Bændablaðið - 14.03.2019, Qupperneq 44
Bændablaðið | Fimmtudagur 14. mars 201944
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Frá búfjárræktarráðstefnu Evrópu 2018
Á síðasta ári átti ég þess kost að
taka þátt í búfjárræktarráðstefnu
Evrópu sem fram fór um
mánaðamótin ágúst-september
í Dubrovnik í Króatíu. Þessi
ráðstefna er haldin á hverju ári
og er ævinlega ákaflega vel sótt
en hana sækja vel á annað þúsund
manns. Frá Íslandi fórum við
tveir, undirritaður og Jón Hjalti
Eiríksson. Athygli mín beindist
eðlilega einkum og sér í lagi að
nautgripum og þá kannski helst
því sem tengist ræktunarstarfinu
þó annað slæddist með.
Hér á eftir ætla ég að gera grein
fyrir nokkru af því helsta sem
læddist með í minnispunkta mína frá
ráðstefnunni en því fer að sjálfsögðu
fjarri að hægt sé að gera grein fyrir
öllu sem þar var tekið fyrir. Til
þess þyrfti her manns en á hverjum
tíma eru 6–8 málstofur í gangi.
Þetta verður því ef til vill eilítið
sundurlaust en vonandi einhverjum
til gagns og gamans.
Hlutverk landbúnaðar og
búfjárframleiðslu í framtíðinni
Ein fyrstu erindin sem ég fylgdist
með voru þó þrátt fyrir allt ekki
á sviði nautgriparæktar heldur
um hlutverk landbúnaðar og
búfjárframleiðslu í framtíðinni.
Þar fluttu erindi nokkrir af færustu
vísindamönnum álfunnar á þessu
sviði og meðal þess sem fram kom
var að eftirspurn eftir matvælum
í heiminum fer vaxandi, einkum
vegna fjölgunar mannkyns. Því er
spáð að árið 2050 telji mannkyn
9,8 milljarða, fjölgun á komandi
árum verði mest í Afríku og þá
muni 60% búa í þéttbýli en 40%
í dreifbýli. Hvernig tryggjum við
þessum mannfjölda næga fæðu –
fæðuöryggi? Í dag líða 813 milljónir
manna hungur daglega og sami fjöldi
þjáist af næringarskorti. Á sama
tíma glíma 618 milljónir manna við
yfirvigt. Um 746 milljónir lifa við
fátækt og er ástandið einna verst á
Indlandi og í Nígeríu. Munur milli
stórra og smárra framleiðenda hefur
farið sívaxandi sem aukið hefur
ójöfnuð og leitt til lægri launa og
jafnvel þrælkunar.
Notkun lyfja og hormóna við
matvælaframleiðslu er gríðarleg
og misnotkun er vaxandi.
Lyfjaónæmum bakteríum hefur
fjölgað enda voru 63 þúsund tonn
af fúkalyfjum notaðar í búfénað á
árinu 2010. Lyfjaónæmi er einhver
stærsta heilsufarsógnin sem steðjar
að mannkyninu í dag. Eina leiðin
til þess að draga úr lyfjanotkun
eða í það minnsta sú skilvirkasta
er aukin dýravelferð ásamt aukinni
framleiðni sem verður helst aukin
með betri fóðrun og kynbótum.
Landbúnaður notar um 2,5
milljarða hektara til fóðurframleiðslu
o.fl. og um 40% af ræktanlegu landi
eru nýtt af búfénaði. Þriðjungur af
kornframleiðslu heimsins fer beint
til manneldis. Þá losar búfénaður 7,1
Gtonn af koldíoxíð-ígildum á ári og
2/3 hlutar þess eru frá jórturdýrum.
Fram kom að hægt er að geyma mun
meira koldíoxíð í jarðvegi en nú er
gert, t.d. með skógrækt.
Menn töldu að kjötframleiðsla
myndi aukast um 20%, einkum og
sér í lagi í þróunarlöndunum og
mest með kjúklingarækt. Kjöt væri
líka ákaflega hentug og góð fæða
að mörgu leyti, uppfyllir þarfir og
er ríkt af snefilefnum. Það væri
hins vegar mjög brýnt að stefna
að sjálfbærni í búfjárframleiðslu
sem væri stöðugt háværari krafa
um innan samfélagsins. Í því
sambandi og með hliðsjón af
gróðurhúsaáhrifum væri mjög
mikilvægt að huga að framleiðslu
í nærumhverfinu, þ.e. bjóða þyrfti
neytendum upp á sem breiðast
úrval matvöru sem framleidd væri
á svæðinu. Það myndi spara orku,
auka atvinnu á svæðinu sem og traust
og trúverðugleika framleiðsluhátta.
Töluvert var komið inn á þá
staðreynd að Evrópa flytur inn
gríðarlegt magn próteins, sérstaklega
frá rómönsku Ameríku þar sem
gengið hefur verið á regnskóga til
þess að framleiða prótein til handa
íbúum Evrópu. Í Hollandi hefur t.d.
nú verið mörkuð sú stefna að auka
sjálfbærni og að árið 2025 verði
hollensk bú sjálfum sér næg með
65% alls fóðurpróteins. Huga þarf að
nýjum próteingjöfum innan Evrópu
og þar horfa menn til próteins úr sjó,
skordýra og endurvinnslu fóðurefna.
Komið var inn á aukna sjálfbærni
í fóðrun og að auka þyrfti fóðuröflun
á hverju búi í því skyni. Það
mætti gera með aukinni bústjórn
fóðuröflunarþátta þar sem væri
t.d. mikill munur á raunverulegri
framleiðslu og svo mögulegri
framleiðslu. Brýnt væri að minnka
tap á velli, við hirðingu, verkun og
fóðrun en þar væri gríðarlegur munur
á milli búa. Þá væri fóðurnýting víða
slök og gripir væru ekki fóðraðir
í samræmi við þarfir, stundum of
og stundum van, og horfa þyrfti til
allra næringar-, stein- og snefilefna
þannig að minnka mætti sóun svo
sem kostur er.
Eftir að hafa hlýtt á þessi erindi
varð maður auðvitað hugsi og fór
ósjálfrátt að máta Ísland inn í þennan
veruleika. Hérlendis er ofgnótt
fæðu og velmegun gríðarmikil. En
hvað með fæðuöryggi? Hvernig
myndum við höndla hamfarir sem
gætu valdið skorti á hráefnum
eins og olíu og korni? Er innlend
matvælaframleiðsla í stakk búin
til þess? Höfum við leitt hugann
að slíku þegar við mótum okkar
landbúnaðarstefnu? Hvert beinum
við styrkjum til landbúnaðar og
matvælaframleiðslu? Erum við að
styrkja rétta þætti framleiðslunnar
með hliðsjón af sjálfbærum,
umhverfisvænum og hagkvæmum
búskaparháttum? Hugum við
nægilega að því að örva innlenda
framleiðslu, þ.e. framleiðslu í okkar
nærumhverfi?
Betra að meta frjósemi með
líffræðilegum eiginleikum
Albert DeVries, prófessor við
Háskólann í Flórída, var með
athyglisvert erindi um nýja eiginleika
í ræktunarstarfi nautgripa sem
byggja á stöðugt auknum sjálfvirkum
skráningum. Eitt af því sem DeVries
tók fyrir og vakti athygli mína var
að frjósemi nautgripa væri hægt að
meta mun betur með líffræðilegum
eiginleikum en skráningum. Þannig
gæfu t.d mælingar á prógesteróni
mun hærra arfgengi en hefðbundnar
bilmælingar úr sæðingum, eins og
t.d. bil milli sæðinga eða burða. Þá
væru búsáhrif miklum mun minni
og hollensk rannsókn hefði sýnt
arfgengi upp á 0,14 sem er mun
hærra en við eigum að venjast hvað
frjósemiseiginleika snertir.
Notkun erfðamengisúrvals á
einstökum búum
Í dag er ekki svo fjallað um
kynbætur nautgripa án þess að þar
komi erfðamengisúrval við sögu.
Áðurnefndur DeVries flutti erindi
um hvernig bændur í Bandaríkjunum
væru aðstoðaðir við að hagnýta sér
erfðamengisúrval og sæðingar.
Hann sagði að í byrjun þyrfti
að gera sér grein fyrir nokkrum
grundvallaratriðum eins og hvaða
gripi ætti að arfgerðargreina, hvað
niðurstöðurnar þýddu og hvar þær
væru, hvort þetta borgaði sig og
hver væru áformin. Huga þyrfti að
því hvort nota ætti kyngreint sæði,
fósturvísaflutninga eða holdasæði og
hvað búið þyrfti margar kvígur á ári
til endurnýjunar. Þá væri mikil vægt
að gera sér grein fyrir hvort hægt
væri að meta grip ina frítt, þ.e. kæmi
hefð bund ið kynbótamat og svipgerð
móður (afurðir, útlit) að sama gagni
og arfgerðargreining ef hafður væri
í huga kostnaðarmunur aðferðanna.
DeVries sagði þá oftast nálgast
hlutina á eftirfarandi hátt. Yngstu
gripirnir væru erfðafræðilega
bestir og því væru bestu kvígurnar
yfirleitt arfgerðargreindar og
sæddar með kyngreindu sæði eða
notaðar í framleiðslu fósturvísa.
Með notkun kyngreinds sæðis
yrði úrvalið sterkara, hægt væri
að selja umframkvígur og burðir
yrðu gripunum auðveldari. Bændur
framleiði alltaf a.m.k. eins margar
kvígur og þeir þurfa til endurnýjunar,
með hefðbundnu sæði 11% umfram
og með arfgerðargreiningu og
kyngreindu sæði 24% umfram. Elstu
og erfðafræðilega lökustu kýrnar
væru notaðar sem fósturmæður
og þær næstlökustu sæddar með
holdasæði. Notkun á holdasæði
væri rökstudd þannig að hægt
væri að selja blendingskálfa á
mun hærra verði og þannig minnki
notkun þess hagnað eða gildi þess
að nota arfgerðargreiningar. Bestu
kýrnar væru notaðar á sama hátt
og kvígurnar, þ.e. sæddar með
kyngreindu sæði og skolaðar til
fósturvísaframleiðslu. Afgangurinn
af kúnum væri svo sæddur með
hefðbundnu sæði. Það sem væri
mest spennandi við áætlanagerðina
sagði DeVries vera að gera sér grein
fyrir hversu marga gripi þyrfti til
endurnýjunar. Yngstu kýr og kvígur
væru erfðafræðilega bestar en á móti
mjólki eldri kýrnar mun meira.
Þá velti DeVries upp þeirri
spurningu hvort erfðamengisúrval
fyrir einstaka bú borgaði sig. Það
væri áreiðanlega tengt þáttum eins
og frjósemi, endurnýjunarhlutfalli
o.fl. Hann sagðist ekki hafa séð meiri
hagnað af arfgerðargreiningum hjá
bændum en sem næmi 50 dollurum
(6.000 kr.) á kú á ári. Sú tala hlýtur
þó að vera tengd bæði afurða- og
aðfangaverði í hverju landi fyrir sig.
Mikilvægt að ná gripum
sem fyrst í sláturstærð
Vísindamenn frá Skotlandi kynntu
niðurstöður rannsóknar eða
greiningar á þremur módelum fyrir
framleiðslu nautakjöts þar sem lagt
var upp með slátrun við 15-17, 18-
24 og 25-35 mánaða aldur. Notast
var við líkan sem var upphaflega
þróað á Írlandi en staðfært og kallað
„Grange Scottish Beef Model“.
Í stuttu máli var niðurstaðan
sú (og kemur ekki á óvart) að
teknu tilliti til fóðurnýtingar,
beingreiðslna og vaxtar að
hagnaður væri því meiri sem
gripunum er slátrað yngri. Þá
var tap á því að gera gripina
tveggja ára eða eldri.
Þarf að mjólka tvisvar
sinnumá sólarhring?
Kynnt var frönsk rannsókn þar sem
skoðað var hvort það þyrfti að mjólka
tvisvar sinnum á sólarhring eða
hvort óhætt væri að fækka mjöltum
niður í 10-13 á viku, t.d. 3 mjaltir
á 2 dögum. Ástæðan fyrir þessari
rannsókn er sú, eins og kúabændur
þekkja, að mjaltir eru bindandi,
mikil vinna, frítími er lítill og það er
erfitt að fá verka- eða afleysingafólk.
Þær leiðir sem voru nefndar í því að
minnka vinnuálag voru að fjárfesta í
meiri tækni (mjaltaþjóni) eða breyta
skipulaginu (fækka mjöltum).
Heilt yfir kom í ljós að fækkun
mjalta niður í sjö sinnum á viku,
þ.e. 1x á dag, hafði mjög neikvæð
áhrif á afurðir. Nyt minnkaði um
25% en holdafar var betra sem og
frjósemi. Þá voru skoðuð áhrif af
breytilegum mjaltatíma, tvisvar
sinnum á dag með t.d. 6 klst. og
50 mín. á milli mjalta annars vegar
og hins vegar með 17 klst. og 50
mín. á milli. Skoðuð voru áhrif á
át, hegðun, heilsufar, nyt, verðefni
og frumutölu í hverjum mjöltum, á
sólarhring og á mánuði.
Áhrifin voru neikvæð hvað
nyt snertir og þau komu öll fram
á fyrsta mánuðinum. Síðan virtust
kýrnar aðlagast. Þá mátti einnig
greina neikvæð áhrif á prótein%
sem lækkaði um 0,1 prósentustig.
Fituhlutfall í mjólk var mun hærra
eftir stuttan tíma milli mjalta en
áhrif á át, hegðun og frumutölu
voru engin.
Sjö og sautján klst. milli mjalta
virtist ekki hafa nein áhrif en 6,5
og 17,5 klst, milli mjalta hafði áhrif
þannig að nytin minnkaði, fyrst og
fremst vegna áhrifa af lengri tíma
milli mjalta.
Heilt yfir nam afurðatap 4,5%
fyrsta mánuðinn og próteininnihald
minnkaði um 1 g/kg.
Samkvæmt þessu virðast vera
ákveðin mörk á því hversu langur
tími má líða milli mjalta án þess að
það fari að hafa neikvæð áhrif á nyt.
Þessi mörk virðast liggja mjög nærri
17 klst.
Heilt yfir virðist því ekki ráðlegt
að fækka mjöltum en það má vel
vinna þær á dagvinnutíma, t.d. hefja
mjaltir kl. 8 á morgnana og kl. 15
á daginn.
Þurfa kýrnar geldstöðu?
Í hollenskri rannsókn var skoðað
hvort kýr þyrftu yfir höfuð á
geldstöðu að halda til þess að
t.d. lækna langvinna júgurbólgu,
hvíla sig, undirbúa sig fyrir næsta
mjólkurskeið o.s.frv.
Gamli borgarhlutinn í Dubrovnik er ekki stór en byggðin er þétt. Íbúafjöldi Dubrovnik er
ekki nema um 15 þúsund en fjöldi ferðamanna yfir 2 milljónir á ári hverju.
Guðmundur Jóhannesson
ábyrgðarmaður í
nautgriparækt
mundi@rml.is
Aukning á sýklalyfjaónæmi var rædd m.a. á ráðstefnunni í Dubrovnik. Notkun
lyfja og hormóna við matvælaframleiðslu er gríðarleg og misnotkun er
vaxandi.