Morgunblaðið - 09.12.2019, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 9. DESEMBER 2019
Við Reykjavíkurtjörn Mikið mannlíf var við ísilagða Tjörnina í gær. Notuðu sumir tækifærið til þess að skauta á meðan aðrir renndu sér bara á sínum venjulegu kuldaskóm.
Árni Sæberg
Framsækin stefnu-
mótun í samgöngu-
málum og mennta-
málum er eitt af
mikilvægustu verkefn-
unum á næstu árum.
Þannig verður lands-
byggðin álitlegur
kostur fyrir ein-
staklinga og fyrirtæki
þar sem blómlegt at-
vinnulíf getur þrifist.
Mikil tækifæri liggja í því að efla
innviði sem eru til staðar, t.a.m. í
höfnum og hafnarmannvirkjum um
allt land, og styðja þannig betur
við strandsiglingar, útflutning sjáv-
arafurða og landbúnaðarafurða og
aukna nýsköpun. Ný og öflug
fyrirtæki hafa tækifæri til þess að
vaxa og dafna í slíkum aðstæðum.
Tækifærin eru víða á landsbyggð-
inni þar sem sterk og vel fjár-
mögnuð fyrirtæki eru með rætur.
Stjórnvöld þurfa hins vegar að
sinna þessum málum og móta
framtíðarsýn til langrar framtíðar
fyrir landsbyggðina í þeim mála-
flokkum þar sem verðmæti auð-
linda landsins á eftir að aukast
verulega á næstu áratugum.
Fram undir miðja
tuttugustu öldina fóru
vöruflutningar til
landsbyggðarinnar að
mestu leyti fram sjó-
leiðina með strönd-
inni, enda vegir víða
bágbornir á þeim
tíma. Með batnandi
vegakerfi og auknum
kröfum um stuttan
flutningstíma færðust
vöruflutningar í aukn-
um mæli af sjó og yfir
á vegi landsins.
Á síðustu áratugum hefur vega-
kerfi landsins tekið miklum fram-
förum. Í árslok 2014 voru tæpir
5.000 km af bundnu slitlagi en að-
eins um 300 km fyrir um fjórum
áratugum. Miklar breytingar hafa
orðið á flutningum á Íslandi síðast-
liðna þrjá áratugi, en strandflutn-
ingum var sinnt af Ríkisskipum í
byrjun tíunda áratugarins sem
gerðu út þrjú skip, Öskju, Esju og
Heklu, sem höfðu viðkomu í tutt-
ugu höfnum hringinn í kringum
landið. Árið 1992 voru Ríkisskip
lögð niður þar sem útgerðin þótti
óhagkvæm í rekstri. Samskip
keyptu tvö af skipum Ríkisskipa
auk þess sem gert var ráð fyrir að
Samskip og Eimskip tækju við
stórum hluta af þeim flutningum.
Á árinu 1994 var verðlagning flutn-
ingsþjónustu gefin frjáls en hún
hafði áður verið undir verðlags-
ákvæðum. Afleiðingin var aukin
samkeppni og samþjöppun en
skipafélögin buðu upp á fjölbreytt-
ari þjónustu og urðu ráðandi í
landflutningum. Fljótlega fór að
draga úr áætlunarsiglingum í
kringum landið og var þeim hætt
að lokum. Samskip hættu árið 2000
og Eimskip árið 2004. Frá þeim
tíma hefur innanlandsflutningum
aðallega verið sinnt með landflutn-
ingum og skipafélögin, auk ann-
arra vöruflutningafyrirtækja,
byggt upp þéttriðið net sem þjónar
flestum byggðum landsins með
daglegum ferðum flutningabifreiða.
Með bættu vegakerfi og betri
samgöngum eru landflutningar
orðnir fýsilegri kostur. Flutningar
með vöruflutningabifreiðum hafa
aukist mjög auk þess sem fyrir-
tæki hafa sameinast og stækkað
með mikilli samþjöppun aðila á
flutningamarkaði. Samfara þessum
breytingum hefur flutningskostn-
aður aukist verulega umfram
hækkun verðlags.
Strandflutningar eru
þjóðhagslega hagkvæmir
Mörg hagræn sjónarmið mæla
með því að þungaflutningar séu
skattlagðir með sérstökum hætti
vegna mikils slits sem þeir valda á
vegakerfi Íslands. Það er talið að
kostnaður vegna tjóns á þjóð-
vegum landsins nemi 800-900 millj.
kr. á hverju ári vegna þungaflutn-
inga fyrir utan þá miklu hættu
sem þungabifreiðar valda í um-
ferðinni á þjóðvegum landsins.
Einn helsti kostur landflutninga
umfram flutninga með gámaskip-
um er aukin tíðni vöruafhendinga
og ávinningur í þjónustustigi og
afhendingarhraða. Aukin tíðni
vörusendinga gerir fyrirtækjum á
landsbyggðinni kleift að minnka
vörubirgðir og lækka verð til neyt-
enda.
Í arðsemismati á strandflutning-
um og landflutningum er hægt að
komast að niðurstöðu um að
strandflutningar séu arðsamari en
landflutningar þegar horft er til
lengri tíma. Hagkvæmnin felst í
lægri flutningsgjöldum fyrir þjóð-
félagið í formi lægri samfélags-
kostnaðar. Það er óumdeilt að
stórir vöruflutningabílar slíta veg-
um á við hundruð smábíla. Hægt
er að rökstyðja að sumar vöruteg-
undir henta vel til að flytja með
strandflutningum, t.a.m. bygging-
arvörur, iðnaðarvörur og fullunnar
fiskafurðir. Dagvara, ferskvörur og
rekstrarvörur munu alltaf krefjast
hraða og sveigjanleika í flutningum
sem landflutningar bjóða. Stóru
skipafélögin byrjuðu að bjóða aftur
upp á strandflutninga árið 2013 í
tengslum við millilandasiglingar og
eftirspurn var töluvert meiri en
búist var við í upphafi. Strand-
flutningar eru umhverfis- og sam-
félagsmál og þjóðhagslega hag-
kvæmir þegar horft til lengri tíma
með tilliti til sjálfbærni og sam-
félagskostnaðar.
Eftir Albert Þór
Jónsson »Mikil tækifæri liggja
í því að efla innviði
sem eru til staðar … og
styðja þannig betur við
strandsiglingar, útflutn-
ing sjávarafurða og
landbúnaðarafurða og
aukna nýsköpun.
Albert Þór Jónsson
Höfundur er viðskiptafræðingur með
MCF í fjármálum fyrirtækja og 30
ára starfsreynslu á fjármálamarkaði.
albertj@simnet.is
Strandflutningar lækka samfélagskostnað
og auka verðmætasköpun