Morgunblaðið - 09.03.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 9. MARS 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Mikil óvissaer uppi umáhrif og af-
leiðingar kórónu-
veirunnar á heims-
byggðina og á ein-
stök lönd, en þó er
þegar ljóst að áhrif-
in eru mikil. Þúsundir hafa látist
og yfir eitt hundrað þúsund hafa
smitast svo vitað sé, en talið er
að smitin séu mun fleiri. Allar
líkur eru einnig á að smitin hér á
landi séu mun fleiri en greind
hafa verið, þrátt fyrir að hlut-
fallslega hafi fleiri verið rann-
sakaðir hér en víðast annars
staðar.
Jákvæðar fréttir af veirunni
eru þær að svo virðist sem hún
sé farin að gefa eftir í Kína, þar
sem höggið hefur orðið lang-
mest. Þar sögðu yfirvöld frá því
um helgina að meira en fjögur af
hverjum fimm erlendum fyrir-
tækjum sem stunduðu milliríkja-
viðskipti í landinu hefðu hafið
starfsemi á ný. Á hinn bóginn
væri eðlileg starfsemi einungis í
þriðjungi lítilla og meðalstórra
fyrirtækja í landinu, en þar
starfa nær 80% Kínverja. Þegar
haft er í huga að tölur benda til
að útflutningur frá Kína hafi
fallið um rúm 17% á milli ára á
fyrstu tveimur mánuðum ársins
má ljóst vera að efnahagslegt
áfall er mikið þar í landi. Um leið
eru áhrifin mikil annars staðar,
því að margir byggja á fram-
leiðslu Kínverja, ekki aðeins al-
menningur annars staðar í ver-
öldinni, heldur ekki síður fram-
leiðendur. Þess vegna þarf ekki
einu sinni að koma til þess að
margir veikist í öðrum ríkjum;
áhrifin af hrapi framleiðslunnar í
Kína eru mikil um allan heim.
Víða annars staðar, meðal
annars á Vesturlöndum, verða
líka veruleg bein efnahagsleg
áhrif vegna útbreiðslu veirunnar
í viðkomandi löndum. Augljós-
asta dæmið í okkar heimshluta
er Ítalía, þar sem hluti landsins
hefur nú verið settur í sóttkví og
margvísleg starfsemi hefur verið
stöðvuð. Vonandi hefur sóttkvíin
einhver áhrif til að hefta út-
breiðslu kórónuveirunnar, en
eins og Íslendingar hafa kynnst
hefur veiran þegar haft drjúgan
tíma til að breiðast út frá norð-
urhluta Ítalíu.
Ítalía er mikið ferðamanna-
land og verður fyrir miklum bú-
sifjum vegna veirunnar þó að
stærðir í því sambandi liggi vita-
skuld ekki fyrir. Allt sem snýr að
flugi og ferðalögum er sérstak-
lega viðkvæmt fyrir slíkum
heimsfaraldri og vegna þess
hvernig íslenskt atvinnulíf hefur
þróast á síðustu árum, sem al-
mennt verður að telja jákvæða
þróun, verða áhrifin hér á landi
meiri en ella hefði verið. En jafn-
vel þó að Ísland væri ekki orðið
jafn háð ferðamennsku og raun
ber vitni hefðu áhrifin orðið
mikil, enda munu þau finnast um
allan heim. Í slíku
ástandi er enginn
ósnortinn.
Miklu skiptir
þegar slíkur skellur
verður að stjórn-
völd bregðist hratt
við og af öryggi.
Þetta á vitaskuld við í öllu því
sem snýr að baráttunni við að
ráða niðurlögum veirunnar, að
verja almenning og einkum þá
viðkvæmari fyrir henni, auk þess
vitaskuld að hlúa að þeim sem fá
veiruna. En það skiptir einnig
máli að stjórnvöld geri allt til að
draga úr efnahagslega skell-
inum, því að þó að stundum sé
sagt að efnahagurinn snúist að-
eins um peninga og að þá megi
bæta segir þróun hagstærðanna
mikið til um velferð og vellíðan
almennings og hefur áhrif löngu
eftir að kórónuveiran hefur verið
upprætt.
Hér á landi er sú fjarstæðu-
kennda staða uppi að í miðjum
heimsfaraldrinum standa yfir
harðar launadeilur og jafnvel
verkföll sem óhjákvæmilega
munu gera efnahagslegar afleið-
ingar miklum mun verri en ella.
Þetta er ástand sem engin leið er
að réttlæta og verður að ljúka
tafarlaust. Verkfallsátök verða
einfaldlega að bíða betri tíma,
það skilja allir. Ein leið út úr
þeim væri að tryggja öllum sömu
hækkun og langflestir launþegar
hafa þegar samið um og fresta
frekari átökum þar til lands-
menn og heimsbyggðin hafa
jafnað sig á kórónuveirunni.
Ríkisstjórnin með meirihluta
þingsins að baki getur tryggt
þessa lausn og þar með nauðsyn-
legan frið á vinnumarkaði við
þær erfiðu aðstæður sem nú
ríkja.
Eitt af því sem er fyrirsjáan-
legt og rætt er erlendis en hefur
lítið verið rætt hér á landi er að
mörg fyrirtæki munu vegna
minnkandi viðskipta lenda í
tímabundnum greiðsluerfið-
leikum. Ríkisvaldið getur hjálp-
að til með því til dæmis að fella
tímabundið niður trygginga-
gjald, lækka staðgreiðsluskatta
og létta undir með þeim sem
skila virðisaukaskatti, svo sem
með því að veita svigrúm til að
fresta greiðslum.
Ýmissa annarra aðgerða væri
hægt að grípa til. Í Kína hafa
stjórnvöld til að mynda stutt
banka og beitt þeim í að aðstoða
fyrirtæki sem lenda í tíma-
bundnum erfiðleikum. En hvað
sem stjórnvöld ákveða að gera –
ætla má að það verði eitthvað –
þá skiptir miklu að þær aðgerðir
komi strax fram en ekki þegar
ástandið hefur versnað enn frek-
ar og erfiðleikarnir eru víða
orðnir óviðráðanlegir.
Sama gildir um efnahagslífið
og aðra þætti í baráttunni við
veiruna; nauðsynlegt er að
bregðast við áður en smitið
hefur borist um allt þjóðlífið.
Ríkið getur gripið
til ýmissa aðgerða
til að draga úr
neikvæðum áhrifum}
Efnahagslífið þarf líka
að verja á veirutímum
Þ
egar einstaklingar hljóta fangelsis-
dóm gera margir ráð fyrir því að
afplánun fylgi fljótlega í kjölfarið.
Því miður er það ekki raunin því
biðtími eftir fangelsisvist getur
verið nokkuð langur. Það á einkum við um þá
sem hafa framið smærri afbrot. Fangelsis-
plássum er forgangsraðað með þeim hætti að
þar eru nær eingöngu síbrotamenn og fangar
sem afplána fyrir alvarlegustu brotin.
Um 550 manns eru nú á boðunarlista Fang-
elsismálastofnunar og getur biðin tekið allt
upp í fimm ár. Þetta er auðvitað óviðunandi
ástand fyrir alla þá sem eiga hlut að máli.
Fyrir flesta er það að hljóma refsidóm þungt
áfall og óvissan um það hvenær hægt er að
hefja afplánun gerir dómþolum erfitt fyrir og
veldur þeim miklum sálarkvölum. Það er ekki
tilgangur réttarkerfisins því við viljum að allir
eigi möguleika á því að koma lífi sínu í lag.
Fælingarmáttur mögulegrar fangelsisvistar verður
minni þegar vitað er að bið eftir fangelsisvist getur tekið
nokkur ár. Löng bið eftir afplánun getur haft í för með
sér fyrningu refsingar. Á sama tíma eru einnig dæmi
þess að einstaklingar hafi náð bata, t.d. frá áfengis- og
vímuefnaneyslu, en eiga síðan eftir að afplána nokkrum
árum síðar. Það er engum greiði gerður með þessu fyrir-
komulagi, hvorki viðkomandi einstaklingum né samfélag-
inu í heild.
Reynt hefur verið að bregðast við þessum vanda með
ýmsum hætti. Nýtt og fullkomið fangelsi var opnað á
Hólmsheiði fyrir örfáum árum. Rýmum í opn-
um fangelsum hefur verið fjölgað, skilyrði
fyrir reynslulausn hafa verið rýmkuð gagn-
vart ungum föngum eftir þriðjung refsitíma
og aukin áhersla hefur verið lögð á afplánun
utan fangelsa með samfélagsþjónustu og raf-
rænu eftirliti. Þrátt fyrir allt þetta hefur ekki
tekist að ná ásættanlegum árangri hvað varð-
ar styttingu biðtíma eftir afplánun.
Til að bæta úr þessu hafa verið ræddar
ýmsar hugmyndir, t.d. að bæta tímabundið
við afkastagetu við afplánun refsidóma með
nýtingu á fangaklefum sem til eru, til afplán-
unar stuttra dóma, eða með öðrum húsnæðis-
úrræðum. Einnig hvort fjölga ætti rýmum í
opnum fangelsum. Þá þyrfti einnig að skoða
hvort auka eigi samfélagsþjónustu og rafrænt
eftirlit enn frekar og skoða hvernig brugðist
hefur verið við sams konar vandamálum með-
al nágrannaþjóða okkar á Norðurlöndum.
Í því skyni að greina þetta vandamál og finna leiðir til
að ná betri árangri mun ég í dag skipa fimm manna
átakshóp sem skila á tillögum í vor, bæði að lausnum til
skemmri og lengri tíma. Við viljum stuðla að betrun
þeirra sem hafa misstigið sig í lífinu og við þurfum að
laga þennan vanda. Það er ekki og hefur aldrei verið til-
gangur samfélagsins að bæta viðbótarrefsingu á þá ein-
staklinga í samfélaginu sem hlotið hafa fangelsisdóm.
aslaugs@althingi.is
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Óþörf viðbótarrefsing
Höfundur er dómsmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Einfalda á reglur ummannanöfn og afnemaeins og unnt er þær tak-markanir sem eru í dag á
skráningu nafna, bæði eiginnafna og
kenninafna, og auka heimildir til
nafnbreytinga. Þetta eru megin-
markmið frumvarpsdraga Áslaugar
Örnu Sigurbjörnsdóttur dómsmála-
ráðherra um breytingar á manna-
nafnalögunum, sem kynnt hafa ver-
ið á samráðsgátt stjórnvalda. Eins
og fram hefur komið er þar lagt til
að frelsi við nafngjöf verði aukið til
muna og reynt verði að tryggja sem
best rétt fólks til að ráða sjálft nöfn-
um sínum og barna sinna. Fá tillög-
urnar almennt jákvæðar undirtektir
í umsögnum sem borist hafa.
„En tímarnir hafa breyst og
þar með viðhorf almennings til
mannanafna og sömuleiðis mín eigin
viðhorf. Það er löngu kominn tími til
að gerbreyta lögunum, eins og nú er
lagt til,“ segir Halldór Ármann Sig-
urðsson, sem var um skeið formaður
mannanafnanefndar, í umsögn sinni.
„Við sem áttum sæti í frumvarps-
nefndinni 1994-1996 lögðumst gegn
ættarnöfnum, töldum þau vera ógn
við íslenska kenninafnasiðinn. En
þetta var missýn. Það er ótækt í nú-
tímaþjóðfélagi að stjórna nöfnum,
þar með töldum ættarnöfnum, með
lagaboði nema að ákaflega takmörk-
uðu leyti,“ segir hann.
Meðal róttækra breytinga sem
lagðar eru til er að felldar verði nið-
ur reglur um að eiginnöfn skuli geta
tekið íslenska eignarfallsendingu.
Almennt falla niður takmarkanir á
notkun erlendra nafna og lagt er til
að ættarnöfn verði leyfð að nýju. Þá
verði mannanafnanefnd lögð niður.
Eiríkur Rögnvaldsson, prófess-
or emeritus í íslenskri málfræði,
tekur breytingum frumvarpsdrag-
anna vel í ítarlegri umsögn og segir
enga ástæðu til að ætla að íslenskri
tungu stafi hætta af þeim. ,,Erlend
mannanöfn eiga nú þegar greiða leið
inn í málið og ekki hefur verið sýnt
fram á að þau hafi valdið mál-
spjöllum. Kenning til föður og móð-
ur er vissulega hluti íslensks menn-
ingararfs en ættarnöfn eru samt
ekkert síður hluti íslenskrar tungu
en föður- og móðurnöfn. Ekkert
liggur fyrir um það að kenning til
föður og móður hverfi á stuttum
tíma þótt ættarnöfn verði almennt
leyfð. Fyrirliggjandi frumvarp er
veruleg réttarbót og afnemur þá
mismunun sem felst í gildandi lögum
og er í raun mannréttindabrot,“
segir hann, en Eiríkur heldur því
fram að núgildandi bönn við notkun
ættarnafna séu að því er best verði
séð brot á jafnræðisreglunni í 65.
grein stjórnarskrárinnar.
Hann er ekki sannfærður um að
fólk myndi í stórhópum leggja niður
föður- og móðurnöfn og taka upp
ættarnöfn í staðinn, þótt slíkt yrði
leyft. „Ég tek heils hugar undir það
að kenning til föður eða móður er
menningarhefð sem æskilegt er að
viðhalda. En hefðir eru lítils virði
nema samfélagið þar sem þær gilda
hafi áhuga á að halda í þær. Hefð
sem þarf að viðhalda með lögum er
ekki hefð – heldur nauðung.“
Ármann Jakobsson, prófessor í
íslensku og formaður Íslenskrar
málnefndar, hefur uppi ýmis varn-
aðarorð m.a. um áform um að leggja
mannanafnanefnd niður. Eðlilegt sé
að frelsi í nafngiftum sé eins mikið
og kostur er og frumvarpið sé ótví-
ræð framför en á hinn bóginn dragi
frumvarpið að hans mati ,,úr lögvörn
fyrir íslensku sem er þó þjóðtunga
og opinbert mál á landinu sam-
kvæmt lögum um stöðu íslenskrar
tungu 61/2011“.
Nöfnum ekki stjórn-
að með lagaboði
Morgunblaðið/Kristinn
Mannlíf Mannanafnafrumvarpinu er ætlað að auka til muna frelsi við nafn-
gjöf og að afnema eins og mögulegt er þær takmarkanir sem eru í dag.
Með mikilli fjölgun landsmanna
sem eru af erlendu bergi brotnir
bera sífellt fleiri hér á landi vita-
skuld erlend nöfn. Skv. upplýs-
ingum Þjóðskrár voru 50.309 er-
lendir ríkisborgarar búsettir hér á
landi 1. mars. Eiríkur Rögnvalds-
son segir að ekki hafi verið sýnt
fram á að erlend nöfn hafi valdið
málspjöllum en Íslendingar eiga í
daglegum samskiptum við tug-
þúsundir útlendinga. Íslensk
mannanöfn eru ekki stór hluti af
orðaforða málsins, að því er fram
kemur í umsögn Eiríks, eða rúm-
lega 4.100 nöfn á mannanafna-
skrá, sem er langt innan við 1% af
heildarorðaforðanum. Í frumvarp-
inu segir að vegna samsetningar
þjóðfélagsins í dag sé töluverður
fjöldi erlendra nafna og ættar-
nafna skráður hér, en flestir ís-
lenskir ríkisborgarar hafi ekki
heimild til að taka upp ættarnöfn
eða skrá nafn sitt með erlendum
bókstöfum nema í undan-
tekningartilvikum.
Fjölbreyttari
mannanöfn
50.000 ÚTLENDINGAR