Bændablaðið - 20.02.2020, Blaðsíða 26

Bændablaðið | Fimmtudagur 20. febrúar 202026
UTAN ÚR HEIMI
Bændur í Bretlandi upplifa andúð vegna fullyrðinga um að kjöt sé af hinu illa:
Prófessorar í Skotlandi segja kjötneyslu
skipta sköpum við að fæða jarðarbúa
– segja fullyrðingar varasamar og að rannsóknir sýni að neysla veganfæðis í stað kjöts dragi ekki úr landnotkun
Kjöt skiptir sköpum við
að fæða jarðarbúa að mati
vísindamanna við háskóla í
Skotlandi og hafa þeir bent á
að það sé ekki umhverfisvænna
að skipta yfir í vegan fæði.
Breska blaðið The Telegraph
greindi frá þessu fyrir nokkru
og vísar þar í sérfræðinga frá
Háskólanum í Edinborg og Rural
College í Skotlandi. Þeir sögðu
að bændur upplifðu í auknum
mæli andúð í sinn garð vegna
fullyrðinga af hálfu þeirra sem
kalla sig umhverfissinna og halda
því fram að „kjöt sé af hinu illa“.
Hávær og áhrifamikill
minnihlutahópur
Athyglisvert er hversu hávær
og áhrifamikil þessi neikvæða
umræða virðist vera gagnvart
kjötneyslu og í garð bænda.
Sérstaklega ef litið er til þess
að veganistar í Bretlandi eru
einungis taldir vera örlítið brot
af þjóðinni, eða 0,9% af um 64
milljónum íbúa, samkvæmt tölum
Statista.
Sérfræðingar ræddu þessa hluti
í pallborði í miðri London undir
lok síðasta árs og sögðu að kjöt
væri mikilvægt fyrir líkamlega og
andlega heilsu barna, sérstaklega í
þróunarlöndunum. Sögðu þeir að
með því að hætta búfjárrækt væri
ekki verið að bæta landnotkunina.
Prófessor Geoff Simm,
forstöðu maður Global Academy
Agriculture and Food Security í
Edinborgarháskóla, sagði:
Segja vegan fæði ekki
draga úr landnotkun
„Ég held að (búfjárbændum) finn­
ist að verið sé að taka þá af lífi.
Oft eru sett fram þau rök að með
því að fólk sneri sér að vegan
fæðu myndi draga úr landnotkun.
Líkanarannsóknirnar sem gerðar
hafa verið sýna að það er ekki
raunin.
Okkur finnst þó að búfjár fram­
leiðsla hafi bæði margvíslega
efnahagslega, samfélagslega og
umhverfislega kosti og galla. Þar
hafa gallarnir ef til vill fengið meiri
athygli að undanförnu en margir af
kostunum sem þessu fylgir.
Kjöt hefur gríðarlega samfélags­
legan ávinning. Það er mikilvæg
uppspretta próteina í mataræði,
orku, mjög aðgengilegum örefnum,
jafnvel lítið magn af dýraelduðum
mat hefur mjög mikilvæg áhrif á
þroska barna, í þróunarlöndunum
á vitsmuna­ og líkamlega þroska
þeirra og þau eru mjög mikilvæg,“
sagði Geoff Simm.
Ef allir færu í vegan myndi
það hafa hrikaleg áhrif
„Það er alveg óþarfi að fara í
vegan. Ef allir færu í vegan myndi
það hafa hrikaleg áhrif fyrir um­
hverfið í Bretlandi. Dýr ræktuð til
matar stuðla líka að því að auka
líffræðilegan fjölbreytileika,“ sagði
Mike Coffey, prófessor við Rural
College í Skotlandi (SRUC). Hann
er sérfræðingur í dýraeldi og erfða­
fræði dýra. Sérgrein hans er ræktun
mjólkurkúa.
„Vísindamenn eru um þessar
mundir að reyna að rækta
umhverfis vænni nautgripi,
sem vaxa hraðar og éta minna.
Hugsunin er að draga enn frekar
úr kolefnisfótspori landbúnaðarins
með því að draga úr magni metans
sem myndast í meltingarvegi
nautgripa.
Þetta gæti einnig leitt til þess að
kaupendur geti á næstu árum séð
það á merkimiða matarins hver
umhverfisáhrifin eru af framleiðsl­
unni.“
Mikill munur á einstökum dýrum
hvað þau losa af metangasi
Coffey sagði að munurinn á losun
metans frá bestu og verstu naut­
gripum væri um 30 prósent og að
ef allir bændur í Bretlandi notuðu
hagkvæmustu dýrin gæti það dregið
úr kolefnislosun um nærri þriðjung.
Hann sagði að á næsta árum muni
bændur geta valið naut til ræktunar
sem gefi af sér mjólkurkýr sem neyti
minna fóðurs fyrir hverja mjólkur­
einingu sem þær gefa af sér.
Í næsta áfanga yrði reynt að mæla
metanlosun frá mismunandi naut­
gripakynjum til að finna út hvaða
stofnar hafa minnsta losun.
Ræktun hagkvæmari gripa
„Á næsta ári geta bændur valið naut
sem gefa dætur sem neyta minna
fóðurs fyrir það magn af mjólk sem
þau framleiða. Spurningin er svo
hvert þetta muni leiða okkur og hvort
við munum í raun geta mælt met­
anlosun frá heilu dýrahjörðunum,“
sagði Goffey.
Hann sagði að kaupendur geti
fljótlega séð það á merkingum á
kjöti hve mikil umhverfisáhrif fram­
leiðsla þess hefur haft.
„Mín von er sú að á einhverjum
tímapunkti í náinni framtíð verði
til vöru merkingar sem sýna hag­
kvæmni og kolefnisáhrif af fæðu­
framleiðslunni.“
Þörf á frekari rannsóknum
á áhrifum veganisma
Prófessor Andrea Wilson, sem er
doktor í heimspeki við Edinborgar­
háskóla, sagði að gera þyrfti frekari
rannsóknir á áhrifum veganisma.
„Við vitum mikið um búfjár­
geirann vegna þess að það hefur
verið rannsakað. Við vitum hins
vegar mjög lítið um vegangeirann.
Hættan er sú að við dæmum út frá
einu atriði og hoppum of hratt yfir í
aðrar lausnir,“ sagði Andrea Wilson.
/HKr.
Um 600.000 íbúa í Bretlandi eru veganistar af um 64
milljónum íbúa, eða um 0,9%
Um helmingi fleiri konur eru hlynntar veganfæði en
karlar.
Um 42% veganista eru á aldrinum 15 til 34 ára en
aðeins 14% úr aldurshópi yfir
65 ára.
Um 88% allra veganista búa í þéttbýli, en 12% utan
þéttbýlis
Heimild: Statista.com og The Telegraph
Nautgripir á beit. Mynd / Cotswold livestock marketing
Stöðugt meira af snefilefnum finnst í erfðabreyttum og eiturefnaþolnum sojabaunum:
Þúsundir tonna af glýfósati berast í fæðukeðjuna
– Grípa verður til allra mögulegra úrræða til að draga úr notkun á glýfósati, segja vísindamenn í Noregi og Bretlandi
Vísindamenn í Evrópu eru
áhyggjufullir út af auknu inni­
haldi snefilefna úr gróður­
eyðingar­ og skordýraeitri í
erfða breyttum soja baunum sem
hafa þol gegn virka efninu glýfó­
sati. Þótt erfða breytt soja sé ekki
ræktað í Evrópu, þá er það flutt
inn í stór um stíl frá öðrum lönd­
um.
Greint var frá þessu á vefsíðu
Food Navigator í síðasta mánuði.
Þar segir að erfðabreytt soja
[Genetically modified – GM] hafi
mikið þol gegn eiturefninu glýfósat
sem er virka efnið í ýmsum illgres­
is­ og sveppaeyðingarefnum sem og
skordýraeitri. Það þýðir að bændur
geta drepið „óæskilegt“ illgresi án
þess að drepa sojabaunaplönturnar
í leiðinni.
Um 77% af öllum sojabaunum
í heiminum eru erfðabreyttar
Erfðabreytt soja er mjög algengt í
ræktun í fjölmörgum löndum, þar á
meðal í Bandaríkjunum, Brasilíu og
Argentínu. Um 350 milljónir tonna
af sojabaunum eru framleiddar ár­
lega í heiminum (samkvæmt tölum
frá 2016–2017). Af þessu magni eru
um 270 milljónir tonna af erfða­
breyttum tegundum sem hafa þol
gegn glýfósati, eða 77%.
Samkvæmt vísindamönnum í
Noregi og Bretlandi, sem vitnað
er til í fréttinni, hefur aukin ræktun
á erfðabreyttu soja leitt til aukinnar
úðunar á efnum yfir akrana sem
innihalda glýfósat. Afleiðingin er
að meira finnst af glýfósati í soja
og ýmsum fæðutegundum.
Vitnað er í Thomas Böhn hjá
Marin Resaearch í Tromsö í Noregi.
Hann upplýsti Food Navigator um
að aukin notkun eiturefna yllu
áhyggjum.
Yfir milljón tonna framleiðsla
Á árinu 2017 var framleiðlsugetan
á glýfósati í heiminum 1.065.000
tonn, samkvæmt tölum Research
And Markets. Mest var framleitt
af efninu í Kína, eða 685.000 tonn,
og 380.000 tonn voru framleidd á
vegum Monsanto sem nú tilheyrir
þýsku efnasamsteypunni Bayer. Á
árinu 2017 var selt glýfósat í heim­
inum fyrir meira en 5 milljarða
dollara.
Glýfósat ætti ekki að
finnast í fæðukeðjunni
„Þetta eitraða efni, glýfósat, ætti
ekki að finnast í fæðukeðjunni,“
segir Böhn.
Glýfósat var fyrst kynnt í Evrópu
árið 1974 af bandaríska efnarisanum
Monsanto. Í dag er Roundup, sem
nú er reyndar farið að selja undir
öðru vörumerki, eitt algengasta
gróðureyðingarefnið sem notað
er í álfunni og reyndar um allan
heim. Þetta er þrátt fyrir að bæði
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
(WHO) og Alþjóðlega krabbameins­
rannsóknarstofnunin (IARC) hafi
lýst krabbameinsvaldandi áhrif­
um glýfósats á menn. Þversögnin
í öllu saman er að notkun á
glýfósati var endurheimiluð síðla
árs 2017 af fæðuöryggisyfirvöld­
um í Evrópu, European Food Safety
Authority (EFSA), og ECHA efna­
rannsóknastofnuninni í Evrópu,
(European Chemical Agency).
Komust þessar stofnanir að því
að ekki væru nægar sannanir fyrir
því að tenging væri á milli notk­
unar glýfósats og aukinnar hættu
á krabbameini. Var því ákveðið að
framlengja heimild til notkunar á
glýfósati um fimm ár.
Soja leikur vaxandi hlutverk
í fóðri dýra og fæðu manna
Í umfjöllun Food Navigator segir
að soja leiki stórt hlutverk í fóðrun
dýra og skipti dulin efni í fóðrinu
því miklu máli. Þá sé soja líka neytt
beint af mannfólkinu og veruleg
aukning sé í neyslu á sojaafurðum
vegna aukningar á veganisma og
þeirra sem telja sig grænkera. Bent
er á að bæði Thomas Böhn í Noregi
og Erik Millstone í Sussex­háskóla í
Bretlandi vari við því að snefilefni úr
sojaafurðum geti borist í fæðukeðju
Evrópubúa. Jafnvel þótt erfðabreytt
soja sé ekki ræktað í Evrópu.
Glýfósat berst í fæðukeðjuna
Í grein sem þeir félagar skrifuðu
og birt var síðla á síðasta ári á
vefsíðu Food Navigator kom fram
að umtalsvert af glýfósatleifum
eru í sojafurðum sem fluttar eru
til Evrópu frá Bandaríkjunum og
Suður­Ameríku. Greinin er undir
fyrirsögninni „The introduction og
thousunds of tonnes og glyfphosat
in the food chain – an evalution og
glyfposate tollerant soyabeans,“
eða; „Innleiðing þúsunda tonna
glýfósats í fæðukeðjunni – mat á
glýfósat­þolnum sojabaunum.“
Fram kemur í grein þeirra félaga
að innihald glýfósats í fæðunni auk­
ist stöðugt. Opinberar rannsóknir
sýni verulega aukningu á notkun
glýfósats í landbúnaði í Argentínu
og Brasilíu frá 1996 til 2014.
Notkun bænda á glýfósati í þessum
löndum sé tvöfalt meiri en mælt er
með á flestum stöðum þar sem slíkt
er leyft.
Aukin tíðni eiturúðana
Úðað er yfir akrana samkvæmt eft­
irspurn og hefur sú úðun aukist frá
því að vera tvisvar yfir vaxtartím­
ann árið 2006 upp í fjórar úðanir á
árunum eftir 2007. Segja þeir Böhn
og Millstone að þetta þýði að meira
sé nú úðað seint á vaxtartímanum og
það hafi leitt til tíföldunar á magni
snefilefna í sojauppskerunni. Þá
benda þeir á að nú sé farið að beita
forúðun í auknum mæli yfir akrana
áður en sáð er til að drepa allt ill­
gresi. Það leiði líka til aukinnar
upptöku soja á glýfósati.
Thomas Böhn og Erik Millstone
leggja því til að alþjóðlegt sam­
komulag verði gert um hámark
snefilefna í fæðu manna og fóðri
dýra. Þá þurfi að gera samanburðar­
rannsóknir á milli ræktunarsvæða til
að fá áreiðanlegri gögn um notkun
eiturefna. Skortur á gögnum valdi
alvarlegri óvissu um stöðuna.
Grípa verður til ráðstafana
„Grípa verður til allra mögulegra
úrræða til að draga úr notkun á
glýfósati,“ segir Thomas Böhn.
„Þar þurfa bæði bændur að forð­
ast notkun þessara efna, auk þess
sem glýfósat ætti alls ekki að vera í
fæðukeðjunni.“ /HKr.
Notkun á glýfósatefnum er stöðugt að aukast. Efnið berst í fæðukeðju manna
m.a. í gegnum neyslu á sojaafurðum.