Bændablaðið - 14.03.2019, Síða 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 14. mars 201950
Toppnum náð
– Tvítoppaklipping og snyrting trjáa
Mannfólkið elur börnin sín svo
þau vaxi og dafni. Við hjálpum
búfénu okkar að komast á legg.
Við sinnum því sem við ræktum.
Mesta umönnunin fer fram fyrstu
árin, svo gerist hitt af sjálfu sér.
Þetta á ekki síður við um skógana
okkar.
Skógarauðlindin vex og dafnar
sé henni sinnt sem skyldi. Í vel
hirtum skógi standa heilbrigð
tré. Tré eiga oft erfitt fyrstu
vaxtarárin eftir gróðursetningu.
Á þeim tíma eiga þau í sífelldri
baráttu við ofuröfl náttúrunnar,
svo sem óáreiðanlegar árstíðir,
næturfrost, skafrenning, beitardýr,
frostlyftingu, samkeppnisgróður
og skordýraplágur. Sé ætlunin
að rækta einstofna tré í garði eða
umfangsmikinn nytjaskóg getur það
skipt öllu að kunna grunnatriðin við
tvítoppaklippingu.
Klippur og hanskar
Þau verkfæri sem þarf í verkið
eru handklippur og greinasög.
Mikilvægt er að verkfærin sem
nota á við tvítoppaklippingu séu
beitt og hrein, fari vel í hendi og
séu meðfærileg. Hanskar og hlý föt
má ekki vanmeta. Öryggisgleraugu
geta verið góð við vissar aðstæður
og plástrar geta komið sér vel.
Eftir notkun, ef ætlunin er að fara í
annan skóg með verkfærin, er gott
að sótthreinsa verkfærin áður en
þau eru notuð á nýjum stað. Með
hlýnandi veðurfari er aldrei að vita
hvaða skordýr eða sveppagró berast
til landsins og ekki viljum við vera
dreifingaraðili að dreifa smiti milli
skóga landsins.
Vetur, sumar og vor
Besti árstíminn til að vinna í skógi er
á veturna þegar er sem kaldast. Gott
er að sjá formið á lauf og barrfellandi
trjánum og þegar dagurinn er sem
stystur er alltaf jafn hressandi að
koma sér út til að vinna. Á vorin
má eiga vona á að lauftrjám blæði
(lekur safi úr sárinu) þegar toppar
eru sagaðar af og getur það haft áhrif
á sárið sem myndast, sérstaklega
þegar toppurinn er stór. Á haustin
og fram að fyrstu frostum er ekki
æskilegt að eiga við tré. Á þeim
tíma geta verið sveppagró í loftinu
sem smita tré í gegnum sárið sem
veldur því að tréð nær ekki að loka
og því drepið tréð. Skaðinn getur
verið mikill og við viljum ekki bjóða
hættunni heim.
Aflimunin
Þegar toppur er sagaður eða klipptur
af stofni trés skal alltaf hafa sem
hreinastan skurð og skiptir þá
miklu að verfærin séu beitt. Passa
þarf að særa ekki börkinn í kringum
sárið eða nærliggjandi greinar. Það
veldur því að trénu gengur illa að
loka sárinu.
Venjulega þegar toppur á tré er
klipptur af er gott að hafa tvennt
að leiðarljósi: að klippa sem næst
stofni og að skilja eftir sem minnst
yfirborð á sárinu. Þessi regla á þó
ekki við um furur, þar má ekki saga
í greinahálsinn, en það er hulsa
sem umleikur greinina aðliggjandi
stofninum.
Ef furugrein er eins og putti að
þykkt nær hulsan venjulega um 3
mm inn á greinina út frá stofni. Það
er mikilvægt að tvítoppaklipping
fari fram á því vaxtarskeiði sem
best hentar, en þá er tréð oftast um
og yfir mannhæð.
Ef tré eru klippt of ung getur
verið lýjandi að bogra yfir hverri
plöntu.
Ef beðið er of lengi með
tvítoppaklippingu gengur verkið
hægt fyrir sig og sárin á trénu verða
stærri en þyrftu að vera, auk þess
þarf meiri lagni við þegar klippa þarf
sverar greinar.
Ef um mjög sveran topp er að
ræða er best að saga hann svolítið
frá stofni til að létta á honum. Eftir
á má saga stubbinn af við stofninn.
Eftir að grein er klippt eða söguð af
skal láta sárið afskiptalaust og ekki
á að mála eða lakka yfir.
Hugtakið
Orðið „tvítoppaklipping“ útskýrir
aðeins hluta þess verks sem æskilegt
er að vinna. Ef ætlunin er að klippa
tvítoppa mætti einnig huga að því að
snyrta tréð svo sem að huga að auka
stofnum, þéttum greinakrönsum,
óeðlilegum greinavinklum og öðru
óæskilegu. Best og auðveldast er
að sinna trjám frá hnéhæð og upp
í rúmlega mannhæð.
Trjáplöntur eiga það til að mynda
marga stofna upp af sömu rót. Það er
ágætis regla að bíða með að snyrta
trén þar sem stofnarnir mynda skjól
fyrir hver annan, þeir eru auk þess
í innbyrðis samkeppni sem leiðir
til þess að vöxtur verður meira á
hæðina og auðveldara verður að
velja þegar kemur að klippingu.
Auðveldast og best er að klippa
stofna frá hnéhæð upp í mannhæð
því þá eru trén búin að súpa seyðið af
því versta sem náttúran býður upp á,
svo sem næturfrost, samkeppni við
gróður, skaraveður og fannfergi. Þá
fara trén í skóginum að veita hvert
öðru skjól og uppvöxtur trjánna ætti
að vera upp á við hér eftir.
3–5 m millibil
Það er mikilvægt fyrir heilbrigði
skógarins að sem flest tré séu
einstofna því margtoppa tré brotna
yfirleitt seinna á lífsleiðinni og
geta valdið tjóni. Auk þess eykst
viðarnýting skógarins eftir því
sem fleiri tré eru einstofna. Fyrir
óreynda verkmenn getur þessi
vinna þótt seinleg og þá er ágætt
að leggja áherslu á að taka tré í 3–5
metra fjarlægð frá hvert öðru. Það
eru þau tré sem munu standa fram
að lokahöggi. Að því loknu má fara
aðra umferð og sinna afganginum
af skóginum.
Aðgerðin
Gott er að staldra við og virða fyrir
sér verkefnið áður en verkfærin eru
dregin á loft. Eftir því sem meiri
tíma er varið við skógræktina, þeim
mun meiri afurða er að vænta þegar
kemur að uppskeru. Hér á eftir er
farið yfir 3 skref við snyrtingu á tré.
Fyrstu tvö skrefin ganga út á að búa
til bein og teinrétt tré. Síðasta skrefið
gengur út á að auka styrk í viðnum.
1) Val á stofni
Fyrst skal horfa á form trésins og
horfa eftir þeim stofnum sem eru
beinastir og sterklegastir. Þegar
þeir eru skoðaðir nánar skal horfa
eftir hvort efsta brumið á þeim
sé vænlegt til vaxtar. Skoða þarf
vöxt síðasta árs eða ára til að meta
hvort vaxtarþrótturinn sé góður.
Eftir þessa athugun ætti einhver
eða einhverjir stofnar að bera af.
2) Tvítoppaklipping
Næst er horft á toppinn. Ef fleiri
en einn toppur er á trénu skal
klippa þá lökustu burt og er sama
verkregla höfð eins og lýst var í
liðinum „Val á stofni“.
3) Snyrting
Svo er horft á greinabygginguna
og leitað eftir þéttum
greinakrönsum þar sem fjöldi
greina vaxa úr sama kransinum.
Í þannig tilfellum má klippa
nokkrar greinar úr kransinum
og gera hann ögn eðlilegri.
Þéttur greinakrans eykur stress í
viðnum og gerir það viðkvæmt.
Stundum brotna tré einmitt þar í
miklum stormum. Næst er horft á
krappa greinavinkla. Ef stofninn,
sem er valinn til að lifa, hefur
grein með einkennilega krappan
vinkil miðað við stofninn er
vissara að klippa hana frá. Slík
grein myndar „gankvist“ í viðinn
og skemmir.
Að lokum er gott að klippa af
allra neðstu greinarnar trésins.
Þessar greinar eru gjarnan á kafi
undir gróðri og geta verið erfiðar
við að eiga þegar þær stækka og
ætlunin er að komast að trénu
til að fella.
Þegar komin er reynsla á vinnuna
á verkmaðurinn að sjá tiltölulega
fljótlega hvaða stofn skal velja
með tilliti til byggingarlags og
gæði toppa. Þá gengur vinnan
hraðar fyrir sig og hægt er að ná
yfir stórt svæði á skömmum tíma.
Toppnum náð?
Fullyrða má að tvítoppaklipping sé
mikilvægasta inngrip í skógrækt
eftir gróðursetningu. Eftir það má
skógurinn standa óáreittur þar til
kemur að grisjun. Vissulega er þó
ein aðgerð sem mælt er með að
farið sé í eftir tvítoppaklippingu,
aðgerð sem gerir skóginn bæði
aðgengilegri og verðmeiri, en það
er uppkvistun.
Hlynur Gauti Sigurðsson
framkvæmdastjóri
Landssamtaka skógareigenda
(LSE)
VIÐ SKÓGARBÆNDUR
Tvítoppur á lerki. Toppbrum trésins
er skemmt. Vaxtarþróttur á hliðar­
grein er meiri en í upphaflegum
stofni og með gott toppbrum. Hér
skal klippa gamla stofninn af og
láta kröftugu hliðargreinina mynda
toppinn til framtíðar. Tréð aðlagar sig
fljótt breyttum aðstæðum þar sem
það er enn ungt.
Brotinn tvítoppur á 8 metra háu
lerki. Styrkleiki tvítoppa er veikari
en í einstofna trjám. Hér er dæmi um
trjátopp í 5 metra hæð sem brotnaði
af í stormi.
Þéttur greinakrans á lerki. Með því að fjarlægja nokkrar greinar og skilja
eftir fáar eykst styrkur trésins. Auðvelt er að laga greinakransa sem þessa
þegar tréð er enn ungt.
Tvístofna lerki. Þegar þetta tré var
í hnéhæð myndaði það tvo toppa.
Hefði það verið klippt þegar það var
ungt hefði það vaxið beint. Þetta
veikir tréð og er líklegt að annar
stofninn brotni af einn daginn og
mun það hafa neikvæð áhrif á þess
sem eftir stendur.
Lerki með einn boginn topp. Þarna
er búið að fjarlægja skemmdan topp
og mun hliðargrein taka við hlutverki
toppsins. Þessi áberandi beygja mun
rétta úr sér og bæta gæði trésins en
óvíst er hvort þetta nái sér að fullu.
Lerki sem ætlar að lifa. Stundum
ætlar náttúran sér annað en við
leggjum upp með. Þarna hefur lerki
brotnað við samskeyti á veikum
greinakransi. Tréð berst þó áfram
fyrir lífi sínu og ætlar upp.
Þegar trén eru lægri en hnéhæð
er óæskilegt að klippa trén. Betra
er að bíða í ár eða tvö og meta þá
stöðina þar sem enn er hætta á t.d.
næturfrostum við svörðinn.
Þegar tréð er komið yfir hnéhæð
eru minni líkur á að t.d. næturfrost
hafi áhrif á vöxt þess. Á þessu
vaxtar skeiði er mjög gott að meta
uppvaxandi skóg og klippa þar sem
þurfa þykir.
Mjög viðráðanlegt er að tvítoppa­
klippa og snyrta tré þegar þau eru í
um hnéhæð upp í rúmlega mannhæð.
Þá virka verkfærin vel og sárið sem
til verður er oftast smávægilegt og
verður fljótt að loka sér.
Þegar tré er á þessu vaxtarskeiði
er best að tvítoppaklippa og snyrta
skóginn til að gera hann heilbrigðari
og enn betri til nytja.