Morgunblaðið - 11.11.2019, Side 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. NÓVEMBER 2019
Samtök atvinnulífsins gáfuárið 2004 út ritverk Guð-mundar Magnússonar,sagnfræðings og blaða-
manns, Frá kreppu til þjóðarsáttar
– saga Vinnuveitendasambands
Íslands frá 1934 1999. Í eftirmála
bókarinnar segir höfundur að ekki
sé um hefðbundna félagssögu að
ræða heldur hvíli megináherslan á
að setja starfsemi Vinnuveitenda-
sambandsins í þjóðfélagslegt sam-
hengi með það fyrir augum að
varpa ljósi á áhrif samtakanna.
Nú hafa Samtök atvinnulífsins
gefið út nýja bók eftir Guðmund:
Frá Þjóðarsátt til Lífskjarasamn-
ings – Samtök atvinnulífsins 1999-
2019.
Þjóðarsáttarsamningarnir svo-
nefndu voru gerðir 2. febrúar 1990
milli verkalýðshreyfingarinnar,
atvinnurekenda og ríkisins. Þeir
breyttu „andrúmslofti á vinnu-
markaði mjög til hins betra með
því að auka traust á milli vinnu-
veitenda og verkalýðshreyfingar.
Forystumenn atvinnurekenda gátu
horft um víðara svið en áður“, seg-
ir Guðmundur í upphafi bókar
sinnar. Stofnun Samtaka atvinnu-
lífsins (SA) haustið 1999 megi
rekja til mikillar jákvæðrar gerj-
unar í þjóðfélaginu á þessum
árum.
Í bókinni er samruna Vinnuveit-
endasambands Íslands (VSÍ) og
Vinnumálasambandsins (VMS)
innan SA lýst. Þar sameinuðust
tvær fylkingar sem áður börðust
harkalega um ítök og áhrif, fulltrú-
ar einkafyrirtækja og samvinnu-
fyrirtækja. Til varð öflugur, sam-
hentur viðsemjandi á almennum
launamarkaði sem styrkt hefur
stöðu sína jafnt og þétt á 20 árum
og nýtur nú allt annarrar stöðu í
samfélaginu en á tíma togstreitu
milli atvinnurekenda og flokks-
pólitískra ítaka innan launþega-
samtakanna.
Guðmundur lýsir viðræðum og
efni kjarasamninga undanfarin 20
ár og lýkur frásögn sinni með lífs-
kjarasamningnum sem ritað var
undir í Ráðherrabústaðnum 3. apr-
íl 2019. Samningurinn var síðar
samþykktur með 89% atkvæða inn-
an SA og 80% launafólks.
Í bókinni er að finna tölulegan
fróðleik um efni kjarasamninga
sem hætt er við að fari fyrir ofan
garð og neðan hjá öðrum en þeim
sem til þekkja.
Oft er grafið undan nauðsyn-
legum trúnaði og trausti milli aðila
vinnumarkaðarins á viðkvæmu
stigi mála. Stundum er að vísu
gert of mikið úr atlögu í hita leiks-
ins í von um að bæta samnings-
stöðuna. Þarna er að jafnaði um
þríeyki að ræða: launþega,
atvinnurekendur og ríkisvaldið. Á
meðan þríeykið er ekki samstiga
ríkir óvissa og óstöðugleiki. Oft
veldur sjálfstæður aðili, kjara-
dómur eða kjararáð, uppnámi. Nú
á að hafa verið dregið úr þeirri
hættu. Verst er að ekki hefur tek-
ist að sameinast um betri almenn-
an samningsramma, kenndan við
SALEK.
Vönduð línu- og súluritin í bók-
inni sýna að kaup og kjör hafa
batnað verulega á undanförnum 20
árum þrátt fyrir að „hér varð
hrun“ svo að vitnað til orða sem oft
hafa heyrst eftir haustið 2008. Af
bókinni má ráða að engir kær-
leikar hafi verið með stjórn „hinna
vinnandi stétta“, Samfylkingar og
Vinstri-grænna, og launþegahreyf-
ingarinnar á árunum 2009 til 2013.
Þeir sem eru hægra megin við
miðju stjórnmálanna valda ekki
óróa í verkalýðsfélögum heldur
hinir sem sækja að ráðandi öflum í
hreyfingunni frá vinstri. Eftir að
klíka sósíalista náði tökum á
Eflingu stéttarfélagi treysti hún
völd sín með brottrekstri reynds
starfsfólks félagsins. Þessi ófriðar-
öfl telja stöðugleika og hagvöxt
vopn í hendi andstæðinga sinna.
Afstaðan til ESB og evrunnar er
mælikvarði á breytingar sem hafa
orðið innan SA og Alþýðu-
sambands Íslands (ASÍ). Rétt áður
en bankarnir urðu gjaldþrota í
október 2008 vildu ASÍ-menn
framlengja kjarasamninga
óbreytta en að SA tæki undir þá
kröfu þeirra að „ríkisstjórnin lýsti
yfir vilja til að ganga í Evrópusam-
bandið“. Nú gagnrýna ráðamenn
ASÍ aðild að EES vegna andstöðu
þeirra við markaðsvæðingu.
Haustið 2008 vakti ESB-skilyrði
ASÍ ágreining innan SA. Samtök
iðnaðarins töldu að ekki ætti að
stilla ríkisstjórninni upp við vegg á
þennan hátt þótt þau vildu í ESB.
Samtök verslunar og þjónustu og
Samtök ferðaiðnaðarins vildu setja
ríkisstjórninni ESB-skilyrði.
Landssamband íslenskra útvegs-
manna og Samtök fiskvinnslu-
stöðva lýstu eindreginni andstöðu.
Var bókað í fundargerð SA um
málið að félög með 77% atkvæða-
vægi innan samtakanna lýstu yfir
vilja til þess að Ísland sækti um
aðild að ESB.
Innan SA þróaðist ESB-málið á
þann veg að gerð var könnun á
afstöðu aðildarfyrirtækjanna til
aðildar að ESB og upptöku evru.
Niðurstaða hennar var birt 15.
desember 2008:
„Hún kom líklega mörgum á
óvart. Ekki reyndist meirihluti fyr-
ir aðildarumsókn og evru eins og
margir höfðu talið. Tæplega 43%
þátttakenda voru hlynnt aðild og
evru, 40% andvíg og 17% tóku ekki
afstöðu. Í fimm aðildarfélögum
samtakanna var meirihluti fyrir
aðild en andstaða í þremur. Ekki
var því talinn grundvöllur fyrir að
breyta um stefnu í málinu. Sam-
þykkti stjórnin að SA myndu ekki
beita sér fyrir aðild að ESB eða
upptöku evru.“ (Bls. 57.) Eyjólfur
Árni Rafnsson varð formaður SA á
árinu 2017 og í ljósi fyrri umræðna
vöktu þessi orð hans sérstaka
athygli: „Ég hef ekki komið auga á
rök fyrir því að önnur mynt kæmi
Íslandi betur en krónan.“
Bókin er ríkulega myndskreytt
og vönduð að allri gerð. Þar er þó
engin nafnaskrá en fáeinar prent-
villur. Fjölmargar dagsetningar
eru í textanum, með þeim ætti
jafnframt að birta ártal lesand-
anum til leiðbeiningar.
Því ber að fagna að Samtök at-
vinnulífsins skuli fela Guðmundi
Magnússyni að skrá sögu sína.
Með því er mikill fróðleikur varð-
veittur á einum stað.
Saga kjaradeilna og samninga
Sagnfræði Guðmundur Magnússon.
Sagnfræði
Frá Þjóðarsátt til Lífskjarasamnings
bbbmn
Eftir Guðmund Magnússon.
Útg. Samtök atvinnulífsins, Rvk. 2019.
155 bls.
BJÖRN
BJARNASON
BÆKUR
Orðatiltækið góð heilsa gullibetri á vel við um bókhandboltamarkvarðarinsBjörgvins Páls Gúst-
avssonar, Án filters. Það má segja að
Björgvin svipti í bókinni hulunni af
grímunni sem hann hefur haft á sér
farsælan handboltaferilinn. Grímunni
sem landsmenn kannast við frá í
landsleikjum í skammdeginu í janúar
þegar markvörðurinn með ljósu lokk-
ana og húðflúrin verður fyrir þrumu-
skoti og rekur í
kjölfarið upp ösk-
ur eins og ósigr-
andi stríðsmanni
sæmir.
„Þarna kom
íslenska geðveikin
bersýnilega í
ljós,“ gætu sér-
fræðingar hafa
sagt þegar Björg-
vin var í sínum
mesta og besta ham með boltaför úti
um allan líkama að loknum góðum
leik.
Björgvin lýsir því í bókinni hvernig
andlegri heilsu hans hafi stöðugt
hrakað. Hann fann fyrir kvíða, átti
erfitt með að koma sér í gang á dag-
inn og fannst hann stöðugt þreyttur.
Það var svo eftir leik gegn Frökkum
á heimsmeistaramótinu í janúar síð-
astliðnum sem Björgvin brotnaði nið-
ur um miðja nótt. Hann gerði sér þá
grein fyrir því að hann yrði að fjar-
lægja grímuna og leita leiða til að láta
sér líða betur enda er góð heilsa, and-
leg og líkamleg, algjör lykilþáttur í
átt að vellíðan og árangri í íþróttum.
Björgvin lýsir því í bókinni hvernig
hann ákvað að fara yfir uppvaxtar-
árin eftir niðurbrotið á heimsmeist-
aramótinu svo hann gæti litið fram á
veginn og haldið áfram að rækta þau
gildi sem eru honum kær; eins og til
að mynda að vera góður faðir og góð
manneskja utan vallar.
Oft hafa heyrst sögur af afreks-
íþróttafólki sem nær frama í íþrótt og
tekst þannig að forðast að feta aðra
braut í lífinu, mun hættulegri. Auðvit-
að er ekkert hægt að segja til um
hvað Björgvin hefði gert ef hann
hefði ekki einbeitt sér að því að fá í
sig bolta en hann virðist sjálfur leiða
líkur að því að handboltinn hafi bjarg-
að ýmsu.
Hann opnar á hluti sem hann hafði
lokað á fyrir löngu, enda segir hann
sjálfur að til að komast af hafi hann
einfaldlega falið slæmar minningar.
Þær skoðar hann núna í einlægu,
sársaukafullu ferli þar sem lesendur
fá að kynnast ungum Björgvini sem
oft á tíðum átti erfitt með að beisla
mikla orku, auk annars sem ekkert
barn ætti að kynnast.
Björgvin segir að í bókinni sé hann
í raun og veru sálfræðingur og sjúk-
lingur. Tekið er fram að bókin sé ekki
skrifuð eftir að ferlinu lýkur heldur sé
verið að lýsa því sem er í gangi og að
hann sé ekki læknaður. Að mínu mati
eru lýsingar hans vel heppnaðar og
ég sé ekki betur en „klikkaði mark-
vörðurinn“ sé afar einlægur í skrifum
sínum.
„Mér leiðast glansmyndir og held
að eitt af því sem skemmir mest fyrir
fólki í nútímanum sé að mála upp
raunveruleika sem á að vera fullkom-
inn,“ skrifar Björgvin snemma í bók-
inni og bætir við að allir séu að kljást
við eitthvað. Oft er hins vegar erfitt
að sjá raunveruleikann vegna þess að
„filterarnir“ virka svo raunverulegir
og það er ekki auðvelt að reyna að
keppast við að lifa lífi eins og einhver
sem virkar fullkominn á glansmynd-
unum.
Það er flestum hollt að lesa bók
Björgvins og sjá að hetjurnar, í þessu
tilfelli einn af silfurstrákunum úr
handboltalandsliðinu, eru mannlegar
eftir allt saman. Harðir íþróttastrák-
ar og -karlar gráta líka og það er frá-
bært hjá svona fyrirmynd eins og
Björgvin er að opna á vandamál sín
með þessum hætti. Öllum getur liðið
illa, líka þeim sem virðast hafa lífið í
hendi sér.
Ljósmynd/Line Thorø Østerby
Einlægur Að mati rýnis er frábært hjá fyrirmynd eins og Björgvini Páli
Gústafssyni að opna á sín vandamál eins og hann gerir í ævisögu sinni.
„Klikkaði markvörðurinn“
fellir grímuna
Ævisaga
Án filters bbbbn
Eftir Sölva Tryggvason og Björgvin Pál
Gústavsson.
Sögur, 2019. Innbundin, 208 bls.
JÓHANN
ÓLAFSSON
BÆKUR
Bíldshöfða 16, 110 Reykjavík 414 84 00 www.martex.is
Góð þjónusta
byrjar með
flottum fatnaði.
Fatnaður fyrir fagfólk