Bændablaðið - 25.01.2018, Side 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 25. janúar 201850
LESENDABÁS
Tekjuskerðing bænda með sauðfé
Á aukaaðalfundi Landssamtaka
sauðfjárbænda voru samþykktar
tillögur vegna bágrar stöðu
sauðfjárbænda. Megintillagan
var að ríkið legði fram um 650
milljónir króna sem innleggjendur
dilkakjöts fengju greitt aukalega
til að koma í veg fyrir algjört hrun
í rekstri búa með sauðfé og til að
hindra stórfellda byggðaröskun
eins og stendur í ályktuninni.
Skilyrði fyrir aukagreiðslu miðist
við að viðkomandi byggi á lögbýli
og hefði haft 100 vetrarfóðraðar
kindur haustið 2016 samkvæmt
haustskrá Matvælastofnunar.
Á lokadegi Alþingis (30.
desember 2017) voru meðal annars
samþykkt fjáraukalög með 665
milljóna króna framlagi til að
koma til móts við tekjusamdrátt
sauðfjárbænda. Oft hefur ríkið
gripið inn í þegar vandi hefur verið
í sauðfjárrækt en aldrei með þessum
hætti. Í raun er ríkið að aðstoða
afurðastöðvarnar til að greiða
„ásættanlegt“ verð fyrir dilkakjöt.
Ég man ekki eftir því að aðrar
atvinnugreinar hafi fengið svona
ríkisstyrk. Þrátt fyrir lágt fiskverð á
mörkuðum grípur ríkið ekki inn í með
að greiða mismuninn á markaðsverði
fyrir fisk og „ásættanlegs“ verðs.
Annað sem veldur furðu er að
þetta framlag er í fjáraukalögum
fyrir 2017 en ekki í fjárlögum fyrir
yfirstandandi ár. Sjálfsagt liggja
einhverjar rökstuddar ástæður fyrir
þessu en ég hef ekki „komið auga
á þær“. Skilgreiningin á hlutverki
fjáraukalaga var breytt með lögum
um opinber fjármál (123/2015) og
er mun þrengra en áður var, m.a. til
að draga úr vægi og umfangi þeirra.
Það er vissulega gleðiefni fyrir
suma okkar sem búum með sauðfé
að fá þennan viðbótarstuðning
og kemur sér örugglega vel.
Landbúnaðarráðherra hefur
þó valið að veita einungis 400
milljónir til bænda sem eru með 150
vetrarfóðraðar kindur samkvæmt
haustskráningu Matvælastofnunar.
Aukreitis fara 150 milljónir til
bænda sem njóta svæðisbundins
stuðnings sem er skilyrt við 300
vetrarfóðraðar kindur samanber
22. grein reglugerðar nr. 1183/2017.
65 milljónum á að verja til að
gera úttekt á afurðastöðvakerfinu
og 50 milljónunum sem eftir
eru verður varið til vöruþróunar
og markaðssetningar. Land-
búnaðarráðherra og ríkisstjórninni
finnst greinilega nóg að styrkja
þorra bænda með sauðfé um 400
milljónir í stað 650 milljóna sem
aukaaðalfundur LS ályktaði um. Auk
þess finnst landbúnaðarráðherra og
ríkisstjórninni sjálfsagt að styrkja
bændur sem búa á svæðum þar sem
sauðfjárbændur hafa takmarkaða
atvinnumöguleika vegna fjarlægðar
frá þéttbýli samkvæmt skilgreiningu
Byggðastofnunar. Reglurnar verða
svona þó svo að bændur með sauðfé
og búa á lögbýlum urðu allir fyrir
tekjuskerðingu vegna verðlagningar
sláturleyfishafa á haustinnleggi
2017.
Í stjórnarsáttmála ríkis-
stjórnarinnar er sérstaklega
tilgreint að bregðast beri við vanda
sauðfjárbænda til skemmri eða
lengri tíma. Er verið að bregðast
við vanda allra sauðfjárbænda
með þeirri leið sem valin er? Svari
hver fyrir sig. Hvað segir það að
stuðningurinn er miðaður við
meira en 150 vetrarfóðraðar kindur
annars vegar og 300 vetrarfóðraðar
kindur hins vegar? Eru bændur sem
búa á lögbýlum en uppfylla ekki
ofangreind skilyrði hobbý-bændur?
Skilyrðin með 150 vetrarfóðraðar
kindur eru hugsanlega til að
takmarka stuðninginn við bændur
með sauðfé (og hross) eingöngu en
t.d. ekki með nautgriparækt sem
aðalbúgrein. Hvaða rök eru fyrir
því að hluti stuðningsins er greiddur
til bænda á grundvelli 22. greinar
reglugerðar nr. 1183/2017? Ég hef
ekki heyrt nein rök. Með þessum
aðgerðum stjórnvalda segjast
stjórnvöld vera að bregðast við
tekjusamdrætti bænda með sauðfé
til skemmri og lengri tíma. Það
kemur hvergi fram í stjórnarsáttmála
að bregðast þurfi við vanda
afurðastöðva (t.d. vöruþróun og
markaðssetningu kindakjöts) eða
að bregðast verði sérstaklega við
tekjuvanda sumra bænda sem búa
á svæðum sem Byggðastofnun
skilgreinir sem sérstök búfjársvæði
sauðfjár. Sauðfjárbændur með
Landssamtök sauðfjárbænda í broddi
fylkingar eiga að krefjast svara frá
landbúnaðarráðherra um tilhögun
stuðningsgreiðslna. Landbúnaðar-
og sjávarútvegsráðuneyti er
stjórnvaldsstofnun eins og
önnur ráðuneyti. Ráðherra ber
að fylgja stjórnvaldslögum og
upplýsingalögum og ber að gera
grein fyrir ráðstöfum þessara
fjármuna ef fram koma spurningar
og athugasemdir.
Fyrr í greininni lagði ég fram
rök fyrir því að stuðningurinn er í
raun stuðningur til sláturhúsa sem
ekki gátu/vildu greitt/greiða hærra
verð fyrir innleggið á síðastliðnu
hausti. Það hefði kannski verið betra
að sláturhúsin hefðu fengið þennan
stuðning með því skilyrði að þeir
greiddu það áfram til innleggjenda
kindakjöts.
Ríflega 100 milljónir eiga að fara í
að gera úttekt á afurðastöðarkerfinu,
til vöruþróunar og markaðssetningar.
Það er eflaust þarft að gera úttekt
á afurðastöðvakerfinu en ég sé
ekki hvernig það leysir tekjuvanda
sauðfjárbænda til skemmri eða
lengri tíma. Í úttektinni þarf fyrst
og fremst að finna orsök þess að
sláturhúsin geti ekki greitt hærra
verð en var síðastliðið haust og
af hverju þau hafa verið að greiða
mun hærra verð en þau réðu við
undanfarin ár. Upplýsingar sem fást
með úttektinni um leiðir til að bæta
greiðslugetu sláturhúsa til bænda
þarf síðan að setja framkvæmd innan
ekki svo langs tíma. Vöruþróun og
markaðssetning er góðra gjalda verð
en hún á ekki heima meðal bænda
nema í mjög litlum mæli (Beint frá
býli). Bændur selja sína framleiðslu
við sláturhúsvegg og hafa ekkert
um það að segja hvernig sláturhúsin
koma sinni vöru á markað.
Þannig verður að skoða ferlið frá
afurðastöðvum til neytenda. Bændur
geta lagt hágæða vöru í púkkið
þar sem m.a. kemur fram að við
framleiðsluna er sýklalyfjanotkun
í lágmarki, dýravelferð í hávegum
höfð og framleiðslan fer fram í sátt
við umhverfið.
Stuðningur við sauðfé samkvæmt
gildandi sauðfjársamningi nemur
ríflega 4,9 milljörðum króna fyrir
árið 2017. Með aukastuðningi
ríkisins að upphæð 665 milljónir
mun stuðningurinn á árinu 2017
nema tæpum 5,6 milljörðum. Hætt
er við að þessi upphæð muni koma
fram hvað eftir annað í umræðu um
styrki til framleiðslu kindakjöts.
Þannig munu fulltrúar bænda þurfa
að leiðrétta þennan miskilning
í tíma og ótíma. Skilar það
uppbyggilegri umræðu um styrki
til landbúnaðar? Svari hver fyrir
sig. Í þessu sambandi er mikilvægt
að Landssamtök sauðfjárbænda
auglýsi hvernig stuðningur vegna
sauðfjársamnings er samkvæmt
viðauka 1 með samningnum
og bæti þar við 665 milljóna
stuðningnum.
Gunnar Rúnar Kristjánsson
sauðfjárbóndi, Akri.
Gunnar Rúnar Kristjánsson.
Hef ég verið svo lánsamur
undanfarin ár að kúabændur
í minni sveit hafa treyst mér til
setu í fulltrúaráði Auðhumlu
og til að hafa þar áhrif á
sameiginleg málefni okkar
mjólkurframleiðenda. Hefur
mér fundist það gefandi,
fræðandi og jafnvel skemmtilegt
að hafa tækifæri til að setja mig
inn í málefni þau sem skipta
okkur svo miklu sem raun ber
og reynt að leggja til málanna
eftir föngum.
Það þarf nýja sátt um
mjólkuriðnaðinn við stjórnvöld og
brýnt að spyrna við og snúa af þeirri
braut þjóðnýtingar sem viðgengst
á rekstri Mjólkursamsölunnar. Það
sjá allir sem vilja sjá. Fyrirtækinu
er naumt sniðinn stakkur með
lögbundið lágmarksverð á hráefni
og opinbera verðlagningu á
vörum, og ekki sé talað um þær
skyldur sem settar eru á fyrirtækið
vegna markaðsaðstæðna.
Stjórnvöld verða að hafa dug til
að taka samtalið og þor til að koma
þessum málefnum í viðunandi
farveg. Stjórnvöld verða einnig að
hafa í huga mikilvægi starfsstöðva
fyrirtækisins á hverjum stað en
þar eru stórir vinnustaðir og allir
á landsbyggðinni, þetta snýst ekki
bara um okkur bændur.
Þó nokkuð hefur reynt á
innviði Mjólkursamsölunnar
vegna mikillar aukningar á
innvigtun og sölu undanfarin ár,
ekki síst vegna þess að sú vara
sem hvað mest hefur aukist í sölu
er verðlögð af verðlagsnefnd
undir hráefniskostnaði. Þarf ekki
mikinn sérfræðing til að sjá að við
svo verður ekki búið um lengri
tíma. Þá fer að skila sér að fullu
tollasamningur við ESB sem
mun þýða aukinn innflutning á
ostum, það eitt og sér er í raun
verðugt verkefni að takast á við,
ekki síst vegna þess að okkar
útflutningskvótar sem koma á
móti nýtast okkur ekki sem skyldi
þegar Bretland gengur úr ESB.
Þegar gefur á er ánægjulegt að
við mjólkurframleiðendur höfum
haft gæfu til að kjósa okkur trausta
stjórn sem gefst ekki upp þótt á
móti blási, og mikilvægt að sú
stjórn fékk afgerandi kosningu og
traust umboð á síðasta aðalfundi
Auðhumlu. Þessi stjórn undir
formennsku Egils á Berustöðum
hefur nú boðað sókn og mikla
uppbyggingu í mjólkuriðnaðinum
til að auka hagræðingu og ná
viðspyrnu í vaxandi samkeppni
erlendis frá. Samhliða þessu
verður hlutafé MS aukið svo
um munar, það kemur frá okkur
bændum í gegnum Auðhumlu
og svo frá Ks gagnvart þeirra
hlut. Það er þvi enn mikilvægara
að við bændur, eigendur
fyrirtækisins, sameinumst um
rekstur þess og tölum fyrir
víðri sátt um fyrirkomulag og
afkomu í framleiðslu og vinnslu
mjólkurvara.
Á nýlega afstöðnum auka-
fulltrúaráðsfundi sammæltust
við fulltrúar um að ganga þá
braut sem stjórn hafði miðað og
leggja í uppbyggingu fyrir miklar
fjárhæðir á næstu árum. Það var
ánægjulegt að taka þátt í umræðum
um þessi mál og fékk ég þá
tilfinningu að eftir sem á fundinn
leið þá þéttust raðirnar, samstaðan
var að aukast eftir erfiða tíma í
nokkur misseri. Verð að segja að
það var að mínu mati kærkomin
tilfinning og vona ég að framhald
verði á. Enda hvað höfum við
ef við höfum ekki samstöðu og
samhug um þessamikilvægustu
hagsmuni okkar sem felast í
Mjólkursamsölunni, gáttina að
markaðinum?
Ljóst er að mikil vinna er
fram undan hjá okkar frábæra
starfsfólki í iðnaðinum til að ná
settu marki, en ég er viss um að
því verki verður siglt örugglega
í höfn. En það þarf einnig að
vinna í félagsmálunum og sætta
sjónarmið, stjórn verður að mínu
mati að setja í gang vinnu við að
móta tillögur að framtíðarskipan
málefna umframmjólkur sem
byggir á umræðum og vinnu
undanfarinna fulltrúafunda. Best
væri ef tillögur að lausnum gætu
legið fyrir á aðalfundi Auðhumlu í
vor. Þar gætu þá fulltrúar afgreitt
það mál sem hefur fengið eina
mestu umfjöllun allra mála í
fulltrúaráðinu síðustu ár. Held
það sé forsenda góðrar samstöðu
að fá farveg fyrir þetta mál og
trúi ég að við munum verða enn
sterkari á eftir. – Áfram íslenskur
landbúnaður.
Birkir Tómasson
Móeiðarhvoli
Af Auðhumlu og MS
Birkir Tómasson.