Morgunblaðið - 13.01.2020, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. JANÚAR 2020
Baráttan um brauðið Andapollurinn á Akureyri er athvarf fjölda fugla, eins og nafnið bendir til. Þessir fiðruðu félagar mannanna fjölfygla jafnan þegar brauð er í boði, ekki síst í stórhríð.
Þorgeir Baldursson
Erlendir gagnrýn-
endur Receps Tayyips
Erdogans Tyrklands-
forseta lýsa honum
sem einræðissinna
með mikilmennsku-
brjálæði. En Erdogan
– sem var forsætisráð-
herra Tyrklands í ell-
efu ár áður en hann
var kosinn forseti árið
2014 – er nú einnig
reglulega farinn að
taka yfirdrifna áhættu. Brátt munu
Tyrkir senda herlið til Líbíu að
beiðni þess sem kallast Ríkisstjórn
um þjóðarsátt (e. Government of
National Accord, GNA) og er studd
af Sameinuðu þjóðunum en hefur
verið í herkví í Trípólí undanfarna
átta mánuði, umsetin af herafla Líb-
íska þjóðarhersins (e. Libyan Nat-
ional Army, LNA) undir stjórn
Khalifa Haftars marskálks.
Þetta verða hernaðarleg og dipló-
matísk mistök. Erdogan þekkir nú
þegar skelfilegar afleiðingar stríðs-
ins í Sýrlandi, sem er í nágrenni
Tyrklands. Ímyndar hann sér í al-
vöru að aðkoma nokkur hundruð –
eða jafnvel mörg þúsund – tyrk-
neskra hermann til hjálpar GNA
muni einhvern veginn leysa úr
hörmulegu og blóðugu öngþveitinu í
Líbíu, sem má rekja til íhlutunar er-
lendra ríkja árið 2011 sem steypti
stjórn Muammars el-Qaddafis
ofursta?
Ef Erdogan gerir ráð fyrir
annaðhvort sigri GNA eða að friður
komist skjótlega á er
hann að blekkja sjálfan
sig. Undir stjórn Haft-
ars er LNA vel vopn-
um búið og nýtur
stuðnings Egypta-
lands, Sameinuðu ar-
abísku furstadæm-
anna, Sádi-Arabíu,
Rússlands og (í það
minnsta bak við tjöld-
in) Frakklands. Auk
þess hefur Haftar
málaliða frá Rússlandi
og Súdan í liði sínu og
hlýtur því að hafa betri vonir um
sigur en Fayez al-Sarraj, forsætis-
ráðherra GNA. Stuðningur við GNA
frá Tyrklandi og Katar, ásamt hinni
lítilvægu viðurkenningu SÞ, vegur
töluvert minna hernaðarlega séð.
Hver er þá ástæðan fyrir því að
Tyrkir verði enn einn aðilinn sem
blandar sér í þetta hræðilega stríð í
Líbíu? Einn þáttur, sem utanað-
komandi átta sig oft illa á, er hug-
myndafræðileg og pólitísk áhrif
Bræðralags múslima Í Mið-Austur-
löndum – eða í það minnsta þar sem
súnnímúslimar eru í meirihluta.
Bræðralagið, sem var stofnað í
Egyptalandi fyrir rétt tæpri öld, er
fylgjandi skiptingu (friðsamlegri, að
því er sagt er) yfir í trúarlegar
áherslur í stjórnun ríkja. Slagorð
þess er: „Íslam er lausnin.“
Þetta er vandamál fyrir fjölskyld-
urnar sem stjórna í Sádi-Arabíu,
Sameinuðu arabísku furstadæm-
unum og Barein, sem líta allar á
Bræðralagið sem hryðjuverka-
samtök sem ógni valdi þeirra. Það
er einnig afstaða kúgunarstjórnar
Abdels Fattahs el-Sisi Egyptalands-
forseta, sem stóð fyrir valdaráninu
árið 2013 sem batt enda á hörmung-
arárið þegar Bræðralagið réð ríkj-
um í fjölmennasta landi araba-
heimsins. Einungis Tyrkland –
nánar tiltekið flokkur Erdogans,
Réttlæti og þróun (AKP) – og smá-
ríkið Katar (sem gengur algjörlega
úr takt við nágrannann Sádi-
Arabíu) eru áhugasöm frekar en
óttaslegin yfir áhrifum Bræðralags-
ins. Á þeirri aumu forsendu að óvin-
ur óvinar sé vinur er stuðningur
Sádi-Arabíu, Furstadæmanna og
Egyptalands við Haftar næg ástæða
fyrir Tyrkland og Katar til að styðja
Sarraj og GNA.
Veigameiri ástæðan fyrir ævin-
týramennsku Erdogans í Líbíu er
hins vegar löngun hans til þess að
Tyrkland leiki stórt hlutverk í þess-
um heimshluta í fyrsta sinn síðan
heimsveldi Ottómana (sem Líbía var
eitt sinn hluti af) leið undir lok.
Fljótt á litið virðist sá metnaður
kannski ekki svo galinn. Tyrkir eru
meira en 80 milljónir, með annan
fjölmennasta herafla NATO-ríkja
og tiltölulega þróað efnahagskerfi.
Tyrkland á skilið virðingu – sem er
ástæða þess að augljós tregða Evr-
ópusambandsins til að veita Tyrkj-
um inngöngu særir stolt þjóðar-
innar.
En Þegar AKP komst til valda í
Tyrklandi fyrir nær tveimur áratug-
um var lærifaðir Erdogans Ahmet
Davutoglu, fræðimaður sem varð
utanríkisráðherra og síðar forsætis-
ráðherra. Davutoglu var áfram um
að auka erlend áhrif Tyrklands, en
undir slagorðinu: „Engar deilur við
granna okkar.“
Því er það kaldhæðnislegt að Er-
dogan hefur skapað deilur við nán-
ast alla granna sína. ESB getur
ekki sætt sig við afleitt ástand
mannréttindamála í Tyrklandi, sér-
staklega í kjölfar misheppnaðs
valdaráns hersins árið 2016. Ísrael
þolir ekki stuðning Tyrkja við Ha-
mas (sem tengist Bræðralagi músl-
ima) á Gaza. Og nánast allir eru ör-
vilnaðir yfir stefnu Tyrkja í Sýr-
landi, sem felur í sér árásir á Kúrda
– sem hafa reynst öflugustu bar-
dagamennirnir gegn Ríki íslams –
og kæruleysi gagnvart fjölda
skæruliðahreyfinga sem trúa á heil-
agt stríð. Það segir sína sögu að
Davutoglu hefur sagt skilið við Er-
dogan og stofnað sinn eigin stjórn-
málaflokk.
Vissulega geta stuðningsmenn
Erdogans haldið því fram með
nokkrum rétti að Tyrkland sé orðið
mikilvægt veldi í sínum heimshluta.
ESB verður að leggja mikið fé af
mörkum til að koma í veg fyrir að
Tyrkir láti hundruð þúsunda Sýr-
lendinga og annarra flæða inn í
Evrópu á flótta undan stríði og fá-
tækt. Rússland og Íran, sem bæði
styðja stjórn Bashars al-Assads
Sýrlandsforseta, vita að til að stilla
til friðar þarf hjálp Tyrkja og því
halda áfram þríhliða friðarviðræður
sem hófust fyrir þremur árum í Ast-
ana í Kasakstan. Jafnvel Bandaríkin
undir stjórn Donalds Trumps for-
seta hafa þurft að sýna lítillæti;
þrátt fyrir þátttöku í NATO og hót-
anir Bandaríkjamanna um efna-
hagsþvinganir standa Tyrkir við þá
ákvörðun sína að kaupa rússneskt
loftvarnakerfi.
En þetta Líbíuævintýri kann að
vera of stór biti. Tyrklandsþing
staðfesti 5. desember síðastliðinn
samkomulag milli Erdogans og Sar-
rajs sem skilgreinir landhelgismörk
ríkjanna tveggja. Þetta samkomu-
lag milli Tyrklands og Líbíu er í
trássi við alþjóðalög – eins og ESB,
Kýpverjar, Grikkir og Egyptar hafa
bent á. Landafræðin setur einnig
strik í reikninginn, þar sem gríska
eyjan Krít er mitt á milli landanna
tveggja. Enn fremur ógnar sam-
komulagið samningi milli Egypta-
lands, Ísraels, Grikklands, Kýpur,
Ítalíu, Jórdaníu og heimastjórnar
Palestínu frá janúar 2019 um nýt-
ingu gasauðlinda í austurhluta Mið-
jarðarhafs.
Erdogan er hinn dæmigerði harð-
neskjulegi stjórnmálaleiðtogi nú-
tímans. En þegar Líbíuævintýri
hans fer á verri veg, sem mun ger-
ast fyrr eða síðar, mun hann standa
uppi vinalaus.
Eftir John Andrews » Tyrkir hafa greitt
metnað sinn til for-
ystu í Mið-Austurlönd-
um dýru verði.
John Andrews
John Andrews er fyrrverandi ritstjóri
og erlendur fréttaritari The Econom-
ist. Hann er höfundur The World in
Conflict: Understanding the World’s
Troublespots.
Erdogan veður út í fúafen Líbíu