Bændablaðið - 14.02.2019, Page 24

Bændablaðið | Fimmtudagur 14. febrúar 201924
LÍF&STARF
Guðmundur Magnússon, húsa-
smiður á Flúðum, er líklega sá
Íslendingur sem hvað mesta
þekkingu hefur á nýtingu
á íslensku timbri í þak- og
veggjaskífur. Hann telur líka að
þetta sé mjög vanmetið efni til að
klæða hús.
Í Kanada er mjög algengt að
notaðar séu tréskífur á þök og í
veggklæðingar. Tjörupappaskífur
eru líka mikið notaðar fyrir
utan steinskífur. Vissulega er
staðviðrasamara á flestum þeim
stöðum í Kanada sem tréskífurnar
eru mest notaðar, en það segir þó
ekki að þær geti ekki vel gengið á
hús á Íslandi.
Þegar menn handfjatla þunnar
tréskífur þykir eflaust flestum að
slíkt efni sé ekki gæfulegt til að
klæða hús utan, hvað þá á þök.
Slíkt hljóti fljótt að fúna og grotna
niður. Guðmundur hefur hins
vegar allt aðra sögu að segja og
getur þar vísað í reynslu manna
af slíkum efnivið hér á landi. Á
sýningunni Íslenskur landbúnaður
2018 í Laugardalshöllinni
síðastliðið haust var Guðmundur
með sýnishorn af þakskífu sem
var á annað hundrað ára gömul
og enn í fullkomnu lagi eftir
að hafa verið notuð fyrst sem
skífa í þakklæðningu og síðan í
veggklæðningu á Selfossi.
Á annað hundrað ára gamlar
tréskífur algjörlega ófúnar
„Ég nefndi þessa hugmynd mína
um að búa til tréskífur við Böðvar
Guðmundsson á Selfossi. Það þýðir
ekkert, sagði hann við mig. Þetta
fúnar allt saman. Við ræddum það
ekkert meira, en nokkrum vikum
seinna hringir hann í mig. Þá segist
hann hafa farið að grennslast fyrir
um menn sem voru að skipta um
klæðningu á gömlu húsi þar í bæ,
en á því hafði verið klæðning úr
tréskífum. Fékk hann mynd hjá
eiganda hússins af öðru tveggja
bursta húsi sem kallað var Fossbæir
á Selfossi sem var með svona skífum
á þakinu, en myndin var tekin 1890.
Enginn veit hversu lengi
þakskífurnar höfðu verið á þakinu
fyrir þann tíma. Svo skemmist þetta
hús illa í jarðskjálfta 1896. Var það
svo rifið að mér skildist ári seinna,
eða 1897. Þá var skífan sem var
á þakinu sett á veggina á húsinu
sem var byggt í staðinn. Svo liðu
120 ár þangað til mennirnir sem
Böðvar ræddi við fóru að skipta
um veggklæðninguna árið 2009
eða 2010. Skífurnar voru því í það
minnsta 120 ára gamlar.
Böðvar kom með skífu úr þessari
veggklæðningu til mín og hún var
algjörlega ófúin eftir allan þennan
tíma í misjöfnu íslensku veðri. Það
eina sem sá á henni var að það var
búið að negla hana nokkrum sinnum,
enda höfðu naglarnir ryðgað í sundur
á þessum tíma.
Ég fékk síðan Eirík Þorsteinsson
með mér til Kanada til að skoða
hvernig menn framleiddu tréskífur
þar í landi. Það endaði með því að
ég fór þangað aftur og samdi þá við
Kanadamenn um að smíða fyrir mig
vél til að framleiða svona skífur.“
Endingin byggist á hvað
timbrið er þunnt
Guðmundur segist hafa spurt
Kanadamanninn sem seldi honum
vélina hvort skífan sem hann var
að skoða væri ekki óþarflega þunn.
Hann svaraði að bragði að svo væri
ekki. Endingin byggðist á því að
hafa skífurnar eins þunnar og hægt
væri. Ástæðan er einföld. Eftir því
sem timbrið í skífunum er þynnra þá
þornar það fyrr þó það blotni, þannig
að fúasveppur lifir ekki í timbrinu.
„Mistökin sem við höfum alltaf
verið að gera er að vera með efnið
of þykkt. Sem dæmi þá var ég að
skipta um pall við sumarbústað
fyrir nokkrum árum. Þá var eitt
bilið svo langt að það hafði verið
notað þriggja tommu efni í bitana.
Þessir bitar voru allir maukfúnir,
en tveggja tommu bitar í sama palli
voru ófúnir. Það segir manni allt sem
segja þarf. Þykka timbrið nær ekki
að þurrka sig þegar það blotnar og
þá nær sveppurinn að dafna,“ segir
Guðmundur.
Skífur Guðmundar víða á húsum
Hann segir að skífur sem hann hefur
framleitt séu komnar á nokkur hús
á Flúðum og víðar. Hann segist þó
ekkert hafa verið að ýta undir það
sérstaklega að menn settu þetta á
þök því hentugra efni fengist í slíkt
í okkar vindasama landi. Einn maður
sem hann viti um hafi þó sett slíkt
á þak á kofa við sumarbústað á
Þingvöllum.
Guðmundur segir að íslenskt lerki
sé mjög gott efni í svona tréflísar.
Það sé líka mjög fallegt. Hægt sé að
nýta grisjunarvið sem er allt niður í
8 sentímetra í þvermál í slíkar skífur.
Stiga í hús hefur Guðmundur líka
smíðað úr íslensku lerki. Það sé
því algjör synd að senda allan þann
grisjunarvið sem til fellur í íslenskum
skógum í brennslu í íslenskum
málmbræðslum.
Þá nefndi Guðmundur sem dæmi
að skemma á Fitjum hafi verið klædd
að innan með skífum sem hann hafi
framleitt úr 18 ára gamalli íslenskri
furu. Þá noti Félag trérennismiða á
Íslandi að mestu íslenskan við og
smíða félagarnir úr honum skálar,
lampaskerma og hvað sem mönnum
dettur í hug.
Fer oft ótroðnar slóðir
Guðmundur hefur oft farið ótroðnar
slóðir þegar kemur að húsbyggingum.
Þannig hefur hann verið frumkvöðull
að byggingu húsa úr samlímdum
sjálfberandi einingum úr steinull og
stálklæðningu sem framleiddar eru
hjá Límtré Vírneti á Flúðum. Þarf
þá enga veggjagrind. Einungis eru
bitar undir þak sem er síðan sett
saman úr sambærilegum einingum og
veggirnir. Hefur hann reist fjölmörg
slík hús víða um land sem hafa reynst
afburðavel. Eru þau sérstaklega hlý
og þéttari en flest önnur hús. Ekki
sakar að slík hús er létt í flutningum
og fljótleg í uppsetningu. /HKr.
Guðmundur Magnússon, húsasmiður á Flúðum, með algerlega ófúna tréskífu sem búin er að þjóna tilgangi sem slík á tveim húsum á Selfossi í að minnsta kosti 127 ár og sennilega mun lengur.
Fyrst var hún á þaki Fossbæja á Selfossi sem rifnir voru í kjölfar jarðskjálfta 1896 og síðan sem veggklæðning á húsi sem þá var byggt í staðinn. Var loks skipt um þá klæðningu 2017. Myndir /HKr.
Timbur notadrýgra en flestir halda, þak- og veggskífur úr tré fúna ekki ef þær eru nógu þunnar:
Dæmi um skífur úr tré sem enst hafa í
á annað hundrað ár á húsum á Selfossi
Guðmundur er snillingur í að tálga í tré og hefur haldið fjölda námskeiða
í því fagi. Þessir fuglar sem sýndir voru á landbúnaðarsýningunni í
Laugardalshöllinni í haust ásamt tréskífunum frá Guðmundi voru þó eftir
Úlfar Sveinbjörnsson.
Hús sem Guðmundur reisti á Suðurlandi úr sjálfberandi samlímdum steinullareiningum frá Límtré Vírneti á Flúðum. Engin hefðbundin útveggjagrind er í
þessum húsum sem þykja afburða hlý.