Bændablaðið - 23.02.2017, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. febrúar 2017
C8H10N4O2 er efni sem hefur
mólmassann 194.19 grömm/
mól. Efnið er vatnsleysanlegt
og þegar það er hreint er það
í formi hvítra kristalla, ekki
ósvipað salti eða sykri. Efnið er
notað til manneldis, eða réttara
sagt hagkerfaeldis.
Efnið er koffín, það efni sem
við sækjumst eftir hvort sem við
erum að fá okkur tjörusvartan
uppáhelltan kaffibolla eða rjóma-
lagaðan kaffi latté.
Kaffa heitir hérað eitt í Eþíópíu
og sögur segja að forfeður þeirra
sem byggja það hérað hafi fyrstir
manna uppgötvað þá orkuauðlind
sem kaffi er. Engin bein sönnunar-
gögn eru fyrir því en saga sem
fyrst var rituð á 16. öld segir
frá geitasmala frá því fyrir Krist
sem tók eftir auknu spennustigi
meðal hjarðarinnar eftir að þær
höfðu gætt sér á baunum kaffi-
plöntunnar.
Eftir að hafa náð tökum á
flókinni stærðfræði og algebru
ásamt því að kynna hana fyrir
Evrópubúum á miðöldum fóru
arabar líklega að drekka kaffi.
Fyrstu áreiðanlegu heimildir fyrir
kaffidrykkju eru frá því á 14. öld
frá landinu Jemen. Það var þar
sem kaffibaunir voru fyrst ristaðar
eins og við þekkjum þær í dag.
Strax á 15. öld hafði kaffið náð
útbreiðslu í Mið-Austurlöndum,
Persíu, Tyrklandi og Norður-
Afríku. Jemenar héldu þó mark-
aðnum í heljargreipum með því
að rista allar baunir sem fluttar
voru frá landinu svo ekki væri
möguleiki fyrir aðra að rækta
plöntuna og verðfella jemenskar
kaffibaunir. Svo gerðist það að
árið 1670 smyglaði maður að
nafni Bada Budan sjö kaffibaun-
um til Indlands og voru þær gróð-
ursettar í Mysore, þar með lauk
einokun Jemena á kaffibaunum.
Blómleg viðskipti Feneyja og
Norður-Afríku á þessum tíma
urðu svo til þess að kaffi barst til
Ítalíu sem svo opnaði á flutnings-
leiðir til Evrópu allrar. Háværar
raddir heyrðust úr samfélaginu
sem börðust fyrir því að blátt bann
yrði lagt á þennan íslamska drykk.
Það var ekki fyrr en Klement VIII
páfi lagði mat sitt á drykkinn árið
1600, sagði hann kristilegan, að
drykkurinn varð viðurkenndur
í samfélaginu. Fyrsta evrópska
kaffihúsið opnaði árið 1645.
Kaffilaust var í Brasilíuborg
allt þar til árið 1727 þegar portú-
galskur sæfari smyglaði með sér
plöntu frá Evrópu og var hún
gróðursett í ríkinu Pará í norður-
hluta Brasilíu. Kaffiframleiðsla í
landinu var þó lítil þar til landið
varð sjálfstætt árið 1822 og jókst
þá gífurlega. Hins vegar var fram-
leiðsla mjög mikil á Haítí og í
kringum 1790 voru þeir með um
helming alls kaffis í heiminum.
Á meðan á öllu þessu stóð
drukku Bretar bara te.
Í mörgum löndum Afríku og
ríkjum Mið-Ameríku er kaffi
mikilvæg útflutningsvara í dag
og lifibrauð tugmilljóna manna.
Hingað heim á Frón kom kaffi
fyrst á 18. öld. Fyrst um sinn var
kaffidrykkja ekki algeng og þekkt-
ist helst meðal yfirstéttarfólks,
enda töluvert dýr vara á þeim tíma.
Á miðri 19. öld hafði kaffidrykkja
náð almennri útbreiðslu á Íslandi
en enn var dropinn dýr. Fluttur
var inn kaffibætir eða „eksport“
eins og hann var kallaður. Sem
betur fer er það tímabil búið og
óhindraður aðgangur að ódýru
kaffi ætti í raun að vera skrifaður
í stjórnarskrá.
/Jóhannes Frímann Halldórsson.
Má bjóða
þér kaffi?
Skipulagsfræði er sjálfstæð
fræðigrein. Hún vann sér víða
sess á fyrri hluta 20. aldar en
er enn tiltölulega ung á Íslandi.
Skipulagsfræði er þverfagleg
fræðigrein, en henni tengist
fjöldi annarra faggreina svo sem
lögfræði, félagsfræði, hagfræði,
landfræði, náttúrufræði,
sagnfræði, arkitektúr og verk-
fræði.
Mikill skortur hefur verið á
skipulagsfræðingum á Íslandi og
það hefur leitt til þess að ýmsir
aðrir hafa verið að vinna við
skipulagningu sveitarfélaga, þótt
þekkingargrunninn í skipulagsfræði
hafi oft vantað. Þetta þekkingarleysi
á málaflokknum hefur oft orðið
sveitarfélögunum dýrkeypt.
Eftir að hafa starfað við
skipulagsráðgjöf, kennslu og sem
skipaður héraðsdómari var mér
ljóst að víða var pottur brotinn
þegar kom að skipulagsmálum
á Íslandi. Þá ákvað ég að vinna
að því að auka þekkingarstigið á
skipulagsfræði í landinu og setti á
stofn meistaranám í skipulagsfræði
við Landbúnaðarháskóla Íslands.
Meistaranámið í skipulags-
fræði við LbhÍ var fyrst til
að hljóta viðurkenningu frá
Skipulagsfræðingafélagi Íslands um
að það uppfyllir menntunarkröfur
félagsins. Menntunarkröfurnar eru
byggðar á sambærilegum kröfum
erlendra fagfélaga eins og RTPI,
ECTP-CEU, AICP & APA.
Nám í skipulagsfræði
Námsbraut í skipulagsfræði
við Landbúnaðarháskólann er
tveggja ára MS-nám og að loknu
námi geta nemendur sótt um lög-
gildingu sem skipulagsfræðingur.
Skipulagsfræðingur er lögverndað
starfsheiti samkvæmt lögum um
löggildingu nokkurra starfsheita
sérfræðinga í tækni- og hönnunar-
greinum, nr. 8/1996.
Meginmarkmið náms brautar-
innar er að nemendur tileinki sér
sérhæfingu skipulagsfræðings í að
tvinna saman alla þá ólíku þætti
sem koma að skipulagsgerð: nátt-
úrufarslega, hagræna, félags lega,
umhverfis-, lagalega og hagsmuna-
tengda þætti.
Aðstæður á Íslandi eru um margt
sérstakar og því er mikilvægt að
skipulagsfræðingar sem starfa á
Íslandi hafi aflað sér þekkingar á
náttúrufari, veðurfari, samfélagi,
hagkerfi, lagaumhverfi, tækni,
menningu og sögu landsins. Námið
er sniðið að íslenskum þörfum en
fylgir engu að síður nýjustu stefn-
um í skipulagskenningum og fræði-
greininni. Nemendur eru þjálfaðir
í að beita megindlegum og eig-
indlegum rannsóknaraðferðum,
rýmishönnun og hagnýtri nálgun
við lausn skipulagsverkefna með
samvinnu við ýmsa hagsmunaaðila.
Námið samtvinnar faglega þætti
skipulagsfræðinnar og íslenskar
aðstæður með sjálfbæra þróun og
sköpun lífvænlegs umhverfis að
leiðarljósi. Námið veitir nemend-
um breiða og þverfaglega þekkingu
á skipulagsfræði. Megináherslur í
efni námskeiðanna er gagnrýnin
skipulagshugsun þar sem blandað er
saman námskeiðum um skipulags-
kenningar og fjölbreyttri aðferða-
fræði til að ná fram betri skipulags-
lausnum sem mynda ramma mann-
lífs og samfélags. Í náminu öðlast
nemendur haldgóða þekkingu á
skipulagsfræði sem atvinnugrein og
geta unnið sjálfstætt að ráðgjöf, við
lausn vandamála og að þróunarverk-
efnum á sviði skipulags. Valfrelsi í
hluta námsins gefur tækifæri til að
sækja nám við aðra háskóla, gjarnan
erlendis, auk þess sem færi gefst
á nokkurri sérhæfingu t.d. á sviði
borgarskipulags og hönnunar,
umhverfismála, eða stjórnsýslu-
tengdra sérgreina.
Valgreinar tengjast því sviði
sem nemendur vinna rannsóknar-
verkefnið sitt á og eru hugsaðar til
að gera þá betur í stakk búna til að
takast á við rannsóknina og auka
þekkingu þeirra á því sérsviði. Að
námi loknu ættu nemendur að vera í
stakk búnir til að takast á við stjórn
og skipulagsgerð, og jafnframt að
geta metið afleiðingar ákvarðana
sem teknar eru í skipulagi og vera
stjórnvöldum skipulagsmála til leið-
beiningar í þeim efnum.
Umsóknir
Þeir sem lokið hafa BS eða BA prófi
geta sótt um inngöngu í námið. Þó
eru gerðar ákveðnar forkröfur. Ef
nemandinn uppfyllir ekki þær kröf-
ur, þá verði honum gert kleift að
taka þau námskeið sem á vantar á
fyrsta skólaárinu – samhliða meist-
aranáminu. Allar forkröfur verða
þó að hafa verið uppfylltar áður
en neminn færist yfir á annað ár.
Þannig gefst nemendum kostur á
að þétta þekkingargrunn sinn í MS
náminu.
Umsóknarfrestur er til 5. júní,
2017, nánari upplýsingar má finna
á heimasíðu skólans lbhi.is.
Meistaranám í skipulagsfræði
STEKKUR
Skipulagsverðlaunin 2016 voru
afhend þann 14. febrúar 2017
í Hannesarholti, Reykjavík.
Skipulagsfræðingafélag Íslands
(SFFÍ) veitir skipulagsverðlaun
annað hvert ár til sveitarfélaga,
stofnana eða einkaaðila sem hafa
skarað fram úr á sviði skipulags-
mála og lagt sitt af mörkum til
að bæta og fegra umhverfi í þétt-
býli eða dreifbýli með faglegri
skipulagsgerð.
Markmið verðlaunanna er að
hvetja til umræðu, auka skilning á
skipulagsmálum og vekja athygli á
því besta sem er að gerast á sviði
skipulags á hverjum tíma.
Í ár var áhersla lögð á endurnýjun
svæða. Leitað var eftir skipulags-
gerð þar sem unnið var með breytta
landnotkun og/eða nýtingu og/eða
starfsemi á þegar byggðu svæði.
Við mat á tillögum var litið til þess
hvernig faglega unnin skipulagsgerð
getur styrkt staðaranda, nærumhverfi
og samfélög.
Vogabyggð - svæði 2 hlaut
Skipulagsverðlaunin 2016
Þarna er verið að umbreyta
iðnaðarsvæðinu í Vogahverfinu í
Reykjavík í íbúðar- og þjónustu-
svæði. Deiliskipulagið er unnið
af Teiknistofunni Tröð, Jaakko
van't Spijker (Hollandi) og Felixx
(Hollandi). Í umsögn dómnefndar
segir:
„Deiliskipulagið Vogabyggð er
vel unnið og uppfyllir mjög vel skil-
mála verðlaunanna. Iðnaðarsvæði er
umbreytt í íbúðar- og þjónustusvæði
á sannfærandi hátt. Góð lausn sem
setur fram spennandi og nútímalega
borgarsýn en leysir einnig vel úr
töluverðu flækjustigi. Þétt fjölbreytt
byggð þar sem gert er ráð fyrir öllum
ferðamátum og almenningssvæðum
er gert hátt undir höfði. Tengingar
yfir Sæbrautina eru ekki sannfær-
andi í gögnum deiliskipulagsins en
Sæbrautin liggur utan deiliskipulags-
svæðis. Gott samspil er á milli núver-
andi mannvirkja á svæðinu og nýrrar
byggðar. Vel er hugað að staðaranda
og náttúru auk þess að nærumhverfi
Elliðaánna er nálgast á varfærinn en
skapandi hátt. Tillagan vinnur mark-
visst með leiðarljós aðalskipulags
Reykjavíkur sem endurspeglast í
skýrri stefnu deiliskipulagsins. Sú
stefna skilar sér einnig á sannfær-
andi hátt í skilmála. Auðvelt er að
sjá fyrir sér að endanleg uppbygging
Vogabyggðar geti orðið mikilvæg
fyrirmynd fyrir önnur sambærileg
þróunarsvæði.“
Heiðursverðlaun
Sérstök heiðursverðlaun voru veitt
eftir tillögu dómnefndar. Þau hlaut
dr. Trausti Valsson fyrir framlag sitt
til skipulagsmála á Íslandi í gegnum
árin.
Trausti Valsson lét af störfum
sem prófessor í byrjun síðasta árs
eftir að hafa kennt skipulagsfræði
við Háskóla Íslands í 27 ár, síðustu
15 árin sem prófessor.
Fjölmargar blaða- og fræði-
greinar liggja eftir Trausta auk
þess sem hann hefur skrifað 11
bækur og að auki 3 þeirra í enskri
þýðingu hans.
Hann hefur vakið athygli á
skipulagsmálum með frumlegum,
framsýnum og ögrandi hugmynd-
um sem hafa ýtt undir frekari
umræðu um skipulagsmál á Íslandi.
Nemendaverðlaun
Þá voru veitt verðlaun til nemenda-
verkefna en þau hlaut Myrra Ösp
Gísladóttir fyrir meistararitgerðina
Mat á gæðum aðalskipulagsáætlana –
Notagildi gátlista við aðalskipulags-
gerð. Myrra varði meistararitgeð sína
við Landbúnaðarháskóla Íslands
haustið 2015. Leiðbeinendur voru
dr. Sigríður Kristjánsdóttir og Hjalti
Steinþórsson hrl. Prófdómari var dr.
Bjarni Reynarsson. Ritgerðin fjallar
um notkun gátlista við aðalskipulags-
gerð í þeim tilgangi að bæta gæði
þeirra. Dómnefnd taldi viðfangsefni
ritgerðarinnar athyglisvert sem getur
nýst vel við skipulagsgerð og gott
innlegg í umræðuna um bætt verklag
við gerð aðalskipulagsáætlana.
Skipulagsverðlaunin eru
annars vegar veitt fyrir skipulag,
þ.e. skipulagstillögu eða staðfest
skipulag og hins vegar fyrir sérstök
og afmörkuð verkefni í tengslum við
skipulag, svo sem frumkvöðlastarf og
nýbreytni eða miðlun upplýsinga um
skipulagsmál, svo eitthvað sé nefnt.
Dómnefnd skipulags verðlaun anna
2016 var skipuð af:
• Gunnar Ágústsson, formaður
SFFÍ, var formaður dómnefnd-
ar, tilnefndur af
• Skipu lags fræðingafélagi
Íslands,
• Erla Bryndís Kristjánsdóttir,
tilnefnd af Félagi íslenskra
landslagsarkitekta,
• Guðrún Guðmundsdóttir,
tilnefnd af Skipulags-
fræðingafélagi Íslands,
• Páll Hjaltason, tilnefndur af
Arkitektafélagi Íslands,
• Þórarinn Hjaltason, tilnefndur
af Verkfræðingafélagi Íslands.
•
Til hamingju með viðurkenninguna
fyrir vel unnin störf. Vonandi verður
þetta öðrum hvatning til að vinna gott
skipulag og hljóta skipulagsverðlaun-
in einn góðan veðurdag. /SK
Skipulagsverðlaunin 2016
Sigríður Kristjánsdóttir
lektor − auðlinda- og
umhverfisdeild LbhÍ
sigridur@lbhi.is
SKIPULAGSMÁL
Verðlaun og viðurkenningu frá Skipulagsfræðingafélagi Íslands hlutu frá
hægri: Sigríður Magnúsdóttir og Hans-Olav Andersen Teiknistofunni Tröð,
Trausti Valsson, Myrra Ösp Gísladóttir og Gunnar Ágústsson.