Hugur og hönd - 01.06.1989, Page 11

Vatnið er ævafornt tákn lífsins,
miklu eldra en kristindómurinn. í rit-
um kirkjufeðranna er vatnið tákn
hreinsunar, í senn dauða og nýs lífs
og þarmeð tákn skírnarinnar. Skírnin
var — og er — inntökuathöfn í kirkj-
una, hún var hreinsun af fyrri lífsvið-
horfum eða fyrri trú, hún merkti
dauða með Kristi: skírnþeginn gaf
sig á vald hinu deyðandi vatnsdjúpi
er hann sté ofan í það, þar með dó
hann öllum illum öflum í veröldinni.
En svo reis hann upp til nýs lífs með
Kristi er hann steig upp úr vatninu.
Ekki var allt vatn lífgefandi. Haf-
djúpið er oft tákn dauðans í fornum
ritum, einnig í Biblíunni, jafnvel
þeirra afla, sem tortíma vilja sjálfu
sköpunarverkinu. Þess vegna er
vatnið í raun tvírætt tákn eins og
kemur raunar vel fram í táknrænni
merkingu skírnarvatnsins.
Altarisgangan er ágætt dæmi um
atburð sem hefur táknrænt gildi. Þar
fléttast saman mörg tákn lita, hluta,
atferlis, texta, tóna og jafnvel mynda.
Grundvallarþáttur hennar sem
tákns er einfaldlega samfélag. Þetta
skilja allir sem sitja til borðs með öðr-
um og eiga þar gott samfélag. Boð-
skapurinn felst í því að reynsla
mannsins af samfélagi við borð er yf-
irfærð yfir á veruleika trúarinnar:
samfélag trúaðra, samfélag við
Jesúm, samfélag Jesú við bersynd-
uga og tollheimtumenn, samfélag
við Guð á himnum o.s.frv. Það sem
liggur til grundvallar er frásögnin um
kvöldmáltíð Jesú og lærisveinanna á
skírdagskvöld. Borðið sjálft fær þess
vegna djúpa merkingu, sömuleiðis
brauðið, vínið, bikarinn og brauðkarf-
an (6. mynd).
Þegar fjallað er um táknmál í
kirkjulist er áhugavert að velta fyrir
sér táknmáli og merkingu litanna.
Það hefur löngum skipt miklu máli í
kirkjunni. Og þar er sama að segja
eins og um táknin almennt, þeir eiga
sér sögulegt baksvið og frumsögu-
legt ef svo má að orði komast. Þeir
eiga sér sögulega notkunarhefð í
kirkjunni en merking þeirra er að
6. Heilög kvöldmáltíð er algengt
myndefni í kirkjulist allt frá tímum
frumkirkjunnar. Hér á landi er ekkert
myndefni eins algengt á altaristöfl-
um og kvöldmáltíðin. Teikningin er
úr breskri guðspjallabók frá miðöld-
um.
7. Myndir guðspjallamannanna. Þar
sem skreytingar eru á prédikunar-
stólum, getur þar oftast að líta
myndir guðspjallamannanna fjög-
urra. Oft er Kristsmynd í miðjunni,
séu fletirnir fimm. Ævaforn hefð er
að baki slíkra mynda: Mattheus hef-
ur mannsandlit, Markús Ijónsandlit,
Lúkas birtist í nautslíki og Jóhannes
í arnarlíki. Þessi hefð á sér m.a. ræt-
ur í myndhefð Kerúbanna en ekki
síður grundvallast hún á ritningar-
stað í Opinberunarbók Jóhannesar,
fjórða kafla, versum 4-6: „Og um-
hverfis hásætið voru fjórar lifandi
verur alsettar augum í bak og fyrir.
Og fyrsta veran var lík Ijóni, og önn-
ur veran var lík uxa, og þriðja veran
hafði ásjónu sem maður, og fjórða
veran var lík fljúgandi erni...Og eigi
láta þær af, dag og nótt, að segja:
Heilagur, heilagur, heilagur, drott-
inn Guð, hinn alvaldi." Talið er að hér
sé um að ræða enn eldra táknmál
sem á sér rætur í táknmáli Egypta
fyrir sólguðinn Hórus og syni hans
fjóra.
Samkvæmt fornri útleggingar-
hefð merkir maðurinn í þessum
texta holdtekju Krists, uxinn fórnar-
dauðann, ijónið upprisuna og örn-
inn himnaförina. Postulamyndirnar
á prédikunarstólunum eru því í raun
ekki tákn guðspjallamannanna
heidur tákna þær ýmsa þætti í boð-
skapnum um Krist.
HUGUR OG HÖND
11