Bændablaðið - 14.03.2019, Page 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 14. mars 201916
Þótt Grænland sé næsti
nágranni Íslands í vestri og
höfuðatvinnuvegur beggja
landanna hafi verið hinn sami
um langt skeið var lengst af
lítið samband milli ríkjanna á
sjávarútvegssviðinu. Á því hefur
orðið breyting á síðustu árum,
bæði með þátttöku Íslendinga
í grænlenskum sjávarútvegi og
eins auknu samráði og samvinnu
ríkjanna vegna nýtingar
sameiginlegra fiskistofna.
Íslendingar eru reyndar engir
nýgræðingar á Grænlandsmiðum.
Um miðja síðustu öld sóttu íslenskir
togarar stíft í bæði þorsk og karfa
undan ströndum Grænlands enda var
sókn á þessi mið öllum frjáls á þeim
tíma og eftir miklu að slægjast. Síðan
dró úr fiskgengd á þessum miðum og
seinna kom að því að strandríki fóru
að færa fiskveiðilögsögu sína út og
reka útlensk fiskiskip af höndum sér.
Hér á eftir verður leitast við
að gefa nasasjón af snertiflötum
grænlensks og íslensks sjávarútvegs
og við það sótti höfundur þessa
pistils upplýsingar til Hilmars
Ögmundssonar, sem starfað hefur
síðustu árin sem sérfræðingur
um fiskveiðimál í grænlenska
fjármálaráðuneytinu.
Eigendur Brims hasla sér völl
Færeyingar hafa lengi komið töluvert
við sögu í fiskveiðum og fiskvinnslu
á Grænlandi, en það var ekki fyrr
en árið 2014 að Íslendingar fóru
að láta til sín taka þar í verulegum
mæli þegar eigendur Brims hf.
keyptu grænlenska fyrirtækið Arctic
Prime Productions af færeyskum
útgerðarmanni. Fyrirtækið rekur
fiskvinnslur á þremur stöðum á
Grænlandi, í Quaqortoq (flökun á
þorski), í Nanortaliq (saltfiskvinnsla)
og í Kummiut á Austur-Grænlandi
en á síðastnefnda staðnum er lítil
vinnsla þar sem staðurinn frýs inni
mestan hluta ársins. Enn fremur
keyptu eigendur Brims þriðjungs hlut
í útgerðarfyrirtækinu Arctic Prime
Fisheries sem sér um hráefnisöflun
fyrir vinnslurnar auk þess sem
keyptur er fiskur af heimamönnum.
Um tíma átti fyrirtækið stóran og
fullkominn frystitogara, Ilivileq
(áður Skálaberg), sem nú hefur verið
seldur.
Fleiri þátttakendur
frá Íslandi
Fleiri íslenskir
aðilar hafa
komið við
sögu um lengri
eða skemmri tíma í grænlenskum
sjávarútvegi á undanförnum árum.
Þannig á Ísfélag Vestmannaeyja
til dæmis hlut í útgerðinni Pelagic
Greenland á móti stórfyrirtækinu
Royal Greenland. Þetta félag gerir út
tvö uppsjávarskip, Tuneq og Tasilaq,
sem áður voru íslensk.
Síðast en ekki síst er svo að
nefna útgerðina Polar Pelagic sem
Síldarvinnslan í Neskaupstað á að
þriðjungi á móti Grænlendingum.
Félagið gerir út Polar Amaroq, sem
er eina grænlenska uppsjávarskipið
sem er að veiðum að heita má allt árið
undir venjulegum kringumstæðum.
Skipið landar á Íslandi eins og önnur
grænlensk uppsjávarskip, enda engin
aðstaða á Grænlandi til þess að taka á
móti uppsjávarfiski til bræðslu.
Makríllinn birtist
Mikið líf hljóp í grænlands veið ar
Íslend inga fyrir nokkrum árum
þegar makríll fór að ganga á miðin
milli Íslands og Grænlands. Græn-
lendingar áttu sjálfir fá skip til þess
að sinna þessum veiðum og því var
gripið til þess ráðs að fá erlend skip
til veiðanna. Þannig stunduðu til
að byrja með á annan tug íslenskra
leiguskipa þessar veiðar auk
skipa frá öðrum þjóðum.
Makríllinn hefur verið
Grænlendingum
k æ r k o m i n
búbót rétt eins
og Íslendingum
þótt aflinn hafi
verið sveiflukenndur frá ári til árs.
Á síðasta ári veiddu skip á þeirra
vegum 53.000 tonn af makríl í
grænlenskri lögsögu og 10.000 tonn
að auki á alþjóðlega hafsvæðinu
austan Íslands.
Loðnan mikilvægasta sameignin
Loðnan hefur fram til þessa verið
mikilvægasti sameiginlegi fiskistofn
Íslendinga og Grænlendinga.
Loðnustofninn heldur sig í
grænlenskri lögsögu stóran hluta
ársins. Lengi vel var veiðum úr
loðnustofninum skipt þannig að í
hlut Íslendinga komu 80% leyfilegs
afla, Grænlend ing ar fengu 11% í
sinn hlut og Norð menn 8%. Eftir að
sjórinn fór að hlýna á norðurslóðum
fyrir síðustu aldamót hefur loðnan,
sem er kaldsjávartegund, hopað
meira inn í grænlenska lögsögu og
stofninn jafnframt skroppið saman,
auk þess sem áratugir eru liðnir
síðan loðna hætti að ganga inn í
norska lögsögu við Jan Mayen. Af
þessum sökum gerðu Grænlendingar
kröfu um að hlutfalli ríkjanna
þriggja í loðnuaflanum yrði breytt.
Niðurstaðan varð sú að hlutur
Grænlendinga var aukinn úr 11% í
15%. Hlutur Noregs var minnkaður
úr 8% í 5% og hlutur Íslendinga
minnkaði úr 81% í 80%.
Samvinna báðum í hag
Segja má að Íslendingar hafi mátt
vel við una að þurfa aðeins að sjá
af einu prósentustigi
í þessum samningum
í ljósi þess að
G r æ n l e n d i n g a r
gerðu kröfu um
50–60% hlut á þeirri
forsendu að allt upp
í 70% af stofninum
hefði mælst í þeirra
lögsögu tímabundið.
S a m n i n g s s t a ð a
Grænlendinga var
hins vegar fremur
veik því þegar loðnan
heldur sig í lögsögu
Grænlands er hún of
feit til þess að hægt
sé að frysta hana til
manneldis um borð í
frystiskipum og engar
loðnuverksmiðjur
eru á Grænlands
til þess að vinna úr
henni mjöl og lýsi. Að auki hafa
Grænlendingar heimild til þess
að veiða allan sinn loðnukvóta í
íslenskri lögsögu og mega landa
loðnu, makríl og síld á Íslandi.
Samvinna landanna á þessu sviði
er því báðum í hag.
Fleiri sameiginlegir stofnar
Íslendingar og Grænlendingar eiga
fleiri fiskistofna sameiginlega.
Þannig er talið að grálúðan sem
heldur sig við Austur-Grænland,
Ísland og Færeyjar sé einn og
sami stofninn. Heildarkvóti hefur
verið um 24.000 tonn síðustu
árin. Samkvæmt samningi koma
56% í hlut Íslands, 38% í hlut
Grænlendinga og afgangurinn er
ætlaður Færeyingum.
Karfinn flakkar einnig á milli
lögsagna ríkjanna. Af 44.000
tonna kvóta í gullkarfa koma
90% í hlut Íslands en 10% í hlut
Grænlands. Bæði löndin eiga svo
hlutdeild í úthafskarfanum ásamt
fleiri þjóðum en úthlutaður kvóti í
honum hefur verið hverfandi lítill á
liðnum árum vegna dapurs ástands
stofnsins. Loks er að nefna að
hafrannsóknastofnun Grænlands
hefur unnið að þorskmerkingum
til að kanna ferðir þorsks yfir
lögsögumörkin milli Íslands og
Grænlands og komast þannig
að raun um hvort stofninn sé að
einhverju leyti sameiginlegur, en
litlar sem engar rannsóknir hafa
verið gerðar á þessu af Íslands
hálfu enn sem komið er.
Ólíkir meginþættir í
sjávarútvegi
Sjávarútvegur á Grænlandi
er að því leyti frábrugðinn
íslenskum sjávarútvegi að rækja
er mikilvægasta fisktegundin
þar í landi. Á síðasta ári nam
rækjuaflinn 89.000 tonnum sem
að megninu til veiddist við Vestur-
Grænland en að litlu leyti við
austurströndina. Til samanburðar
má nefna að rækjuaflinn við Ísland
á árinu 2018 var aðeins 4.500 tonn.
Grálúða er næstverðmætasta
fisktegundin og nam aflinn í fyrra
41.000 tonnum sem að mestu
veiddist við Vestur-Grænland.
Þorskur er svo þriðja mikilvægasta
fisktegundin en af honum veiddust
hátt í 50.000 tonn við Grænland,
sem reyndar var langt umfram
veiðiráðgjöf vísindamanna.
Sjávarafurðir 95% af heild
Grænlendingar eru miklu háðari
sjávarútvegi en Íslendingar,
sem sést m.a. af því að 95% af
Guðjón Einarsson
gudjone3@gmail.com
Talsverðar umræður sköpuðust
fyrir skömmu við hádegis­
verðar borðið á B2 um heim­
ilda mynd á Netflix um fólk
sem trúir eða segist trúa því að
jörðin sé flöt. Önnur hugmynd
ekki ólík eðlis segir að jörðin
sé hnöttótt en hol að innan
og stangast því algerlega á
við hugmyndina um að hún
sé flöt.
Í norrænni goðafræði er
talað um Niflheim þar sem hinir
dauðu ráfa um í eilífum kulda
og myrkri. Dýpstu rætur Asks
Yggdrasils ná þangað niður
og drekinn Níðhöggur nagar
ræturnar í von um að drepa tré
lífsins.
Slavneskar þjóðsögur segja
frá heimi undir fótum okkar þar
sem íbúarnir lifa í eilífum glaumi
og vellystingum. Í þann heim er
einungis hægt að komast eftir
hellum sem liggja djúpt ofan
í jörðina og í fylgd anda sem
þekkja leiðina.
Breski stjörnufræðingurinn
Edmond Halley, sem var uppi á
17. öld og halastjarnan Halley er
kennd við, trúði því staðfastlega
að jörðin væri hol að innan og
að þar byggi fólk. Hann ályktaði
sem svo að fyrst Guð hefði komið
fyrir fólki á yfirborði jarðar þá
hefði hann líka gert það inni í
jörðinni. Halley hélt því fram að
andrúmsloftið inni í jörðinni væri
sjálflýsandi og að norðurljósin
væru ljós innan úr jörðinni
sem læki í gegnum þunna jarð-
skorpuna á norðurpólnum.
Snemma á nítjándu öld setti
Bandaríkjamaðurinn John Cleves
Symmes fram þá fullyrðingu að
jörðin væri íhvolf kúla og að það
væri hægt að komast inn í hana
um göt á pólunum. Samkvæmt
hugmyndum Symmes var hægt
að ganga inn í jörðina eftir
ávölum brúnum gatanna og fyrir
innan var fallegt og skjólsælt
land sem nyti birtu frá sólu í
gegnum götin á pólunum.
William Reed hélt því fram
árið 1906 að ástæðan fyrir því
að menn hafi ekki náð á pólana
væri einfaldlega sú að þeir væru
ekki til. Í stað þeirra áttu að
vera risastór göt inn í jörðina.
Marshall B. Gardner tók í sama
streng árið 1913, hann afneitaði
aftur á móti kenningunni um að
himinninn inni í jörðinni væri
sjálflýsandi. Hann taldi að þar
væri lítil sól, níu hundruð og
sextíu kílómetrar að þvermáli,
sem lýsti upp innri heiminn.
Hörðustu áhangendur kenn-
ingar innar trúa því að inni í
jörðinni sé háþróað menningar-
og tæknisamfélag. Banda-
ríkjamaðurinn Richard Shaver
taldi sig hafa fengið vitrun í
kringum 1940 þar sem hann
komst í samband við háþróaða
veru innan úr jörðinni. Shaver
hélt því fram allt til dauðadags,
um 1975, að fljúgandi diskar
væru farartæki innrijarðarbúa
og stofnaði samtök sem höfðu
það að markmiði að komast í
samband við slíkar verur.
Samkvæmt einni kenningunni
heitir heimurinn inni í jörðinni
Agharta. Íbúarnir búa í um eitt
hundrað misstórum samfélögum
en höfuðborgin heitir Shamballa
og er staðsett nokkurn veginn
undir Kentucky í Bandaríkjunum.
Tungumál íbúanna er frumtunga
jarðarinnar, tunga sem öll önnur
mál eru komin af. Agharta er
stjórnað af tólf manna ráði, sex
karlmönnum og sex konum, Ra
og Rana Mu eru æðstuprestar
ráðsins.
Íbúar Agharta geta orðið mörg
þúsund ára gamlir en flestir þeirra
kjósa að líta út eins og þeir séu
„thirty something“. /VH
STEKKUR NYTJAR HAFSINS
Ísland – Grænland
Frá höfninni í Nuuk, höfuðstað Grænlands. Alls sautján frystitogarar af stærri gerðinni eru í grænlenska flotanum
og að auki um tugur annarra skipa yfir 30 metra löng. Þilskip undir þeim mörkum eru um 260 talsins og því til
viðbótar er svo aragrúi opinna báta.
Grænlendingar eru ötulir veiðimenn. Talið er að opnir bátar upp að sex metrum að lengd
séu um 1.900 talsins.
H inn 1. janúar 2018 tók gildi nýtt veiðigjaldakerfi á Grænlandi sem gerir það að verkum að tekjur
ríkisins af veiðigjöldum hafa stóraukist.
Er jörðin hol?