð
skuttogara við Ísland lögð
til grundvallar.
„Ég sé fyrir mér frekar stórt fullvinnsluskip,
þar sem afurðir verða unnar alla leið í neyt-
endapakkningar um borð,“ segir Alfreð. Hann
segir að skipið gæti verið 90-120 metrar að
lengd, en Sólberg ÓF, nýjasta vinnsluskipið í
íslenska flotanum, er 80 metrar.
„Í áhöfn skipsins væru 40-50 manns, en að-
eins hluti þeirra væri að vinna með veiðarfæri
og stærsti hópurinn væri starfsfólk í matvæla-
iðnaði. Um borð yrði mikil sjálfvirkni þannig að
einsleitni, samfella og gæði næðust með því að
takmarka mannshöndina við framleiðsluna.
Allt yrði unnið í neytendapakkningar og
stærðir yrðu í samræmi við óskir markaðarins,
flök og bitar í keðjupakka og keðjubréf allt af-
greitt um borð eftir pöntun og þörfum. Hrogn
yrðu sett í dósir og lifrin sömuleiðis og við
myndum ekki kalla hana þorskalifur heldur
Foie de Morue eða eitthvað svoleiðis.“
Alfreð segir að þróun í frystitækni gefi ýmsa
möguleika og skemmi ekki frumuuppbyggingu
í vörunni. Hann segist m.a. vilja líta til tækni
sem Rússar hafi notað til að frysta kost þeirra
sem fóru í geimstöðvar.
Gamalt kerfi rakið til sex- og áttæringa
„Útgerð á svona skipi kallar hins vegar á
breytingu á veiðigjaldi og hlutaskiptakerfi,“
heldur Alfreð áfram. „Útgerðarmenn gera
ekki athugasemd við að greiða auðlindagjald,
en það er vitlaust gefið þegar kerfið er nánast
að útrýma vinnsluskipum. Ef þú landar tonni
af ferskum fiski borgarðu bara af tonninu sem
þú landar, en ef þú fullvinnur aflann um borð
þarf að borga auðlindagjald af virðisaukanum.
Gjaldið má ekki vera þannig uppbyggt að það
skikki menn í ákveðna útfærslu á útgerð. Svo
má spyrja hversu ferskt flakið er og hversu
mörg kolefnissporin verða þegar búið er að
flytja flakið til útlanda með flugi á Saga class.
Hlutaskiptakerfið þarfnast sömuleiðis að-
lögunar þannig að svona skip sé rekstrarhæft.
Það er jú fljótandi vinnsla og þannig séð lítið
frábrugðin hefðbundinni vinnslu í landi sem
starfar á fastlaunakerfi, með einhverjum af-
kasta- og gæðabónusum. Kerfi sem á rætur
sínar að rekja til tíma sex- og áttæringanna á
ekki heima í sjálfvirknivæddri nútímafisk-
vinnslu, hvort sem hún er í landi eða á sjó.“
Kannski hægt að naga 5% af orkunotkun
Alfreð sér ekki fyrir sér miklar breytingar á
eldneytisnotkun næstu 20-30 ár. Nú þegar sé
búið að taka kúfinn af mögulegum sparnaði
með hagkvæmni og hagræðingu. Skynsam-
legur vélbúnaður, skrúfur, skrokklag, skrið-
stillingar, gangráðar og tölvustýringar lág-
marki orkunýtingu miðað við hvað sé verið að
gera hverju sinni. Nú veiði menn fimm kíló af
fiski á hvern olíulítra, miðað við 3½ kíló fyrir
endurnýjun flotans.
„Næstu 20-30 ár getum við kannski nagað
einhver 5% af orkunotkun í hagræðingu innan
skips og ég held að jarðefnaolía verði ráðandi
næstu 20-30 árin hjá skipum sem stunda veið-
ar langt frá landi. Hugsanlega geturðu blandað
eldsneytið með lífdísli, en ég veit ekki hvað
þarf marga hektara til að rækta bíódísil ofan í
einn togara, get ímyndað mér að þeir séu
nokkrir.
Eftir 50 ár held ég hins vegar að tveir orku-
gjafar standi upp úr fyrir skip sem eru ekki í
föstum ferðum á milli a og b og geta hlaðið sig
af rafmagni á báðum endum. Annars vegar
vetni til efnahvarfs eða bruna fyrir gufutúrbín-
ur til rafmagnsframleiðslu. Hins vegar alger-
lega lokuð kjarnakerfi, sem er trúlega um-
deildari aðferð, en ég held að við komumst ekki
hjá því að horfa til þess möguleika. Nú þegar
eru til kjarnaknúin skip þannig að þessi mögu-
leiki er ekki svo langt í burtu.“
Þurfum að hugsa út fyrir kassann
Þróun veiðarfæra og ný veiðitækni er nær í
tíma en orkan um borð að mati Alfreðs. Hann
segir að menn horfi meðal annars til fjar-
stýrðra toghlera eins og Atli Jósafatsson hafi
verið að hanna og léttari veiðarfæra. Ljós- og
hljóðgjafar til að safna fiski saman verði örugg-
lega reyndir enn frekar á næstu áratugum.
„Það er ofsalega auðvelt að týna sér í að
besta eitthvað sem nú þegar er um borð í skipi.
Þá er hætta á að aldrei sé spurt hvort besta að-
ferðin við veiðar sé að draga stóra innkaupa-
poka á eftir skipinu og vona að rétti fiskurinn
komi í pokann og í því magni sem við viljum fá
hann.
Hvalir og höfrungar smala fiski í torfur með
loftbólum og ég velti því fyrir mér hvort neðan-
sjávardróni sem myndar loftbólur gæti unnið
þetta verk fyrir okkur. Við gætum síðan ein-
faldlega dælt til dæmis síldinni um borð eða
slegið hring utan um hana í staðinn fyrir að
skafa upp með trolli. Á næstu áratugum þurf-
um við að hugsa út fyrir kassann í veiði-
aðferðum,“ segir Alfreð Tulinius.
Er innkaupapokinn besta leiðin?
 Hugarflug um skip framtíðarinnar, veiðitækni og eldsneyti  Mikill árangur nú þegar í orkunotkun
Framtíðin Ekki þurfa að líða mörg ár áður en farið verður að gera svona vinnslutogara út frá Íslandi, 96 metra að lengd og 20 metra á breidd.
Alfreð
Tulinius
Þegar Alfreð er spurður hvað hann ætli
að veiða eftir 20-30 ár má ráða af
svarinu að honum finnst spurningin
ekki vel ígrunduð.
„Ætlum við yfirleitt að stunda veiðar
eins og við þekkjum þær núna eftir ald-
arfjórðung? Þegar maðurinn var frum-
stæðari en nú er veiddum við dýr okkur
til matar, en svo uppgötvuðum við að
það væri hentugra að hafa skepnurnar
innan girðingar og geta gengið að þeim
vísum.
Ég held að í framtíðinni verðum við
miklu meira í ræktun og hafbeit á
stórum fljótandi hafbeitareyjum úti í
hafi. Það gæti gefið meiri fyrirsjáan-
leika, allt frá seiðum og alla leið í versl-
unina. Um það snýst þetta,“ segir Al-
freð.
Hafbeit og ræktun
AUKINN FYRIRSJÁANLEIKI