Hugur og hönd - 01.06.2008, Page 16

Oddný E. Magnúsdóttir
Altarisdúkar í íslenskum kirkjum
Kirkjur landsins geyma margar gersemar. Gripir kirknanna eru
ólíkir að efni og formi og misáberandi. Altaristöflur munu að
jafnaði vekja fyrr athygli en hvítir dúkar sem hvíla á ölturunum
og láta minna yfir sér. Hér á eftir segir þó í stuttu máli frá
verkefni þar sem altarisdúkar eru í aðalhlutverki.
Fyrir rúmum fjórum árum hófst vinna við verkefni sem
hlaut heitið Altarisdúkar í íslenskum kirkjum. Frumkvöðull
verkefnisins var Jenný Karlsdóttir, kennari og handverkskona,
en hún hafði lengi safnað og unnið með margs konar munstur
og hannyrðir. Hugmyndina segir Jenný hafa kviknað þegar hún
dvaldi við nám í Noregi og skoðaði þar söfn og kirkjur. Þá veitti
hún því athygli að norskir altarisdúkar voru víða með sömu
munstrum og hún þekkti í kirkjum heima á Islandi. Langaði
hana að ráðast í að skoða altarisdúka í íslenskum kirkjum og
safna fróðleik um munstur þeirra og gerð, en það virtist ekki
hafa verið gert sérstaklega áður. Fékk hún undirritaða (sem er
handmenntakennari og var á þessum tíma í þjóðfræðinámi)
til liðs við sig í verkefninu. Vinnan fór rólega af stað og var
ákveðið að afmarka verkefnið í fyrstu við eitt prófastsdæmi.
Eyjafjörður varð fyrir valinu og var verkefnið unnið í samstarfi
við prófastsdæmið og Minjasafnið á Akureyri1. Vinnu við
1 Nokkrir styrktarsjóðir hafa stutt verkefnið Altarisdúkar t íslenskum
kirkjum, þar á meðal Kristnihátíðarsjóður. Stuðning þeirra ber að
þakka.
Frá sýningunni í Minjasajhinu á Akureyri í april 2006. Sýnd var
Ijósmynd afhverri kirkju íprófastsdaminu og mappa með myndum
af altarisdúkum hennar ásamt skráSum upplýsingum um hvern dúk.
Ljósm: Jenný Karlsdóttir
HekluS altarisbrún á MöSruvöllum (fram) í EyjafirSi, saumuS í
handofinn hördúk. MunstriS tengist BárSardal, er hiS sama og á
eldri og nýrri altarisdúk í Lundarbrekkukirkju.
verkefnið lauk á vordögum 2006 með sýningu í Minjasafninu
á gögnum úr rannsókninni. Sú sýning var sett upp aftur á
Kirkjulistaviku á Akureyri 2007.
Altarisdúkar í Eyjafirði
Vinnan við verkefnið í Eyjafjarðarprófastsdæmi var í aðalatriðum
tvíþætt. Annars vegar var hún fólgin í heimsóknum í allar
kirkjur á svæðinu, skráningu og Ijósmyndun dúkanna þar,
en hins vegar í frekari öflun upplýsinga og úrvinnslu gagna í
tölvu.
Lögð var áhersla á að skoða og skrá alla dúka kirknanna, jafnt
eldri og aflagða sem hina nýrri. Jafnframt var fróðleik um sögu
dúkanna safnað eftir föngum. I því efni nutum við hvarvetna
góðrar aðstoðar heimafólks, sóknarnefnda og umsjónarfólks
kirkna. Eiga allir sem lögðu okkur lið við verkefnið þakkir
skildar.
Ekki kom á óvart að altarisdúkar eru nokkuð mismunandi
að gerð og taka mið af aðstæðum í hverri kirkju fyrir sig.
Sumir þeirra hylja borðflöt altaris og eru jafnframt með munst-
urblúndu (öðru nafni altarisbrún) sem nær fram af brún altaris-
ins. Aðrir dúkar liggja yfir altarið og falla einungis út af hliðum
þess. Enn aðrir hvíla aðeins ofan á altarisborðinu.
Oft eru altarisdúkarnir með einhverju handunnu munstri en
sumir eru þó sléttir og óskreyttir. Munstur dúkanna geta verið
margvísleg en flest eiga það sameiginlegt að fela í sér trúarleg
tákn. Altarisdúkar sem verkefnið náði til voru allir hvítir.
I Eyjafirði reyndust þrjár aðferðir vera algengastar við gerð
handunninna altarisdúka: hvítsaumur (feneyjasaumur), harð-
angurssaumur og hekl.
16 HUGUR 0G HÖND 2008