Læknablaðið - sep. 2019, Blaðsíða 20

380 LÆKNAblaðið 2019/105
R A N N S Ó K N
sem er hægt að mæla með Svefngæðakvarðanum (Pittsburgh-
Sleep-Quality-Index; PSQI.)12,13
Við heimildaleit fundust engar íslenskar rannsóknir um svefn-
gæði eða svefntruflanir hjá fólki með MS. Markmið þessarar rann-
sóknar var að skima fyrir algengi skertra svefngæða og helstu
svefntruflana hjá MS-greindum á Íslandi.
Rannsóknarspurningarnar voru tvær: Hvert er algengi skertra
svefngæða hjá fólki með MS á Íslandi? Hversu algengt er að einn
eða fleiri af eftirtöldum 7 þáttum trufli svefn hjá fólki með MS
á Íslandi: einkenni svefnleysis, einkenni fótaóeirðar, einkenni
kæfisvefns, salernisferðir, verkir, hiti, kuldi?
Efniviður og aðferð
Rannsóknin var lýsandi þversniðsrannsókn.
Þátttakendur
Samkvæmt faraldsfræðilegri rannsókn sem birtist 2018 er algengi
MS á Íslandi 167,1 á hverja 100.000 íbúa.14 Í lok þriðja ársfjórðungs
2018 var mannfjöldi á Íslandi 355.620 manns.15 Út frá þessum upp-
lýsingum má ætla að fjöldi MS-greindra í október 2018 (þýði rann-
sóknarinnar) hafi verið 594 einstaklingar. Úrtakið var fólk sem
hafði MS-greiningu, var 18 ára og eldra, var á netpóstlista MS-fé-
lagsins og/eða hafði aðgang að Facebook-síðu MS-félagsins og/eða
Facebook-hópum MS-greindra á Íslandi. Úrtak rannsóknarinnar
var valið vegna hentugleika þar sem starfsfólk MS-félagsins tók
að sér að nálgast þátttakendur og fólk alls staðar af landinu gat
tekið þátt. Til að auka þátttöku var skrifuð kynningargrein um
rannsóknina sem birtist í MS-blaðinu í september 2018.16 Auk þess
var vakin athygli á könnuninni með frétt á vefsíðu MS-félagsins.17
Matstæki
Svefngæðakvarðinn (PSQI): Kvarðinn mælir svefngæði á áreiðan-
legan og staðlaðan hátt, kvarðinn er réttmætur og greinir á milli
góðs og lélegs svefns.12,13 Kvarðinn hefur náð mikilli útbreiðslu í
rannsóknum á svefni.13 Mældir eru 7 mismunandi þættir svefn-
gæða með 19 spurningum. Heildarskor er á bilinu 0-21, hærra skor
gefur til kynna verri svefn, heildarskor hærra en fimm (PSQI >5)
er flokkað sem lélegur svefn12 og heildarskor hærra en 10 (PSQI
>10) er flokkað sem mjög lélegur svefn.18 Við útreikninga á PSQI
var farið að fordæmi Hinz og félaga og meðalskor 6 undirþátta
svefngæða notað í stað 7 ef einungis vantaði svör við einum undir-
þætti PSQI.18 Íslensk þýðing frá 2010 var notuð, innri áreiðanleiki
PSQI í þeirri rannsókn var 0,8219 en í þessari rannsókn var innri
áreiðanleiki PSQI 0,80.
Auk þess að meta svefngæði eru stakar spurningar um svefn-
truflanir í PSQI.12 Í 5. spurningu er spurt um einkenni sem trufla
svefn eins og salernisferðir, verki, og að vera of heitt eða kalt.12 Ef
þátttakendur merktu við svefnvanda vegna þessara þátta þrisvar í
viku eða oftar var það flokkað sem svefntruflun.
Svefnleysiskvarðinn (Insomnia Severity Index; ISI): Kvarðinn
metur hvort svefnleysi sé til staðar og inniheldur 7 spurningar
á fimm punkta Lickert-kvarða. Heildarskor getur verið á bilinu
0-28, skor ≥15 bendir til að svefnleysi sé til staðar. Kvarðinn er rétt-
mætur og áreiðanlegur.20,21 Innri áreiðanleiki Svefnleysiskvarðans
í rannsókninni var 0,89.
STOP-Bang-spurningalistinn: Einungis er hægt að greina
kæfisvefn með svefnrannsókn, en STOP-Bang-listinn hefur reynst
skima vel fyrir auknum líkum á kæfisvefni.22 Skor á STOP-Bang
≥3 (af 8 mögulegum) fangar miðlungs til alvarlegan kæfisvefn í
87-94% tilfella hjá mismunandi hópum fólks.22 Listinn hefur verið
notaður til að skima fyrir kæfisvefni hjá fólki með MS.3,4,5 Höfund-
ar greinarinnar fengu leyfi fyrir þýðingu og notkun STOP-Bang,
listinn var þýddur, bakþýddur og forprófaður yfir á íslensku.
Greiningarskilmerki fótaóeirðar: Fótaóeirð var metin sam-
kvæmt greiningarskilmerkjum International Restless Legs
Syndrome Study Group.23 Greiningarskilmerkin eru nú 5 (RLS5),
en voru áður fjögur (RLS4). Fimmta greiningarskilmerkinu var
bætt við til að koma í veg fyrir að fótaóeirð sé greind sem aðalor-
sök fótaóþæginda þegar vandinn er hugsanlega af öðrum orsökum
eins og til dæmis vegna gigtar eða fótabjúgs.23 Við alla útreikninga
voru 5 greiningarskilmerki notuð til að koma í veg fyrir ofmat á
fótaóeirð. Algengi fótaóeirðar samkvæmt fjórum greiningarskil-
merkjum var þó einnig metið til að hægt væri að bera niðurstöður
þessarar rannsóknar saman við fyrri rannsóknir.
Greindir svefnsjúkdómar: Spurt var hvort læknir hefði greint
viðkomandi með einhverja af eftirtöldum svefnsjúkdómum:
svefnleysi, fótaóeirð eða kæfisvefn.
Mynd 1. Hlutföll og skörun svefntruflana vegna einkenna svefnleysis, fótaóeirðar og
kæfisvefns. Samkvæmt svörum við spurningalistum höfðu 52,6% þátttakenda (n=188)
auknar líkur á svefnsjúkdómunum: svefnleysi, kæfisvefni og/eða fótaóeirð. Hjá 2,7%
þátttakenda voru auknar líkur á öllum þremur.
Tafla I. Svefnleysi, kæfisvefn og fótaóeirð. Algengi einkenna samkvæmt spurn-
ingalistum borið saman við algengi greiningar af lækni.
Svefn-
sjúkdómur
Algengi einkenna %
(fjöldi/fjöldi svara)
Mælitæki
Algengi % (fjöldi/
fjöldi svara)
Greining af lækni
p-gildi*
Svefnleysi 30,4 (68/224) ISI-kvarðinn 6,5 (15/231) p<0,001
Kæfisvefn 23,9 (48/201) STOP-Bang 4,7 (11/232) p<0,001
Fótaóeirð 21,1 (49/232) RLS4 9,5 (22/231) p=0,003
Fótaóeirð 14,4 (32/222) RLS5 9,5 (22/231) p=0,184
* kí-kvaðrat-próf.
a 35 18,6%
b 16 8,5%
c 26 13,8%
ab 7 3,7%
ac 9 4,8%
bc 1 0,5%
abc 5 2,7%
188
Skor á Svefnleysis-
kvarðann (ISI) ≥15 = 29,8%
Fótaóeirð 5
greiningarskilmerki
= 15,4%
Skor á STOP-Bang ≥3 = 21,8%
18,6%
4,8%
n=188 svöruðu öllum spurningum í STOP-Bang-spurningalistanum,
Svefnleysiskvarðanum (ISI) og 5 greiningarskilmerkjum fótaóeirðar
13,8%
2,7%
0,5%
3,7%
8,5%