Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.02.2020, Blaðsíða 17

við af tilvitnunum og slíku. Þriðja bindið er 870 síður
auk tilvitnana.
Charles Moore, hinn sérstaki og opinberi höfundur
bókanna, hefur unnið frábært verk. Hin opinbera
staða og atbeini frúarinnar tryggði honum aðgang að
fjölskyldum og fyrirmönnum austan hafs og vestan.
Fyrrverandi forsetar og aðrir æðstu menn Banda-
ríkjanna, Rússlands og Evrópu veittu óheftan að-
gang að skriflegum gögnum sem aðrir hafa ekki haft
aðgang að í sama mæli. Bækurnar hafa fengið mikið
lof og úr öllum stjórnmálalegum áttum.
Í öðru bindinu er sérlega áhugaverður kafli sem
tengist Höfðafundi Reagans og Gorbachevs.
Bjargið bombunni
Kaflinn heitir Save the Bomb og fjallar um afvopn-
unarmálin fyrir og í aðdraganda fundarins og í kjöl-
far hans. Reykjavíkurfundurinn er hann jafnan kall-
aður þar.
Þessi fundur var ákveðinn með skömmum fyrir-
vara eins og þekkt er. Hugmyndin um fundarstaðinn
var að leiðtogarnir mættust á miðri leið.
Það var sovétleiðtoginn sem stakk upp á London
eða Reykjavík. Bandaríkjamönnum kom þetta þægi-
lega á óvart þar sem þarna var um tvö Natoríki að
ræða.
En hvers vegna var Reykjavík valin? Íslenska sag-
an hefur verið þessi: Fljótlega höfðu Bandaríkja-
menn staðnæmst við London eða Reykjavík. Fá-
mennið á Íslandi og skortur á hótelum til að taka við
þeim þúsundum sem fylgdu fundi af þessu tagi veikti
þó tillöguna um Reykjavík. En Reagan hjó á hnút-
inn. Hann mun hafa gert það með þessum hætti á
fundi með sínum mönnum: Mér þykir ekki eins vænt
um neinn leiðtoga og Margréti. En í London mun
þessi góða vinkona mín ekki aðeins anda sífellt ofan í
hálsmálið á mér. Hún mun anda upp í ermarnar og
upp í skálmarnar ef ekki vill betur. Ég get ekki bætt
þessu öllu við það álag sem það er að eiga fundi með
leiðtoga Sovétríkjanna um alvarlegustu mál sem
mannkynið stendur frammi fyrir. Vandamálin í
Reykjavík sem þið talið um munu leysast. Í Reykja-
vík er Nick Ruwe, vinur okkar sendiherra. Enginn er
snjallari skipuleggjandi en hann. Hann mun leysa
þessi vandamál sem þið hafið áhyggjur af.
Bókin
Þessi þáttur birtist aðeins öðruvísi í bókinni. Hinn
kurteisi George Schulz, sem var utanríkisráðherra
Reagans, sagði að það hefði virkilega freistað forset-
ans að ákveða London sem fundarstað, því að þá
hefði Thatcher getað setið fundinn, en hann hefði átt-
að sig á því að það væri ekki viðeigandi.
Höfundur bókarinnar segir að Bandaríkjamenn
hafi ákveðið að fallast á tillögu um Reykjavík vegna
þess að sá staður væri mun einangraðri.
Frú Thatcher kallaði fundinn oftast: Jarðskjálft-
ann í Reykjavík. Í kaflanum koma skýringar á háls-
málsönduninni sem lögð var Reagan í munn. Breski
forsætisráðherrann taldi og óttaðist að Bandaríkin
hefðu verið á röngu róli og fjarri því raunhæfu varð-
andi hugmyndir um eyðingu allra kjarnorkuvopna.
Það væru vissulega hagsmunamál Sovétríkjanna, en
alls ekki hinna vestrænu bandamanna.
Hún fyrirleit afstöðu Evrópuríkjanna til málsins
sem hún taldi stafa eingöngu af ótta og hann stýrði
einnig vilja þeirra til að kaupa sig frá málinu með
uppgjöf.
Hún hafði margrætt þessa afstöðu sína við Reag-
an, og sendi honum að auki löng handskrifuð bréf
sem hann hafði svarað með sama hætti. Hún var ekki
í vafa um að afstaða hennar og hin sanna og nána
vinátta hennar og Reagans forseta hefðu að lokum
stýrt þessum málum í réttan farveg.
Í kaflanum kemur glöggt fram að hún taldi sig ekki
hafa neitt einasta gagn af því að ræða þessi mál við
utanríkisráðherra sinn, Geoffrey Howe, svo hún
sleppti því. Þeirra samstarf átti síðar eftir að enda
með ósköpum sem sköðuðu hana.
Ólík vígstaða
Ekki eru nein tök á að rekja atriði þessa kafla nánar.
En nefna skal þó tvo áhugaverða búta.
Hinn 8. október, aðeins þremur dögum fyrir fund-
inn í Höfða, skrifar Reagan forseti til frú Thatcher:
„Markmið mín í Reykjavík eru að styrkja líkur þess
að væntanlegur fundur okkar tveggja í Bandaríkj-
unum skili efnislegum árangri. Ég á von á því að
þessi fundur okkar verði á persónulegum nótum (pri-
vate) og málefnalegur (businesslike). Ég geri ekki
ráð fyrir neinum formlegum samningum.“
En höfundur bókarinnar segir í framhaldinu: En
það var hins vegar Gorbachev, höfundur þessa frum-
fundar æðstu manna heims, sem ætlaði sér að varpa
þar fram hinu óvænta. Hann vitnar þessu til stað-
festingar til ummæla leiðtogans á fundi Æðstaráðs
Sovétríkjanna, eins og þau höfðu verið skrifuð niður
af nánum ráðgjafa hans: Gorbachev varaði félagana
við því að „ef Reykjavík skilar ekki árangri þá verð-
um við dregnir inn í vopnakapphlaup sem við stönd-
umst ekki og við munum tapa, því að við erum nú
þegar komnir að endimörkum þess sem geta okkar
leyfir“.
Sjálfsagt eru það ekki mjög margir sem munu lesa
ævisögu, þótt um stórmerka persónu sé, sem er vel
rúmlega 2.000 síður. En það er ekki líklegt að annað
form myndi skila betur svo forvitnilegu efni sem
snertir svo marga og ólíka hópa og einstaklinga eins
og þessi gerir.
Lifi bókin.
Og það sem lengst.
Morgunblaðið/Eggert
16.2. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17