Bændablaðið - 23.08.2018, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 23. ágúst 201816
Danir eru ekki ríkir af auðlindum
en með hugviti hafa þeir skapað
öflugt atvinnulíf og fjölbreyttar
framleiðsluvörur sem byggist
gjarnan á aðföngum erlendis
frá. Sjávarútvegur er þar engin
undantekning. Danir skáka
Íslendingum í útflutningsverðmæti
sjávarafurða.
Þótt sjávarútvegur vegi ekki þungt
í atvinnulífi Danmerkur veiða Danir
engu að síður töluvert af fiski líkt og
fleiri norrænar þjóðir. Á árinu 2017
nam afli þeirra 910 þúsund tonnum
að verðmæti 3,4 milljarðar danskra
króna (um 57 milljarðar íslenskir). Til
samanburðar má geta þess að íslensk
skip veiddu tæpar 1,2 milljónir tonna
á árinu 2017 að verðmæti um 110
milljarðar króna.
Bræðslufiskur vegur þungt
Ísland var 19. stærsta fiskveiðiþjóð
heims árið 2016 miðað við magn
samkvæmt tölum FAO en Danmörk
var í 22. sæti. Þótt ekki muni miklu
á heildarveiði þjóðanna er hins vegar
mikill munur á samsetningu aflans.
Fyrir það fyrsta er megnið af því
sem Danir veiða bræðslufiskur, það
er fiskur sem gagngert er veiddur til
framleiðslu á fiskimjöli og lýsi. Um
600 þúsund tonn af veiðum þeirra
2017 var landað til bræðslu, eða um
tveir þriðju af heildarveiðinni, að
verðmæti um 723 milljónir danskar
(um 10 milljarðar íslenskir). Hér er
einkum um að ræða tegundir sem
Íslendingar veiða ekki, svo sem
sandsíli og brislingur. Þess ber að
geta að kvóti Dana í sandsíli á árinu
2017 var óvenjustór miðað við árin
á undan.
Síldin verðmætust
Þorskur vegur ekki þungt í dönskum
fiskveiðum ólíkt því sem gerist hér
á landi. Á síðasta ári veiddu Danir
aðeins rúm 18 þúsund tonn af þorski
að aflaverðmæti 327 milljónir
danskar (5,4 milljarðar íslenskir).
Á sama tíma veiddu Íslendingar
245 þúsund tonn af þorskinum að
verðmæti 49 milljarðar.
Síld er sú tegund sem skilar
Dönum mestum aflaverðmætum. Þeir
veiddu tæp 130 þúsund tonn af þeirri
tegund að verðmæti 485 milljónir
danskar (um 8 milljarðar íslenskir).
Þá skipa flatfiskar stóran sess í
afla Dana. Þeir veiddu til dæmis um
22 þúsund tonn af rauðsprettu í fyrra
en Íslendingar veiddu það ár tæp 7
þúsund tonn af sprettunni. Loks má
nefna að veiðar á kræklingi skipta
tugum þúsunda tonna. Þær veiðar
fara aðallega fram í Limafirði.
Fiskeldi í Danmörku er þónokkurt
og er í kringum 45 til 50 þúsund tonn
á ári.
Tvöfalt meiri útflutningur
en frá Íslandi
Danir eru mjög stórir í viðskiptum
með útfluttar sjávarafurðir, mun
stærri en við Íslendingar. Nýlegar
tölur sýna að Danir eru áttundi stærsti
úrflytjandi sjávarafurða í heiminum
í verðmætum talið.
Á árinu 2017 fluttu Danir út um
1,1 milljón tonna af sjávarafurðum
fyrir 26,9 milljarða danskra króna
(um 445 milljarðar íslenskir). Til
samanburðar nam útflutningur
sjávarafurða frá Íslandi á sama tíma
í kring um 220 milljörðum króna að
eldisfiski meðtöldum.
Hvernig má það vera að útfluttar
sjávarafurðir Dana séu tvöfalt
hærri í verðmætum en útflutningur
Íslendinga þegar aflaverðmæti
Íslands er tvöfalt hærra? Skýringin
felst í því að Danir flytja inn
gríðarlegt magn af fiski og öðru
sjávarfangi sem hráefni til vinnslu
afurða sem fluttar eru út.
Innflutningur Dana á fiski og
öðru sjávarfangi nam þannig rúmum
1,2 milljónum tonna á árinu 2017
(svipað og heildarafli Íslendinga) að
verðmæti 19 milljarðar danskra króna
(um 314 milljarðar íslenskir).
Helmingur er landanir
erlendra skipa
Megnið af þessum innflutningi er
afli erlendra uppsjávarskipa sem þau
landa í dönskum höfnum. Þannig er
tæpur helmingur af innfluttu hráefni
í tonnum talið bræðslufiskur, um
30% eru ferskt eða frosið hráefni
til vinnslu og restin eru unnar afurðir
sem fara til frekari vinnslu sem
eykur verðmæti þeirra.
Helstu tegundir sem Danir flytja
inn til vinnslu fyrir utan bræðslufisk
eru síld, grálúða, þorskur, lax og
rækja.
Fiskvinnslufyrirtækin eru flest
staðsett á Norður-Jótlandi og
framleiðsla þeirra er með ýmsu móti.
Fyrst skal telja fiskimjölsiðnaðinn
sem setur mark sitt á danskan
sjávarútveg en flakavinnsla er
einnig umtalsverð. Þá er þar
fjölbreytt framleiðsla á niðursoðnum
eða niðurlögðum vörum. Ennfremur
er þónokkur framleiðsla á reyktum
fiski, og þar er eldislax frá Noregi
mikilvægt hráefni.
Mest flutt inn frá Noregi
Innflutningur Dana á fiski er frá
mörgum löndum. Sundurliðun fyrir
árið 2017 liggur ekki fyrir en árið
2016 var Noregur í efsta sæti með
um 340 þúsund tonn en Svíar koma
þar á eftir með 193 þúsund tonn.
Eins og að líkum lætur er mikið
flutt inn af fiski frá Grænlandi og
Færeyjum; 137 þúsund tonn annars
vegar og 97 þúsund tonn hins vegar.
Frá Íslandi koma í kringum 50
þúsund tonn.
Hráefni frá Svíþjóð, Færeyjum
og Íslandi er að langmestu leyti
bræðslufiskur. Megnið frá Grænlandi
er sjávarfang til vinnslu eða eða
einhverskonar meðhöndlunar, svo
sem grálúða og rækja. Líklegt
er að stór hluti grálúðunnar
sé fluttur inn til endursölu án
mikillar vinnslu. Tæpur helmingur
innflutnings frá Noregi er hráefni
til manneldisvinnslu, þar af tæp 60
þúsund tonn af eldislaxi.
Skagen stærsta löndunarhöfnin
Stærsta löndunarhöfnin í Danmörku
er Skagen sem liggur nyrst á Jótlandi.
Þar lönduðu dönsk skip 393 þúsund
tonnum árið 2017 að verðmæti 922
milljónir danskra króna (rúmir
15 milljarðar íslenskir). Auk þess
landar þar fjöldi erlendra fiskiskipa
afla sínum. Getur afli erlendra skipa
verið helmingur eða meira af því sem
kemur á land í Skagen. Hanstholm er
í öðru sæti en þar lönduðu dönsk skip
246 þúsund tonnum að verðmæti
864 milljónir danskar (rúmir 14
milljarðar íslenskir).
Á þessum tveim stöðum er
fiskimjölsiðnaðurinn í blóma.
Á Skagen er einn af leiðandi
fiskimjölsframleiðandi í heiminum,
fyrirtækið FF Skagen sem rekur
einnig dótturfyrirtæki í Hanstholm.
Þess má geta að framkvæmdastjóri
FF Skagen er Íslendingurinn
Jóhannes Pálsson.
FF Skagen samstæðan veltir
árlega um 1,7 milljörðum danskra
króna að jafnvirði um 28 milljörðum
íslenskra króna. Verksmiðjur
FF Skagen taka á móti um 500
þúsund tonnum af hráefni á ári,
sem er gríðarlegt magn á íslenskan
mælikvarða. Á árinu 2016 tóku
allar fiskmjölsverksmiðjur á Íslandi
á móti um 436 þúsund tonnum af
hráefni til bræðslu en á árinu 2015
nam heildarmóttakan um 780
þúsund tonnum.
NYTJAR HAFSINS
Kjartan Stefánsson
kjartanst@simnet.is
Ein af þeim krásjurtum sem
rækta má með góðum árangri
hér á landi eru jarðarber.
Ræktun þeirra krefst að vísu
góðra skilyrða eða vermireits
ef uppskeran á að vera góð,
en þeir sem ná góðum árangri
geta fengið góða uppskeru.
Nú er upplagður tími til að
undirbúa jarðarberjaræktun
næsta árs með því að fá græðling
eða renglu hjá nágrannanum, vini
eða bara kaupa plöntu í næstu
gróðrarstöð.
Þurfa sól
Þegar rækta á jarðarber þarf fyrst
að huga að staðsetningunni. Berin
þurfa mikla sól, því meiri sól,
því meiri uppskera. Jarðvegurinn
má heldur ekki vera of þurr
og nauðsynlegt er að vökva
reglulega í þurrkatíð. Plönturnar
þola samt ekki að standa þar sem
vatn safnast fyrir því að þá fúna
ræturnar og skemmast.
Gróðursetja skal plönturnar
með tuttugu til þrjátíu sentímetra
millibili og gæta þess að setja
þær ekki of djúpt. Byrja skal
á því að grafa holur og bleyta
jarðveginn vel áður en plönturnar
eru gróðursettar.
Jarðarberjaplöntur gefa
yfirleitt best af sér á öðru ári og
ekki er ráðlegt að nýta plönturnar
lengur en fjögur til fimm ár.
Með því að þreifa rótarhálsinn
má finna hvað plantan er orðin
gömul. Harður og trénaður
rótarháls gefur til kynna að hún
sé komin til ára sinna og rétt að
skipta um plöntu.
Umhirða og áburður
Jarðarberjarækt krefst nokkurrar
natni. Það verður að reyta burt
allt illgresi um leið og það
stingur upp kollinum og gera
ráðstafanir til að verja berin fyrir
sniglum og jafnvel geitungum.
Gott er að gefa plöntunum
áburð að minnsta kosti tvisvar
yfir sumarið, á vorin og um
miðjan júlí því á haustin þroska
plönturnar blómvöxt næsta árs
og þá kemur áburðurinn sér vel.
Taka má renglur af plöntum
og gróðursetja þær í reit þar sem
þær eru geymdar yfir veturinn,
þannig verða alltaf nýjar plöntur
til gróðursetningar á hverju vori.
Móðurplantan má ekki mynda
of margar renglur því að það
dregur úr magni berja. Renglur
sem ekki á að framrækta er best
að klippa burt reglulega allt
sumarið.
Uppskera og geymsla
Berin eru viðkvæm og því
verður að vanda til verka þegar
þau eru tínd. Taka skal varlega
um stilkinn fyrir ofan berið og
toga það varlega af stilknum
og honum snúið um leið. Ef
geyma á berin er gott að tína þau
snemma morguns eða á svölum
skýjuðum degi. Ber sem tínd
eru þegar heitt er í veðri merjast
frekar og geymast verr. Ber sem
hafa verið tínd á réttan hátt má
geyma í ísskáp í nokkra daga.
Ef frysta á berin á að skola
þau vel með því að láta vatn
renna á þau í sigti. Síðan eru
berin lögð á eldhúspappír og
látin þorna. Því næst er þeim
komið fyrir í íláti og smávegis af
sykri er stráð yfir, ílátinu lokað
og hrist varlega. Að lokum er
ílátið sett í frysti.
Haft er eftir enskum sautjándu
aldar rithöfundi að Guð hefði
eflaust getað skapað betri ber
en jarðarber en einfaldlega ekki
gert það. /VH
STEKKUR
Danir meðal stærstu
fiskútflytjenda
Jarðarber
– gómsæt uppskera
Stærsta löndunarhöfnin í Danmörku er Skagen sem liggur nyrst á Jótlandi. Þar lönduðu dönsk skip 393 þúsund
tonnum árið 2017 að verðmæti 922 milljónir danskra króna (rúmir 15 milljarðar íslenskir).
Sandsíli.