Hugur og hönd - 01.06.1989, Blaðsíða 37

Sprangbrugðin bönd
og skábrugðin
í þessari grein eru tveimur allsér-
stæðum bandagerðum gerð nokkur
skil. Þær hafa aldrei, svo vitað sé,
verið unnar á íslandi á þann hátt sem
hér er lýst. Megináhersla verður lögð
á að lýsa handbrögðum og tækni.
Sprangbrugðin bönd
Sprangbrugðning er þekkt annars
staðar á Norðurlöndum og víðar,
bæði í formi mislitra banda og sem
einlit opin verk með netáferð, sí-
munstruð, notuð í húfur, hanska,
blúndur o.fl. Hér verður aðeins fjallað
um böndin, einkum eins og þau hafa
verið unnin í Finnlandi.
Fyrst skal hugað að orðum. Skilj-
anlega eru ekki til nein hefðbundin
orð í íslensku um þessa aðferð en í
dönsku, norsku, sænsku og fleiri
tungumálum er nú notað orðið
sprang (spráng, sprángning). Á
finnsku er talað um viitelöityja
nauhoja. Sænskumælandi Finnar
kalla sprangbrugðin bönd plocka-
band og stundum pinnband eins og
þau heita í Svíþjóð. Á íslandi hafa
orðin sprang og aö spranga verið
HUGUR OG HÖND
notuð um útsaum í net, hnýtt (rið-
sprang) eða saumað. Til aðgreining-
ar frá útsaumnum verða hér notuð
orðin aö bregöa sprang, sprang-
brugðning, sprangbrugðin bönd og
sprangbönd.
Fram á 20. öld voru sokkabönd og
fleiri bönd sprangbrugðin í Finn-
landi. Voru þau einkum algeng í suð-
urhéruðum Austurbotns. Þessi bönd
eru frábrugðin sprangböndum
grannlandanna að því leyti að grunn-
bindingin er önnur og einnig í því að
brugðningin og um leið litamunstrið
speglast um miðju. Þessi finnsku
bönd liggja slétt en snúa ekki upp á
sig eins og þegar brugðið er á sama
veg alla leið, en þannig munu
sprangbönd brugðin annars staðar.
Reyndar eru einnig til í Finnlandi
sprangbönd brugðin án miðjuspegl-
unar með sömu grunnbindingu og
sokkaböndin en voru þá oftast breið-
ari og lengri, s.s. pelsbelti, reifalindar
og treflar.
Sprangbrugðin bönd eru mjög
teygjanleg á breiddina og kemur
áferðin best i Ijós þegar þau eru
teygð þannig. Hún líkist smáriðnu
neti en í rauninni eru þræðirnir snún-
ir saman en ekki hnýttir. Snúningarn-
ir eru gerðir með fingrunum í strekkta
þræði, samtímis gert skil á þræðina
sem fært er að báðum endum og
grönnum tréprjónum stungið í skilið,
einum við hvorn enda í hvert sinn.
Besta efni í sprangbrugðin bönd er
tvinnað ullargarn, ekki mjög loðið.
Annaö sem þarf eru nokkrir grannir
tréprjónar og tveir uppstandarar til
að rekja og strekkja þræðina á með-
an bandið er unnið. Auðvelt er að
rekja þræðina í bandið milli tveggja
nagla sem reknir eru í langa fjöl með
millibili sem er ríflega lengdin sem
sprangbandið á að fá (um 10%
lengra). í stað naglafjalar mætti nota
tvær þvingur. Rakið er með einum
þræði í einu eftir rakningsmunstri,
1. Sprangbrugðin bönd unnin eftir
gömlum finnskum böndum af
Barbro Gardberg.
Ljósmynd: Barbro Gardberg.
37