Bændablaðið - 23.02.2017, Qupperneq 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. febrúar 2017
Í huga margra eru lamadýr ein-
kennisdýr hásléttnanna í Suður-
Ameríku. Nytjar á lamadýrum
eru margvíslegar. Ull þeirra
er vinsæl, dýrin eru harðgerð
burðardýr og þeim fer fjölgandi.
Umhverfisstofnun lagðist ekki
gegn innflutningi lamadýra til
Íslands í umsögn árið 2003.
Áætlaður fjöldi lamadýra í heim-
inum er rúm sjö milljón og hefur
þeim fjölgað undanfarna áratugi.
Uppruni þeirra er í Suður-Ameríku
og í dag finnast tvær tegundir villtra
lamadýra í þeim hluta Nýja heims-
ins handan Atlantsála. Villilama,
Lama glama, og gúanakkar, Lama
guanicoe. Langflest lamadýr í heim-
inum í dag eru tamin og afkomendur
Lama glama.
Nánustu ættingjar lamadýra eru
úlfaldar, Camelus sp., alpakka-
dýr, Vicugna pacos og vikúnjadýr,
Vicugna vicugna.
Lamadýr eru algengust í Suður-
Ameríku. Rúm 160 þúsund tamin
lamadýr er að finna, tvist og bast, í
öllum ríkjum Bandaríkjanna Norður-
Ameríku og ríflega hundrað þúsund
í Kanada. Auk þess sem fjölda lama-
dýra er að finna í Ástralíu og Evrópu.
Fjölgun þeirra í dag er mest utan
Suður-Ameríku.
Engin lamadýr finnast á Íslandi
þrátt fyrir að Umhverfisstofnun hafi
ekki lagst gegn innflutningi þeirra í
umsögn árið 2003. Í umsögn sinni
taldi stofnunin að strangar reglur
þyrftu að gilda um notkun dýranna
og sleppingu.
Dýr hásléttunnar
Elstu leifar um forfeður lamadýra
eru um 40 milljón ára gamlar og af
sléttum Norður-Ameríku. Þriggja
milljón ára gamlir beinafundir í
Mið-Ameríku sýna fram á far dýr-
anna til Suður-Ameríku. Lamalík dýr
hafa verið algeng sjón í suðurríkjum
Norður-Ameríku, Kaliforníu, Utah,
Texas og Flórída, fyrir 250 þúsund
árum.
Ekki er vitað hvenær lamadýr
voru fyrst tamin en talið er að það
hafi verið af Inkum á hásléttum Perú
4000 til 5000 árum fyrir Krist.
Lamadýr eru einstaklega vel
aðlöguð þunnu háfjallalofti og
búsvæði þeirra nær hæglega í yfir
3.500 metra hæð yfir sjávarmáli.
Rauð blóðkorn lamadýra hafa þróast
á einskakan hátt til að binda og flytja
súrefni um líkama þeirra.
Lamadýr eru spendýr, grasbítar og
jórturdýr með þrískiptan maga eins
og úlfaldar en ekki fjórskiptan eins
og nautgripir og sauðfé. Kjörlendi
lamadýra eru víðáttumikil graslendi
og þurrar sléttur nálægt góðu vatns-
bóli.
Efri vörin klofin
Lamadýr eru að jafnaði 160 til 180
sentímetrar á hæð og milli 130
og 210 kíló að þyngd. Höfuðið er
fremur smátt miðað við líkamsstærð,
eyrun eru löng og snúa eilítið inn á
við og líkjast einna helst bönunum.
Efri vör þeirra er klofin sem gerir
þeim auðveldara að bíta smágerðan
háfjallagróður. Hálsinn er langur og
fæturnir grannir en dindillinn stuttur
og mjúkur. Feldurinn er þykkur,
loðinn og ullarkenndur. Litarhaft
dýranna er breytilegt, svart, hvítt,
rautt og brúnt. Lamadýr geta einnig
verið tvílit og kallast þá líklega
skjöldótt.
Lamadýr eru klaufdýr og á gangi
færa þau fram- og afturfót sömu
hliða samtímis en hvíla hina fæt-
urna á fituþófum sem eru neðan á
tám klaufanna. Göngulagið dreifir
þunga dýranna og gerir að verkum
að þau sökkva síður í þurran, sendinn
og grýttan jarðveg.
Ævilengd, meðganga og hegðun
Algengur lífaldur lamadýra er 15
til 25 ár en vitað er um dýr sem
hafa orðið ríflega 30 ára gömul.
Kvendýrið verður kynþroska
snemma á öðru ári og getur átt eitt og
stöku sinnum tvö afkvæmi á ári í allt
að fimmtán ár. Fengitími lamadýra
er óárstíðabundinn og meðgangan
ellefu til tólf mánuðir.
Við mökun liggja kvendýrin, sem
er óvenjulegt, meðal stórra spendýra
en það tíðkast einnig meðal úlfalda.
Mökunin tekur frá tuttugu mínút-
um upp í klukkustund sem er einnig
óvenjulegt meðal spendýra.
Kýr lamadýra bera standandi og
tekur burður yfirleitt um 30 mínútur.
Kálfarnir eru oftast sjö til tólf kíló
við burð og oftast komnir á legg og
spena klukkustund eftir fæðingu.
Mjólk lamakúa er fitusnauð en kalsí-
um- og fosfórrík. Mjólkurframleiðsla
kúanna er takmörkuð og fá kálfarn-
ir litla skammta í einu og því títt á
Vilmundur Hansen
vilmundur@bondi.is
HELSTU NYTJADÝR HEIMSINS
Lamadýr eru talsvert alin í Kanada, eins og þetta sem Jane Hutchins Byerns, textílhönnuður á Vancouvereyju, er að rækta vegna ullarinnar. Mynd / HKr.
fyrir Krist.
Í dag eru lamadýr mest ræktuð vegna ullarinnar.