Fréttablaðið - 22.05.2020, Side 22

ÞAR ER ENGIN NÓTA
SPILUÐ, TÓNSMÍÐIN
SAMANSTENDUR AF ÞÖGNINNI
EINNI, SEM ER RÖMMUÐ INN AF
LEIKRÆNUM TILBURÐUM.
Sýningin List— míla, sem haldin er í tilefni 40 ára afmælis Lista-safns Háskóla Íslands, hefur
verið opnuð á ný í húsakynnum
háskólans, samhliða opnun bygg-
inga skólans. Markmið sýningar-
innar er að gefa nemendum háskól-
ans, starfsmönnum og ekki síst
öllum almenningi færi á að kynnast
safneigninni.
Sýningin var formlega opnuð 13.
mars í fimm byggingum skólans:
Aðalbyggingu, Gimli, Háskólatorgi,
Odda, Veröld, og tengigöngum á
milli þessara bygginga. Örfáum
dögum síðar var samkomubann
sett á og byggingum skólans lokað
og því fáir sem gátu notið listaverk-
anna á meðan. Nú hafa byggingar
skólans hins vegar verið opnaðar
aftur og sýningin því sömuleiðis.
Sýnd eru um 170 verk úr safneign,
eftir 50 listamenn. Listaverkin eru
frá ýmsum tímabilum íslenskrar
myndlistar og endurspegla ólík
viðfangsefni listamanna. Sýningar-
stjórar eru Kristján Steingrímur
Jónsson, forstöðumaður Listasafns
List – míla opnuð á ný
Maðu r nok k u r k e y p t i e i n u sinni slökunar-disk. Á kápunni stóð: Hugleiðsla í Pýramídanum
mikla. Honum leist vel á, kveikti á
geislaspilaranum og setti sig í stell-
ingar fyrir hugleiðslu. En honum til
skelfingar var ekkert á geisladisk-
inum, bara þögnin ein. Hann stóð
upp alveg brjálaður og henti frá sér
heyrnartólunum, fannst hann illa
svikinn að heyra ekki róandi tal við
þægilega sveimtónlist í bakgrunn-
inn.
Mörgum er illa við þögn. Eitt sinn
spilaði ég á tónleikum á ráðstefnu
í Háskóla Íslands. Eða þannig. Ég
gekk inn í fullan sal, settist við flyg-
il, lagði hendurnar á hljómborðið
eins og ég væri að fara að spila, en
gerði ekki neitt. Þannig beið ég í
nokkrar mínútur. Áheyrendurnir
vissu ekki á hvaðan á sig stóð veðr-
ið. Sumir flissuðu. Á endanum stóð
ég upp, hneigði mig við vandræða-
legt og dræmt lófatak, og gekk út.
4 mínútur og 33 sekúndur
Ráðstefnan í Háskólanum fjallaði
um tímann. Þetta var árið 2000 og
þarna voru áhugaverðir fyrirlestrar,
m.a. talaði sagnfræðingur um lífið í
Reykjavík síðustu hundrað ár. Eðlis-
fræðingur spáði fyrir um framtíð
alheimsins, sem er býsna dapurleg,
en þó ekki fyrr en eftir MJÖG lang-
an tíma. Uppákoman mín var frægt
verk eftir John Cage (1912-1992) sem
heitir Fjórar mínútur og þrjátíu og
þrjár sekúndur. Þar er engin nóta
spiluð, tónsmíðin samanstendur af
þögninni einni, sem er römmuð inn
af leikrænum tilburðum.
Tíminn er í aðalhlutverki í verk-
inu, og því þótti það tilvalið til
f lutnings á ráðstefnu um tímamót.
Það hljómar kannski eins og ein-
hvers konar viðundrasýning, en
er bara ein af mörgum tilraunum í
gegnum tíðina til að gefa þögninni
listrænt gildi.
Þagnir gefa merkingu
Franska tónskáldið Debussy var á
þeirri skoðun að þagnirnar sem eru
allt í kring um tónana gæfu þeim
merkingu. Miles Davis, djasstromp-
etleikarinn óviðjafnanlegi, hélt því
fram að list hans snerist ekki um
tónana sem hann spilaði. Hún væri
um þá sem hann spilaði ekki.
Allt kemur úr þögninni. Hún á þó
ekki alltaf við, eins og viðtalsþáttur
í sjónvarpinu fyrir nokkrum árum
var gott dæmi um. Gísli Marteinn
Baldursson ræddi þar við Jónas
heitinn Jónasson útvarpsmann.
Talið barst að síbyljunni og hávaða-
menguninni í kringum okkur,
Ærandi þögn á tónleikum
Jónas Sen skrifar um mögnuð augnablik í klassískri tónlist þar sem þagnir eru í
aðalhlutverki. Hann segir þagnir vera alveg sérstaklega lifandi á tónleikum.
Debussy taldi að þagnirnar sem eru allt í kringum tónana gæfu þeim merkingu.
Byggingar
háskólans
eru skreyttar
listaverkum.
MYND/KRISTINN
INGVARSSON
og Jónas benti á að í sjónvarpinu
væri þetta sérstaklega slæmt, þar
væri bókstaf lega aldrei þögn. Svo
stakk hann upp á því að þeir Gísli
Marteinn myndu bara þegja í smá
stund. Og þá gerðust undur og stór-
merki: Þeir horfðu á hvor annan
og þögðu. Á föstudagskvöldi! Gísli
Marteinn varð fljótt vandræðalegur
og þá var augnablikið búið. En þetta
var áhrifamikið.
Samstillti sig í þögninni
Í gamla daga, þegar tónlist var
sungin í kirkjum, voru þagnirnar á
milli hendinga og melódía mótaðar
af byggingunum, nánar tiltekið af
bergmálinu. Munkar eða nunnur
sungu einhverja línu, en svo biðu
þau eftir að endirinn dæi út áður en
sú næsta væri sungin, svo tónarnir
rynnu ekki saman í graut. Í þessum
pásum var hugleitt; kórinn sam-
stillti sig andlega í þögninni.
Í klassískri tónlist eru mörg
mögnuð augnablik, þar sem þagnir
eru í aðalhlutverki. Kannski var
Beethoven fremstur meðal jafningja
í að skapa áhrifamiklar þagnir. Hann
átti það til að byggja upp gríðarlega
spennu, og síðan þegar hann kom
að hápunktinum, setti hann óvænta
þögn, áður en næsta hending byrj-
aði. Sú þögn er venjulega ærandi.
Svona þagnir eru sérstaklega lif-
andi á tónleikum. Þær eru auðvitað
líka á upptökum, en þar eru þær
bara ekki sami hluturinn. Á tónleik-
um skapast andrúmsloft, og langar
þagnir segja þá meira en mörg orð.
Ég hlakka til þegar tónlistarlífið
lifnar við aftur, með öllum sínum
þögnum, hvort sem það er fimmta
sinfónían eftir Sibelius, Sköpunin
eftir Haydn, eða níunda sinfónían
eftir Mahler. Þögnin er dásamleg.
Jónas Sen
Háskóla Íslands, og Æsa Sigurjóns-
dóttir, listfræðingur og dósent við
Háskóla Íslands.
Að öllu samanlögðu hafa Lista-
safni Háskóla Íslands verið gefin
hátt í 1.300 listaverk og eru lista-
verkagjafir til safnsins meðal verð-
mætustu gjafa sem Háskóla Íslands
hafa hlotnast. Með innkaupum
safnsins hefur verið aukið við lista-
verkaeignina og á Listasafn Háskóla
Íslands nú um 1.450 listaverk, skiss-
ur og gögn.
Sýningin stendur fram í október.
Hvað?
Hvenær?
Hvar?
Föstudagur
hvar@frettabladid.is
21. MAÍ 2020
Hvað? Ljósmyndasýning
Hvenær? 15-18
Hvar? Gallerí Vest, Hagamel
Áskell Þórisson blaðamaður sýnir
myndir úr íslenskri náttúru. Sýn-
ingin verður einnig opin laugar-
daginn 23. maí frá kl. 13 til 17.
Hvað? Sýningarspjall um bestu
myndir ársins.
Hvenær? 12.10
Hvar? Ljósmyndasafn Reykjavíkur,
Tryggvagötu.
Á sýningu Blaðaljósmyndarafélags
Íslands ræða þrír ljósmyndarar
um verðlaunamyndir sínar: Kjart-
an Þorbjörnsson (Golli), Aldís
Pálsdóttir og Kristinn Magnússon.
Hvað: Tónleikar
Hvenær: 20.00
Hvar: Múlinn Jazzklúbbur, Flói,
jarðhæð Hörpu.
Kvartett Ólafs Jónssonar ásamt
Jóel Pálssyni á Múlanum. Dag-
skrá tónleikanna verður blanda af
lögum eftir saxófónleikarana Ólaf
og Jóel ásamt fleiri verkum. Með
þeim koma fram píanóleikarinn
Agnar Már Magnússon, bassaleik-
arinn Þorgrímur Jónsson og Scott
McLemore sem leikur á trommur.
Íþróttamynd ársins eftir Kristin
Magnússon má sjá á sýningunni.
Verk eftir Áskel.
2 2 . M A Í 2 0 2 0 F Ö S T U D A G U R18 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING