Morgunblaðið - 13.01.2020, Qupperneq 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. JANÚAR 2020
Smiðjuvegur 68, Kópavogi | S. 587 1350 | bifreidaverkstaedi.is
Höfum sérhæft okkur í Toyota viðgerðum síðan 1995
Fljót, örugg og persónuleg þjónusta
Allar almennar bílaviðgerðir
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Sameining sveitarfélaga þarf að
skapa byggðunum ný tækifæri til
vaxtar og sóknar,“ segir Halldór
Gunnar Ólafsson, oddviti á Skaga-
strönd. „Eðlilega eru íbúar á
hverjum stað sérfræðingar í sínu
nærumhverfi og verða að geta
ráðið sínum málum sjálfir. Í víð-
feðmum sveitarfélögum er alltaf
hætta á að möguleikarnir á slíku
skerðist og þá verður útkoman
aldrei góð. Í óveðrinu hér á
Norðurlandi sem gekk yfir um
miðjan desember sáum við vel hve
miklu skiptir að stjórn mála sé í
heimabyggð, þar sem allir innviðir
eru til staðar. Smæð sveitarfélaga
getur falið í sér styrk ef öll ytri
starfsskilyrði eru eðlileg.“
Aflsmunum var beitt
Í nýlegri bókun sveitar-
stjórnar Skagastrandar er Alþingi
hvatt til þess að hafna tillögu Sig-
urðar Inga Jóhannssonar sveitar-
stjórarráðherra um það sem er
kallað lögþvinguð sameining
sveitarfélaga. Skagstrendingar
segja að á aukaþingi Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga síðasta
haust hafi fulltrúar stærri sveitar-
félaga – sem voru í meirihluta –
beitt aflsmuum til þess að styðja
þá tillögu ráðherrans að ekkert
sveitarfélag verði fámennara en
250 íbúar eftir sveitarstjórnar-
kosningar árið 2022 og 1.000 íbúar
árið 2026. Stór hluti fulltrúa fá-
mennari sveitarfélaga sé þessu
mótfallinn.
„Enginn sérfræðingur er þess
umkominn að skera úr um hver sé
hagkvæmasta stærð sveitarfé-
laga,“ segir Halldór Gunnarsson.
„Ekki er heldur hægt að veifa gul-
rótum til þess að liðka fyrir sam-
einingu því ekki á að auka við
framlög í Jöfnunarsjóð sveitar-
félaga. Það hefur aldrei hefur ver-
ið hægt að nota sömu peningana
tvisvar. Íbúarnir sjálfir verða að
ráða för í sameiningarmálum.
Engin málefnaleg rök liggja fyrir
því að rekstur sveitarfélaga verði
til muna skilvirkari eða þjónusta
betri séu íbúarnir 1.000 eða fleiri.
Sumir segja að hagkvæmnin náist
fyrst þegar íbúar eru orðnir
8.000.“
Lausnin er ekki algild
Sameining fjögurra sveitarfé-
laga í Austur-Húnavatnssýslu hef-
ur verið í deiglu síðan fyrir síðustu
sveitarstjórnarkosningar. Þar er
undir svæðið frá Gljúfurá í Þingi
að Vatnsskarði og Skagatá í
austri; Húnavatnshreppur,
Blönduós, Skagaströnd og Skaga-
byggð með um 1.850 íbúa. Svo er
það Norðurland vestra sem nær
frá Hrútafirði í Fljót. Þarna búa í
dag 7.000 manns og hefur fólk
fækkað um 30% frá 1990.
„Sveitarfélög á svæðinu hafa
verið sameinuð á þessum tíma sem
hefur ekki komið í veg fyrir
undanhaldið, svo að sú lausn ein
og sér ekki algild,“ segir Halldór
Gunnar. „Hér á Skagaströnd tap-
aðist eignarhald á Skagstrendingi
hf. árið 2004 svo leita þurfti nýrra
leiða í atvinnumálum. Starfsemi
greiðslustofu Vinnumálastofnunar
var flutt og er gott dæmi um að vel
getur tekist til við flutning á opin-
berum stöfum. Hér var einnig
veðjað á nýsköpun, líftæki og Nes
listamiðstöð sett á lagginar fyrir
tilstilli sveitarfélagsins og
Byggðastofnunar. Voru það til-
raunir til þess að skapa ný störf og
tækifæri fyrir ungt og menntað
fólk. Í stóra samhenginu hafa mál
hér á Skagaströnd þó alltaf sveifl-
ast með takti sjávarútvegs.“
Sterkir innviðir
Á Skagaströnd búa í dag um
460 manns, en um aldamót voru
þeir 620. Breytingin er því mikil á
ekki löngum tíma. „Hér eru skól-
ar, íþróttamannvirki og fleira slíkt
sem dugað hefur um 700 manna
samfélagi. Við erum vel sett með
alla innviði,“ segir oddvitinn og
rifjar upp að fyrir 70 árum eða svo
hafi nýsköpunaráætlun stjórn-
valda gert ráð fyrir Skagaströnd
sem kaupstað með þúsundum
íbúa, stórum byggingum og breið-
strætum. Þá var stólað á síldina,
silfur hafsins, sem hvarf.
„Ég er ekki á móti samein-
ingu sveitarfélaga ef hún er á for-
sendum íbúanna sjálfra. Sú stað-
reynd að nú búa einungis 16% íbúa
landsins utan áhrifasvæðis höfuð-
borgarsvæðisins segir okkur að sú
byggðastefna sem rekin hefur ver-
ið í landinu virkar ekki,“ segir
Halldór Gunnar að síðustu.
Skagstrendingar mótfallnir skyldugri sameiningu sveitarfélaga
Morgunblaðið/Ólafur Bernódusson
Skagaströnd Sú byggðastefna sem rekin hefur verið í landinu virkar ekki, segir Halldór Gunnar Ólafsson.
Íbúar verða að ráða för
 Halldór Gunnar Ólafsson
fæddist 1972. Stúdent frá MA
og sjávarútvegsfræðingur frá
HA. Fyrr á árum stjórnandi hjá
Skagstrendingi hf., HR-
Seaproducts í Norður-Noregi
og Fisk Seafood. Fram-
kvæmdastjóri sjávarlíftækni-
setursins BioPol ehf. frá 2007.
 Hefur setið í sveitarstjórn
Sveitarfélagsins Skaga-
strandar frá árinu 2006 og
oddviti frá 2018.
Hver er hann?
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Afurðaverð á laxi á heimsmarkaði er
nú í sögulegu hámarki, nærri tvöfalt
hærra en það var í haust þegar það
var í sögulegu lágmarki. Fram-
kvæmdastjóri hjá fiskeldisfyrirtæk-
inu Arctic Fish á Vestfjörðum segir
ánægjulegt að slátra fiski við þessar
aðstæður en vandi sé að koma afurð-
unum á markað vegna veðurs og
færðar.
Verð fyrir norskan lax var 78
norskar krónur í síðustu viku og
hafði hækkað um eina krónu frá vik-
unni á undan. Það svarar til nærri
1.100 króna íslenskra. Fyrir fimm
kílóa lax fást því rúmar fimm þúsund
krónur.
Verðið hefur aldrei verið jafn hátt.
Á sama tíma í fyrra stóð það í um 64
krónum og 55 krónum fyrir tveimur
árum. Breytingin er enn meiri ef litið
er til botnsins í haust þegar verðið
fór niður í 40 krónur norskar, sem
var söguleg lægð. Verðið tók kippinn
upp á við í desember.
Óvenjulega mikil sveifla
Sigurður Pétursson, fram-
kvæmdastjóri hjá Arctic Fish, segir
að verðið hækki alltaf fyrir hátíðirn-
ar og sé venjulega hátt fram undir
páska en lækki á sumrin þegar eftir-
spurn eftir fiski minnkar. Hann segir
sveiflurnar núna þó óvenjulega mikl-
ar.
Ástæðuna rekur hann meðal ann-
ars til þess að Norðmenn, sem eru
umsvifamestu framleiðendur á laxi í
heiminum, hafi lent í erfiðleikum í
vetur með slátrun og flutninga á
markað, eins og íslensku fyrir-
tækin. Því hafi framboð af laxi á
heimsmarkaði verið minna en
reiknað var með.
Fimm þúsund krónur fást fyrir lax
 Verð á laxi hefur tvöfaldast
 Kílóverðið komið í 78 krónur norskar
Patreksfjörður Arctic Fish er með
eldi í nokkrum fjörðum Vestfjarða.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
„Vikan var strembin en við komum
öllu frá okkur, þegar við ætluðum,
nema þegar veðrið var sem vitlaus-
ast. Þá var ekkert hægt að gera,“
segir Egill Ólafsson, umsjónar-
maður þjónustu hjá Arctic Fish.
Slátrun og pökkun féll niður hjá
fyrirtækinu tvo daga í síðustu viku
vegna þess að ekki var hægt að
koma afurðunum á markað.
Flókið verkefni er að skipuleggja
slátrun og flutninga á markað, sér-
staklega þegar veður er slæmt.
Slátrað var fyrir Arctic Fish í
sláturhúsi Arnarlax á Bíldudal á
föstudag og tókst að koma fiskinum
á markað. Næsta sending fer í
Akranes, skip Smyril Line, sem fer
í fyrstu ferð sína frá Þorlákshöfn í
kvöld.
Flókið að skipu-
leggja flutninga
Rósa Margrét Tryggvadóttir
rosa@mbl.is
Magnús Rafnsson, sagnfræðingur í
stjórn Strandagaldurs, sem stendur
á bak við rekstur Galdrasýninga á
Ströndum, telur ólíklegt að hægt sé
að rekja galdraofsóknir hér á landi
til eitrunar vegna korndrjóla, svepps
sem finnst í korni og rúgi og getur
valdið ofskynjunum og rang-
hugmyndum, þó að hugsanlegt sé að
sveppurinn hafi haft áhrif í ein-
hverjum tilfellum.
Magnús Jóhannsson, læknir og
prófessor emeritus, greindi frá því í
viðtali í síðasta tölublaði Lækna-
blaðsins að sveppurinn væri talinn
uppspretta galdraásakana víða í
Evrópu vegna ergótismaeitrunar af
völdum hans.
Margar kenningar á kreiki
Magnús Rafnsson segist ekki vita
til þess að sveppurinn sé nefndur í
neinum heimildum og telur ótrúlegt
að hann hafi haft mikil áhrif á
galdrafárið. Þó segir hann að til séu
kenningar sem bendi til þess að
hægt sé að rekja eitt fyrsta stóra
galdramálið hér á landi, í Árnes-
hreppi frá því um miðja 17. öld, til
sveppsins. Þá voru þrír brenndir á
báli fyrir galdra eftir að undarlegur
faraldur lagðist á konur í sveitinni
þegar þær sóttu kirkju. Áttu kon-
urnar að hafa sýnt einkenni hysteríu
og trufluðu messur með mási og
froðufalli þannig að bera þurfti þær
út úr kirkjunni vegna hávaða.
Segir Magnús að margar fleiri
kenningar séu til um það hvers
vegna konurnar hafi sýnt þessi ein-
kenni sem sumir vilji líkja við ein-
kenni sem korndrjóli geti valdið. Vill
hann taka slíkum kenningum með
fyrirvara.
„Það eru til fleiri kenningar um
hvað átti sér stað þarna en það má
alveg hugsa sér þetta. En af hverju
voru þetta aðallega ungar konur,
samkvæmt heimildum, sem þarna
fengu „móðursýkiskast“? Það geng-
ur ekki upp yfir galdramál almennt
að mér finnst,“ segir Magnús Rafns-
son í samtali við Morgunblaðið.
Segir hann algengt að galdramál
hafi komið upp í tengslum við veik-
indi fólks þar sem einhverjum í ná-
grenninu var kennt um þau.
„Það er miklu algengara en eitt-
hvað svona. Það er hvergi annars
staðar minnst á svona „hysteríu“
eins og þarna í kirkjunni,“ segir
Magnús.
„Ég held að þetta sé meira sam-
félagsmál en nokkuð annað.“
Óvissa um þátt
svepps í fári
 Kenningar um sök korndrjóla
Morgunblaðið/Ómar
Galdrabrennur Ýmsar kenningar eru
á kreiki um hvað olli galdrafárinu.