Fréttablaðið - 22.05.2020, Side 8

Fréttablaðið - 22.05.2020, Side 8
kvæmt útreikningum samtakanna Global Footprint Network, hefur fullnýtt þær auðlindir sem jörðin getur endurnýjað á einu ári. Eftir þann dag er mannkynið komið í skuld við náttúruna og plánetuna. Dagsetningin fæst með því að bera saman árlega neyslu og kol- efnisspor mannkyns og getu jarðar til endurnýjunar auðlinda, það árið. Að auki er tekið með í reikninginn hversu skaðleg áhrif mannkynið hefur á náttúruna hverju sinni. Samtökin hafa reiknað út þennan dag árlega frá árinu 1970 og færist hann á hverju ári nær byrjun ársins. Við fyrstu mælingar var dagurinn þann 29. desember, árið 1990 var hann 11. október, og árið 2010 var það 8 ágúst. Á síðasta ári var dagur- inn 29. júlí, sem þýðir að við nýtum auðlindir jarðarinnar 1,75 sinnum hraðar en hún endurnýjar þær. Auðvitað má deila um slíka útreikninga, en þetta gefur engu að síður nokkra mynd af því hvert stefnir. Aukin mannfjölgun gengur sífellt hraðar á vistkerfi jarðar. Auk- inni fjölgun fylgir neysla, minna pláss, meiri mengun og stöðugt er gengið á búsetusvæði villidýra. Líffræðilegri fjölbreytni ógnað Líffræðileg fjölbreytni er forsenda tilvistar mannkyns. Við nýtum ákveðnar tegundir sem byggja á f lókinni náttúrukeðju. Fjölbreytt vistkerfi, á borð við regnskóga, eru undirstaða alls lífs á jörðu. En æ fleiri dýra- og plöntutegund- ir hafa verið ofnýttar, eða útrýmt. Hnignun vistkerfa verður einn- ig rakin til mengunar, notkunar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11.000.000.000 ✿ Fólksfjölgun frá Kristsburði 2100 2050 2020 1987 1960 1928 0 1000 2000 10,9 milljarðar 9,7 milljarðar 7,8 milljarðar 5 milljarðar 3 milljarðar 2 milljarðar Samk væmt Bar nahjálp Sa meinuðu þjóða nna munu 386.000 börn fæðast í dag. Þau bætast við þær 7.795 milljónir sem nú lifa. Okkur fjölgar hratt og því finnur umhverfið fyrir. Áhrif mannfjölgunar á umhverf- ismál og náttúruvernd eru óum- deild, en eru sjaldnast rædd. Þótt hnattræn hlýnun sé eitt stærsta verkefni samtíðarinnar skal ekki dregið úr mikilvægi þess að hugað sé að umhverfisáhrifum fjölgunar jarðarbúa. Mannfjölgunin ræðst af barns- fæðingum og dauðsföllum. Á hverju ári fæðast 140 milljón manns og um 58 milljónir kveðja jarðvistina. Það þýðir fjölgun um 82 milljónir á ári. Þótt mörg börn lifi verður fyrsta vika tveggja milljóna nýbura líka þeirra síðasta. Undanfarna tvo áratugi hefur heimurinn séð áður óþekkta fram- för í að börn lifi frumbernskuna af. Bætt heilsa fjölgar íbúum og dregur úr dánartíðni. Á móti kemur að í mörgum ríkjum eignast konur færri börn. Að endingu eru líkur á að það dragi verulega úr örri fólksfjölgun á heimsvísu. Mannfjöldasprenging Mestan hluta sögu mannkyns fjölg- aði íbúum svo hægt að jaðraði við kyrrstöðu. Frá Kristsburði til árs- ins 1700 fór mannfjöldi úr um 200 milljónum í um 600 milljónir. Árið 1800 náði mannkyn varla einum milljarði. En með iðnbyltingunni varð sprenging í íbúafjölda. Fyrst í Bretlandi og Bandaríkjunum, þá í öðrum ríkjum Evrópu og að lokum í Asíu. Í árslok 1920 urðu jarðarbúar tveir milljarðar að tölu. Þeir náðu þremur milljörðum í kringum 1960 og fjórum milljörðum árið 1975. Síðan þá hefur fjöldi jarðarbúa nærri tvöfaldast. Sameinuðu þjóðirnar áætla að árið 2100 verði jarðarbúar um 10.875 milljónir. Þá hafi hin mikla fólksfjölgun náð hámarki sínu. Auðvitað verður fjölgun afar mismunandi eftir heimssvæðum og ríkjum. Meðan fjölgar á sumum svæðum gríðarhratt mun íbúafjöldi annarra svæða dragast saman. Þannig er áætlað að íbúar Afríku, sem í dag eru um 1,3 milljarðar, verði um 4,3 milljarðar í lok aldar. Það eru um 39 prósent jarðarbúa. Þessar tölur byggja á meðaltals- spám. Eðlilega kunna ýmsir þættir að hamla þessari miklu fjölgun. Fólksflutningar í þéttbýli, hungur og átök um auðlindir, heimsfaraldr- ar og loftslagsbreytingar gætu haft veruleg áhrif. Lýðfræðingar hafa áætlað aðra sviðsmynd. Í f lestum þeirra eru meginskilaboðin þau að fólks- fjölgun morgundagsins velti á því sem við gerum í dag. Þannig er til að mynda talið að aukin menntun ungra Afríkubúa, ekki síst stúlkna, sé einhver mikilvægasti áhrifa- þáttur á fjölgun mannkyns. Til að draga úr vexti skipti mjög miklu máli að stúlkur hljóti menntun og verði virkir samfélagsþátttakendur, í stað barneigna frá unga aldri og að þær lendi í fátæktargildru sakir menntunarskorts. Með þeim hætti gætu þær öðlast sjálfstæði og haft framfærslu á efri árum af eigin rammleik, í stað þess að reiða sig eingöngu á afkomendur. Gengið er hraðar á auðlindir Allt fólk þarf að fæða og klæða. Matvæla- og landbúnaðarstofnun Mannfjölgun þrengir að vistkerfinu Sameinuðu þjóðirnar segja jarðarbúa nú vera 7.795 milljónir og áætla að fólksfjöldinn fari í 10.875 milljónir um aldamót. Sífellt er gengið hraðar á auðlindir náttúrunnar. Þessi mikla mannfjölgun setur baráttu fyrir umhverfismálum og náttúruvernd í forgrunn. eiturefna og loftslagsbreytinga. Ein stærsta ógn við fjölbreytni vistkerfa er skerðing náttúrulegra búsvæða, þegar meira jarðnæði er nýtt af mannavöldum. Minna rými verður fyrir tegundir sem við deilum lífríki jarðar með. Afleiðingin er hnignun vistkerfa og minni líffræðileg fjöl- breytni. Eftir því sem vistkerfi eru einfaldari verða þau viðkvæmari fyrir ytri ógn, eins og f lóðum eða pestum. Alþjóðanáttúruverndarsjóður- inn (WWF) hefur áætlað að 60 pró- sent villtra hryggdýra hafi tapast frá árinu 1970. Meira en helmingur allra fugla, spendýra, skriðdýra, froskdýra og fiska hvarf á aðeins 50 árum. Hjá hryggleysingjunum gengur ekki betur. Alþjóðlegu náttúruverndarsam- tökin (IUCN), alþjóðastofnun sem helgar sig vernd náttúruauðlinda, hafa frá árinu 1964 haldið úti svo- kölluðum „rauðum lista“ yfir þær lífverur sem vá er talin steðja að. Þetta er í dag virtasta upplýsinga- veita heims um alþjóðlega nátt- úruverndarstöðu dýra, sveppa og plöntutegunda. Samtökin segja að nú séu meira en 31.000 tegundir í útrýmingarhættu. Það eru 27 prósent allra þeirra tegunda sem metnar hafa verið. Að auki sé maðurinn að breyta líf- fræðilegum fjölbreytileika á annan veg. Í dag er talið að um 4-12 pró- sent fugla séu kjúklingar og aðrir alifuglar, en miðað við lífmassa eru þeir 70 prósent allra fugla. Mikil mannfjölgun er því ástæða þess að umhverfismál og náttúru- vernd skyldu sett í forgrunn. Þótt hnattræn hlýnun sé eitt mikil- vægasta verkefni okkar tíma, má ekki draga úr því að hugað sé að umhverfisáhrifum mannfjölgunar. Fólk kælir sig í innisundlaug í borginni Suining í Sichuan-héraði í Suðvestur-Kína. Árið 1990 voru íbúar Suining 140 þúsund en eru nú 700.000. MYND/ GETTY Sameinuðu þjóðanna (FAO) hefur varað við því að heimurinn muni eiga í vandræðum með fæðuöflun á komandi áratugum, nema ráðist verði í „meiriháttar umbreytingar“ á framleiðslu matar og dreifingu. Stofnunin áætlar að ef metta eigi 10 milljarða árið 2050 þurfi land- búnaðarframleiðsla að aukast um 50 prósent. Á sama tíma og þeim fækkar sem stunda landbúnað. Árið 2050 munu 70 prósent íbúa heims- ins búa í þéttbýli. Aukin hagsæld ríkja á borð við Kína og Indland eykur eftirspurn eftir kjöti, eggjum og mjólkurafurðum og þrýstir á ræktun korns og sojabauna til eldis nautgripa, svína og hænsna. Til að mæta þessu þarf sífellda nýrækt. Því er ákaft sótt að auðlindum heimsins. Í stað þess að krefjast meira af landbúnaði, ryðja land og rækta, verður að finna jafnvægi við matar- framleiðslu komandi kynslóða. Einungis þannig er hægt að bregðast við fordæmalausum áskorunum um fæðuöryggi og umhverfisvernd. Yfirdráttardagur jarðar Að mati ýmissa alþjóðasamtaka á sviði umhverfisverndar og vernd- unar vistkerfisins er ágengni mann- kynsins á auðlindir komin fram úr því sem náttúran ber. Þessi ágengni ræðst af fjórum meginþáttum: Framleiðslugetu vistkerfis náttúrunnar; skilvirkni framleiðslunnar; neyslu; og síðast en ekki síst, mannfjölda. Aukin tækni og öf lugri aðföng hafa aukið framleiðni, en það svarar ekki kröfum um auknar auðlindir og fjölgun jarðarbúa. Á hverju ári að haldinn svokall- aður „Yf irdráttardagur jarðar“ (e. Earth Overshoot day). Það er sá dagur þegar mannkynið, sam- Davíð Stefánsson david@frettabladid.is UMHVERFIÐ OKKAR Mannfjölgunin gengur sífellt hraðar á vistkerfi jarðar. Henni fylgir meiri neysla, minna pláss, meiri mengun og stöðugt er gengið á búsetusvæði villtra dýra. 2 2 . M A Í 2 0 2 0 F Ö S T U D A G U R8 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð

x

Fréttablaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.