Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.2020, Blaðsíða 28

Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.2020, Blaðsíða 28
28 PRESSAN 3. janúar 2020 Kynlíf á milli tegunda og fræg bóseind Það er venjan við áramót að taka saman lista yfir eitt og annað sem þykir hafa sett mark sitt á árið sem er að líða eða er nýliðið, nú eða eins og núna þegar annar ára- tugur aldarinnar er liðinn. Slíkir listar eru auðvitað oft umdeildir og skiptar skoðanir um það sem nær inn á þá og það sem ekki kemst á þá. Hér ætlum við að birta lista yfir nokkrar af merkustu vísindauppgötvunum síðasta áratugar en eins og gefur að skilja kemst bara lítill þeirra á listann og eflaust eru ekki allir sáttir við valið. Kristján Kristjánsson ritstjorn@dv.is Árið 1987 fundu japanskir vísindamenn klippigenið Crispr í bakteríu. En það liðu mörg ár þar til vísindamenn fundu loksins út til hvers þetta gen er notað. Crispr er varnar- tæki sem sumar bakteríur nota gegn veirum sem reyna að komast inn í þær. Crispr klippir og límir í DNA veirunnar þannig að bakterían gerir hana óskaðlega. 2012 tókst bandarísk- um vísindamönnum að búa til einhvers konar verkfæri úr þessari varnartækni bakteríunnar. Þetta verkfæri er hægt að nota til að fjarlægja hvaða gen sem er úr dýrum, plöntum og bakt- eríum. Áður var þetta gríðarlega erfitt og dýrt í framkvæmd. Nú er því hægt að gera þetta á nokkrum mánuðum í stað nokkurra ára. Margir vísindamenn telja þetta skipta gríðar- lega miklu máli og opni mörg ný tækifæri. Enn sé bara búið að krafsa lítillega í yfirborð þess sem hægt sé að nota Crispr í. Tæknin veiti ný tækifæri í líftækni. Árið 1916 spáði Albert Einstein fyrir um tilvist þyngdarbylgna. Hann taldi að þyngdarbylgjur mynduðu sveiflur í tímarúminu, svona álíka og öldur í sjónum gera yfirborð sjávar ókyrrt. Þyngdarbylgjurnar voru eðlileg afleiðing af afstæðiskenningu Einstein en á þessum tíma gat hann ekki sannað að slíkar bylgjur væru til. Það liðu 100 ár þar til við höfðum þróað nægilega góðan búnað til að skrá slíkar bylgjur því það var 2016 sem hópur vísindamanna hjá Ligo-rann- sóknarstofunni í Kaliforníu tilkynnti að hann hefði mælt þyngdar- bylgjur frá tveimur svartholum sem rákust saman. Það að við vit- um nú að þyngdarbylgjur eru til opnar nýja möguleika í eðlisfræði. Allt sem við vissum um alheiminn áður var byggt á rannsóknum á ljósi sem stjörnusjónaukar hér á jörðinni eða gervihnettir nema. Þyngdarbylgjurnar opna á nýja möguleika í rannsókn- um á alheiminum. Með hefðbundnum rann- sóknaraðferðum, sem byggja á móttöku ljóss, er ekki hægt að sjá lengra aftur í tím- ann en um 380.000 ár eftir Miklahvell en vísindamenn telja að þyngdarbylgjurn- ar opni á möguleika til að sjá lengra aftur í tímann en það. Fræðilega séð á að vera hægt að rann- saka hvað gerðist á árdögum al- heimsins með því að rannsaka þyngdarbylgjur en enn á eftir að þróa tækni til rannsókna á þeim betur svo við eig- um enn nokkuð í land með að slíkar rann- sóknir verði hvers- dagslegar. Ein af stóru uppgötvunum áratugar- ins var þegar við komumst að því að mannkynið, það er að segja Homo sapiens, er 100.000 árum eldra en áður var talið. Það gerðist 2017 þegar vísindamenn skýrðu frá því að stein- gervingar, sem fundust í Marokkó, sýndu að mannkynið væri mun eldra en áður var talið. Þetta hlaut síðan enn frekari staðfestingu þegar fleiri stein- gervingar voru rannsakaðir. Ef ein- hver hefði haldið því fram fyrir þremur árum að Homo sapiens hafi verið uppi í Evrópu fyrir 210.000 árum hefði því verið vísað á bug sem hreinu kjaftæði. En nú er vitað að tegundin var til stað- ar víða í heiminum miklu fyrr. Þessi uppgötvun opnar einnig á möguleik- ann á að við getum komist að því hvort tegundin okkar hafi átt hlut að máli hvað varðar útdauða annarra tegunda manna. Má þar nefna Homo erectus sem var tegund sem var uppi frá því fyrir um 1,8 milljónum ára þar til fyr- ir um 100.000 árum. Talið var að menn af þeirri tegund hefðu aldrei hitt Homo sapiens. Það sama á við um Homo flor- esiensis sem hvarf af sjónarsviðinu fyr- ir um 60.000 árum. Nú er staðan allt önnur og ekki ólíklegt að Homo sapi- ens hafi komist í kynni við báðar þess- ar tegundir. Þar sem Homo sapiens birtist hafi aðrar tegundir látið undan og á endanum horfið af sjónarsviðinu. Ekki ósvipað því að stór kattardýr hverfa af sjónarsviðinu þar sem menn taka sér bólfestu. Aldur mannkynsins Klippigenið Crispr Þyngdarbylgjur Einstein Stór uppgötvun í líftækni Cripsr er hægt að nota í margt sem enn á eftir að uppgötva.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.