Bændablaðið - 14.03.2019, Qupperneq 45
Bændablaðið | Fimmtudagur 14. mars 2019 45
Nú að loknu ársuppgjöri naut
griparæktarinnar 2018 var keyrt
nýtt kynbótamat. Með notkun
mælidagalíkans bætist mun örar
við afurðaupplýsingar dætra
nautanna en áður þegar notast
var við mjaltaskeiðslíkan. Nú er
einnig notað mælidagalíkan fyrir
efnahlutföll auk þess bætt var við
mati fyrir mjólkurþol. Það segir
til um hversu vel kýrnar halda
á sér og er reiknað fyrir afurðir
í mjólk, fitu og próteini. Fagráð
í nautgriparækt fundaði nú um
miðjan febrúar og tók ákvörðun
um hvaða naut verða í dreifingu
sem reynd naut á komandi
mánuðum.
Að þessu sinni var hægt að
ljúka afkvæmadómi á öllum
nautum fæddum árið 2013.
Þannig hefur mælidagalíkanið
flýtt afkvæmadómi nautanna um
ríflega eitt ár og munar um minna
með tilliti til erfðaframfara. Fagráð
ákvað að eftirtalin naut yrðu áfram
í notkun: Stólpi 11011, Skalli
11023, Bakkus 12001, Pipar 12007,
Loki 12071, Sjarmi 12090, Dúett
12097, Kakali 13009, Jörfi 13011,
Víkingur 13017, Hálfmáni 13022,
Bárður 13027, Ýmir 13051, Steri
13057 og Lurkur 13084.
Ákveðið var að setja tvö naut
í dreifingu að lokinni afkvæma
prófun og eru þau bæði fædd 2014.
Þetta eru; Brjánn 14002 og Hæll
14008.
Þau reyndu naut sem áfram eru
í notkun hafa öll orðið traustan og
sterkan dóm og hafa til að bera kosti
sem geta nýst ræktunarstarfinu vel.
Hér á eftir fer örstutt lýsing á helstu
kostum þeirra og göllum en nánari
upplýsingar um nautin er að finna
í nautaskrám og á nautaskra.net.
Stólpi 10011 frá LitlaÁrmóti
í Flóa (f. Lykill 02003, mf. Stíll
04041) verður áfram til notkunar en
hann hefur bætt sína sterku stöðu,
hækkað um 1 stig. Dætur hans eru
mjólkurlagnar og júgurhraustar
en fituhlutfall í mjólk er fremur
lágt og mjaltir í tæpu meðallagi.
Heildareinkunn 108.
Skalli 11023 frá Steinnýjar
stöðum á Skaga (f. Gyllir 03007,
mf. Fontur 98027) státar áfram
af góðu mati og bætir í, hækkar
um 1 stig. Dætur hans eru mjög
mjólkurlagnar með góða júgurgerð
og úrvalsgott skap. Efnahlutföll
í mjólk eru hins vegar neðan
meðallag. Heildareinkunn 107.
Bakkus 12001 frá Auðsholti
í Hrunamannahreppi (f. Ófeigur
02016, mf. Frami 05034) er með
eitt hæsta mat nauta í landinu öllu
þrátt fyrir að lækka um 1 stig. Dætur
hans eru stórar afurðakýr með góðar
mjaltir og frábært skap (með alhæstu
nautum) en spenar eru grannir og
gleitt settir. Heildareinkunn 112.
Pipar 12007 frá Espihóli í
Eyjafirði (f. Gyllir 03007, mf. Flói
02029) er efnahlutfallanaut þar sem
dætur hans eru góðar afurðakýr
með sérlega há efnahlutföll í
mjólk. Pipar stendur nú næsthæstur
allra nauta fyrir fitu%. Dæturnar
státa af góðri byggingu, sterkri
júgurgerð, vel settum spenum
og góðum mjaltaeiginleikum og
skapi. Pipar lækkar um 2 stig og er
heildareinkunn nú 106.
Loki 12071 frá Bakka á
Kjalarnesi (Birtingur 05043, mf.
Þröstur 00037) lækkar um 1 stig.
Dætur hans eru mjólkurlagnar með
ákaflega góða júgur og spenagerð
og góðar mjaltir sem skipar
honum meðal hæstu nauta í mati.
Heildareinkunn 109.
Sjarmi 12090 frá Hrepphólum
í Hrunmannahreppi (f. Koli
06003, mf. Laski 00010) bætir
sína gríðarsterku stöðu með því
að hækka um 1 stig og skipar nú
toppsæti allra nauta í heildareinkunn.
Dætur Sjarma eru gríðarmiklar
og skapgóðar mjólkurkýr með
úrvalsgóða júgurgerð og góðar
mjaltir. Heildareinkunn 115.
Dúett 12097 frá Egilsstaðakoti í
Flóa (f. Birtingur 05043, mf. Dúllari
07024) er einkum afurðanaut þar
sem dætur hans eru mjólkurlagnar
með há efnahlutföll í mjólk og
góðar mjaltir. Byggingareiginelikar
þeirra eru um meðallag án þess
að um áberandi galla sé að ræða.
Hann lækkar um 2 stig og er með
heildareinkunn upp á 106.
Kakali 13009 frá Engihlíð í
Vopnafirði (f. Birtingur 05043, mf.
Skurður 02012) lækkar um 2 stig en
heldur góðri stöðu. Hann gefur góðar
afurðakýr með mikla júgurhreysti
og góða júgurgerð. Kakali er meðal
alhæstu nauta hvað júgurhreysti
snertir. Heildareinkunn 106.
Jörfi 13011 frá Jörfa í
Borgarbyggð (f. Birtingur 05043,
mf. Skurður 02012) er ákaflega gott
alhliða naut sem styrkir sína stöðu
nú, hækkar um 2 stig. Dætur hans
eru gallalitlar með frábæra júgur
og spenagerð sem auk þess eru
ákaflega vel settir. Jörfi er meðal
alhæstu nauta í mati fyrir júgur.
Heildareinkunn 109.
Víkingur 13017 frá Syðri
Knarartungu í Breiðuvík (f.
Birtingur 05043, mf. Ingjaldur
04011) lækkar um 3 stig en heldur
samt góðri stöðu. Dætur eru mjög
mjólkurlagnar og skapgóðar.
Byggingareiginleikar eru hins vegar
nærri meðallagi og til galla verður
að telja fremur langa spena og lágt
fituhlutfall í mjólk. Heildareinkunn
108.
Hálfmáni 13022 frá Brjáns
stöðum í Grímsnesi (f. Vindill
05028, mf. Laski 00010) heldur
sinni góðu stöðu. Þetta er fyrst og
fremst afurðanaut en dætur hans
eru miklar mjólkurkýr með há
verðefni í mjólk sem skipar honum
á bekk með alhæstu nautum fyrir
fitu% nú. Mjaltir og skap eru hvoru
tveggja gott en bygging er nærri
meðallagi án áberandi kosta eða
galla. Heildareinkunn 110.
Bárður 13027 frá Villingadal í
Eyjafirði (f. Baldi 06010, mf. Laski
00010) styrkir sína stöðu, hækkar
um 1 stig. Hér er á ferðinni alhliða
naut sem gefur mjólkurlagnar kýr
með há efnahlutföll í mjólk, góða
júgur og spenagerð og frábært
skap. Fyrir skap er hann nú efstur
allra nauta ásamt Stokki 01035.
Heildareinkunn 108.
Ýmir 13051 frá Klauf í Eyjafirði
(f. Baldi 06010, mf. Laski 00010)
hækkar um 1 stig. Þetta er eitt okkar
alhliða nauta þar sem dætur hans
eru mjólkurlagnar og júgurhraustar
auk þess að skarta frábærri júgur
og spenagerð ásamt úrvalsgóðum
mjöltum og skapi. Ýmir er með
alhæstu nautum hvað júgurhreysti,
júgurgerð og skap varðar. Til galla
verður að telja lágt próteinhllutfall
í mjólk. Heildareinkunn 108.
Steri 13057 frá StóruMörk
undir Eyjafjöllum (f. Koli 06003,
mf. Aðall 02039) hefur lækkað um
3 stig en heldur samt góðri stöðu.
Dætur hans eru mjólkurlagnar
með há hlutföll verðefna í mjólk.
Hvað aðra eiginleika snertir er Steri
meðalnaut og t.d. eru mjaltir undir
meðallagi og júgur mættu vera betur
borin. Heildareinkunn 110.
Lurkur 13084 frá Torfum í
Eyjafirði (f. Kambur 06022, Ófeigur
02016) er alhliða naut þar sem dætur
hans hafa til að bera mjólkurlagni
með góðum hlutföllum verðefna,
góða júgurgerð og góðar mjaltir og
skap. Heildareinkunn 106.
Ný naut til notkunar sem reynd
naut eru eins og áður sagði tvö.
Þetta eru:
Brjánn 14002 frá Brjánsstöðum
í Grímsnesi (f. Vindill 05028, mf.
Bambi 08049) kemur til notkunar
á grunni góðrar afurðagetu dætra,
góðrar spenagerðar og ákaflega
skapgóðra kúa. Hins vegar mætti
júgurgerð að ósekju vera öflugri þó
hún sé gallalítil. Athygli vekur að
frá búinu á Brjánsstöðum eru nú tvö
reynd naut í notkun þrátt fyrir að
búið geti ekki talist stórt og sýnir að
með markvissu ræktunarstarfi geta
einnig lítil bú náð athyglisverðum
árangri. Heildareinkunn 107.
Hæll 14008 frá Hæli 1 í
Eystrihrepp (f. Kambur 06022,
mf. Hræsingur 98046) kemur til
notkunar fyrir góða afurðagetu
dætra þar sem efnahlutföll eru
áberandi há ásamt því að júgurgerð
er gríðarlega öflug og þar stendur í
hópu alhæstu nauta. Rétt er að hafa
í huga að þetta naut gefur granna
spena. Heildareinkunn 106.
Við val þessara nauta hefur
verið reynt að horfa til fjölbreytni í
ætterni svo sem kostur er enda eru
þessi 17 naut synir níu nautsfeðra.
Frekari upplýsingar um þessi naut
er að finna á nautaskra.net og í
nautgriparæktarkerfinu Huppu.
Nautsfeður til notkunar næstu
mánuði verða þeir Bakkus 12001,
Sjarmi 12090 og Hálfmáni 13022
auk nýliðanna í þeim hóp; Jörfa
13011 og Bárðar 13027, sem eru
teknir sem nautsfeður á grunni
sterkrar stöðu og alhliða góðs mats.
Þessar vikurnar er verið að kaupa
nautkálfa undan nokkrum nautum.
Þar hefur einkum verið um að
ræða syni Lúðurs 10067 og Gýmis
11007 en einnig hafa boðist kálfar
undan Strák 10011, Skalla 11023
og Skelli 11054. Þeir þrír eru hins
vegar mun lægri í mati nú en þegar
þeir voru í hópi nautsfeðra og því
ljóst að undan þeim verður aldrei
keyptur mikill fjöldi. Þá er þess
beðið að synir Bakkusar, Sjarma og
Hálfmána fari að líta dagsins ljós og
í fyllingu tímans munu synir Jörfa
og Bárðar bætast í þann hóp er sóttir
verða til bænda til kynbóta á íslenska
kúastofninum.
Framboð á nautkálfum hefur
á undanförnum misserum verið
ákaflega gott og samstarf okkar
við bændur hvað þann þátt
ræktunarstarfsins með afbrigðum
gott. Fyrir það er þakkað um leið og
menn eru hvattir til að slaka hvergi
á og bjóða nautkálfa til kaups. Því
stærri hópur sem við höfum að velja
úr, þeim mun betra.
Hæstu naut
Nú trónir Sjarmi 12090 á toppnum
með hæstu heildareinkunn allra
nauta eða 115 og hefur velt Bamba
08049 af stalli. Hann er þó skammt
undan með 114 í heildareinkunn
og síðan koma Bakkus 12001 og
Úlli 10089 með 112. Þeim næstir
með 111 eru svo Dropi 10077 og
Úranus 10081 að ógleymdum
Birtingi 05043 sem telja má eitt
hinna miklu tímamótanauta í
íslenskri nautgriparækt. Til gagns
og gamans má nefna að hinir
miklu ættfeður Laski 00010 og
Stígur 97010 hafa nú 104 og 103
í heildareinkunn.
Tilkoma mælidagalíkans hefur
breytt miklu varðandi nautavalið.
Nú er staðan sú að útlitsdómur og
afurðamat haldast nokkuð í hendur,
þ.e. afurðamat kúnna liggur fyrir
á svipuðum tíma og nægur fjöldi
dætra hefur verið útlitsdæmdur.
Hluti af mati nautanna er
mjaltaathugun en þar hafa skil dalað.
Ég bið menn að huga að því og fylla
mjaltaathugun samviskusamlega út
og skila. Þarna sækjum við verulega
mikilvægar upplýsingar sem standa
undir stórum hluta einkunnar fyrir
mjaltir og einkunn fyrir gæðaröð.
Athugunin er einn hinna fjölmörgu
samstarfsvettvanga okkar í
nautgriparæktinni og sýnir okkur svo
ekki verður um villst hve gríðarlega
góðar og markverðar upplýsingar
ræktunarstarfið sækir til bænda. Á
því má ekki verða lát.
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Niðurstöðurnar voru þær að
engin geldstaða þýðir lægri nyt
eftir burð en minna eða ekkert
tímabil þar sem kýrin er í neikvæðu
orkujafnvægi. Þannig voru áhrif
engrar geldstöðu 6,8 kg/dag en
styttra bil milli burða. Fyrir heilt
mjólkurskeið mjólkuðu kýr á öðrum
kálfi 11% minna, kýr á þriðja
mjólkurskeiði 8% minna sem og
kýr á fjórða mjólkurskeiði. Hins
vegar var um mun minni förgun
vegna ófrjósemi að ræða, heilsufar
kúnna var almennt betra og t.d.
komu ekki upp nein súrdoðatilfelli.
Kýrnar lágu minna fyrir burð en
meira eftir burð og át var meira í 7
vikur eftir burðinn.
Velferð gripanna virtist vera
meiri, vinnan var minni og kýrnar
heilbrigðari. Langtímaáhrif á
heilsufar og endingu eru hins vegar
ekki ljós enn. Samkvæmt þessu er
það réttmæt spurning hvort kýr
þurfi geldstöðu eður ei, sérstaklega
ef að engin geldstaða skilar sér í
lengri endingu kúnna.
Mjaltir og skap
Frá Háskólanum í Ási í Noregi
var erindi varðandi mat á mjöltum
og skapi byggt á gögnum úr
mjaltaþjónum. Þar kom fram að
beinar mælingar á mjólkurflæði gefa
arfgengi upp á 0,48 sem er mjög
hátt. Miðað við að mjólkurflæði
sé mikilvægasti þátturinn varðandi
mjaltir er greinilegt að auka má
framfarir hvað þann eiginleika
varðandi með hagnýtingu mælinga í
mjaltaþjónum. Jafnframt var skoðað
hvort tengsl væru milli skaps og
afsparkana og hvort afsparkanir
væru arfgengur eiginleiki.
Afsparkanir reyndust vera með
arfgengi upp á 0,11 og samhengi
skaps og afsparkana var 0,54. Það
segir okkur að afsparkanir gefa
allgóða vísbendingu um skapferli
kúnna og að hægt er að kynbæta
fyrir þessum eiginleika og bæta þá
skap um leið.
Mat á velferð
Innan Evrópusambandsins er í
gangi vinna við að betrumbæta mat
á velferð dýra og var hluti þeirrar
vinnu kynntur á ráðstefnunni. Að
þessari vinnu koma sérfræðingar
frá flestum löndum ESB og því
um að ræða stórt og umfangsmikið
verkefni. Þar glíma menn við
spurningar eins og hvað skiptir máli
fyrir velferð, hve mikil eru áhrifin
á hvert dýr og hve mörg dýr verða
fyrir áhrifum?
Það var lögð mikil áhersla á það
að matið byggði á gripunum sjálfum
en ekki mati á umhverfi þeirra sem
væri á engan hátt mælikvarði á
velferð dýranna. Mjög mikilvægt er
að matið sé framkvæmt á hlutlægan
hátt af fólki með sérfræðiþekkingu
og að um hlutfallslegt mat væri
að ræða. Það væri t.d. alveg ljóst
að hárlausir blettir væru ekki
jafnalvarlegt mál og sár eða bólgur.
Þannig hefur verið útbúinn
einfaldur skali sem nær yfir öll
helstu velferðarvandamál og á
grunni hans er síðan reiknaður
velferðarstuðull (Welfare Quality
Index) sem segir til um hversu
góð eða slæm dýravelferð er á
viðkomandi búi.
Mér virtist sem þarna væri komið
ákaflega gott tæki til þess að meta
velferð. Í stað þess að reyna að meta
hana með mælingum á innréttingum
er verið að meta gripina sjálfa en
þegar öllu er á botninn hvolft er það
jú það sem skiptir máli, ekki hvort
básinn er 12 cm styttri en reglugerð
segir til um. Velferð verður tæplega
mæld með reglustiku eða hvað?
Ég er því sannfærður um að mat
okkar á dýravelferð hérlendis er á
villigötum og þær reglugerðir sem
í gildi eru um velferð dýra ættu að
miklu leyti frekar heima sem viðauki
varðandi landbúnaðarbyggingar í
byggingareglugerð. Matið verður að
byggja á gripunum sjálfum en ekki
mælingum á framleiðsluaðstöðu.
Bárður.
Jörfi.
Brjánn.
Hæll.
Guðmundur Jóhannesson
ábyrgðarmaður í
nautgriparækt
mundi@rml.is
Sterk og jöfn staða reyndu nautanna
að loknu kynbótamati í janúar 2019
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.vbl.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
HAUGHRÆRUR