Spássían - 2010, Qupperneq 9

9
Sagan er sett upp á nokkuð hefðbundinn hátt
sem ráðgáta þar sem upplýsingar raðast smám
saman upp í heildstæða örlagasögu. Lesandann
er yfirleitt farið að gruna hvernig landið liggur
rétt áður en hulunni er svipt af staðreyndum.
Fyrir vikið kemur ekkert beinlínis á óvart.
Aðalpersónan líkir sögu sinni reyndar á einum
stað við reyfara: „Mér fannst ég vera persóna í
einni af gömlu örlagasögunum sem ég las með
áfergju sem unglingur með allar þær klisjur
sem þar tíðkuðust: skatthol, bréf, fátækrahæli.“
(132)
Þetta er ágætis lýsing á því sem mætir
lesanda Hlustarans hvað söguflækjur og
lausnir varðar. Meginþræðir sögufléttunnar
minna á gamlar stórskáldsögur og það er varla
að bók sem ekki nær 200 blaðsíðum valdi að
vinna á fullnægjandi hátt úr slíkum flækjum.
Hægt hefði verið að vinna frekar úr mörgum
viðfangsefnum sem snert er við og einfalda
önnur.
Höfundurinn er sér þó greinilega meðvitaður
um þá hefð sem bókin sækir í, klisjurnar sem
henni fylgja og þá staðreynd að höfundur og
lesandi þurfa að spila með til að margir þræðir
nái að ganga upp í lok svo stuttrar bókar.
„Eitt leiddi af öðru en þá áttaði ég mig ekki á
samhenginu“, segir sögumaður og vísar svo í
kenningu um orkustöðvar, segulsvið
jarðar og að ekkert sé tilviljun háð
(132-133). Svo sögufléttan gangi
upp þurfa sögumaður og lesandi að
gangast örlagahyggju á vald, trúa
því lögmáli að allt sem eigi saman í
náttúrunni rati saman á ný hafi það á
annað borð orðið viðskila (83).
Lýsingar á gamaldags húsakosti
og húsbúnaði eru fyrirferðarmiklar
og hjálpa til við að skapa umgjörð
fyrir sögu sem teygir sig langt aftur í
tímann, auk þess að gefa tilfinningu
fyrir hverfulleika mannlegra örlaga. Það
er þó fyrst og fremst náttúran sjálf, hin
sérstæða og afskekkta Melrakkaslétta,
sem, í anda gamalla skáldsagna, kallast á
við eiginleika sögupersóna og undirstrikar
andrúmsloft sögunnar. Melrakkasléttan er
viðeigandi og frjótt sögusvið sem höfundur
vinnur vel úr og hefði jafnvel getað nýtt sér
enn betur.
Örlagasögur
Höfundurinn, Panos Karnezis, spilar, eins
og Ingibjörg Hjartardóttir, úr kunnuglegum
stefum með þeim hætti að sannleikurinn kemur
smám saman í ljós. Lesandinn er þá yfirleitt
sjálfur búinn að draga réttar ályktanir, þannig
að sagan púslast saman á sannfærandi en
ekki beinlínis óvæntan hátt. Áherslan á sögu-
fléttuna sjálfa er þó minni en í Hlustaranum,
en hún er þeim mun meiri á sögusviðið.
Eins og í Hlustaranum reyna sumar sögu-
persónur í Klaustrinu að loka sig frá skelfilegu
umróti mannlegs samfélags, í nokkurs konar
öruggri einangrun. Þessi einangrun verður
þó á endanum aðeins til þess að undirstrika
að mannlegt eðli brýst alltaf fram. Svo fer að
umhverfið ýtir undir sviptivindana í barmi
persóna fremur en draga úr þeim. Að auki
verður hálfhrunið klaustrið táknmynd fyrir
hverfulleika alls þess sem maðurinn tekur
sér fyrir hendur. Sagan lýsir því hvernig
mannlegur breyskleiki breytir friðsælum stað
smátt og smátt í vettvang átaka og jafnvel
grimmdar.
Inn í söguna fléttast alls kyns tilbrigði
klausturlífsins. Við kynnumst því hvernig hin
daglega rútína ýtir undir meinlætahvatir og
hvernig trúarhefð sem byggir á lestri tákna
gefur oftúlkunum og ofskynjunum byr
undir báða vængi. Höfundur tekur þó ekki
neikvæða afstöðu til klausturlífsins. Líkt
og aðrir þættir mannlífsins er klaustrið
vettvangur hamingju jafnt sem þjáninga,
enda er þetta saga af mannlegu eðli sem
aldrei verður umflúið.
Klaustrið kemur út í þýðingu Árna
Óskarssonar. Hófstilltur stíllinn og
vandað málið passar vel þessari sögu,
sem einkennist, líkt og klaustrið
sjálft, af hæglátu yfirborði en þungri
undiröldu.
Í Hlustaranum eftir Ingibjörgu Hjartardóttur sækir fólk sem er hrjóstrugt á sálinni og vindbarið af örlögunum
í hrjóstrugan og veðurbarinn melinn við Nyrstatanga á Melrakkasléttu. Á staðnum þar sem Norðurheimskauts-
baugurinn snertir landið finnur það eins konar griðastað.
Í skáldsögunni Klaustrinu er umhverfið einnig í lykilhlutverki. Einangrað, kaþólskt klaustur í spænsku
fjalllendi er griðastaður fyrir þjáðar sálir – að minnsta kosti til að byrja með.
Auður Aðalsteinsdóttir
bækur