Morgunblaðið - 09.03.2020, Blaðsíða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 9. MARS 2020
Frá aldamótum hef-
ur útskrifuðum stúd-
entum á ári fjölgað um
50% og fjölgar enn. Á
sama tíma hefur engin
fjölgun orðið á háskóla-
plássum í nánast öllu
listnámi á háskólastigi.
Mikill þrýstingur hefur
skapast hjá nemendum
að stunda háskólanám í
listum.
Fjórða iðnbyltingin
breytir senunni
Listaháskóli Íslands
hefur haft einokunar-
aðstöðu í listmenntun á
háskólastigi síðastliðin
20 ár. Aðrir listaskólar
sem starfað hafa með
háskólaviðmið hafa orð-
ið að gera það undir
handarjaðri erlendra
háskóla til mikils óhag-
ræðis fyrir nemendur,
auk mikils kostnaðar
fyrir þá. Það er hægt að læra lög-
fræði, viðskiptafræði, sálfræði, verk-
fræði o.fl. greinar í tveimur til þrem-
ur háskólum í landinu en listnám,
sem telur tugi sérgreina, hefur ein-
ungis einn skóla, með takmarkað
framboð og einsleita kennsluhætti.
Skapandi greinar eru helsti vaxtar-
sproti íslensks atvinnulífs. Fjórða
iðnbyltingin er að innleiða stórfelldar
breytingar á samfélögum þar sem
sótt er að störfum í raungreinum og
þjónustustörfum. Listir og menning
munu fá sífellt meira vægi.
Hvar eru peningarnir?
Í veröld þar sem flest er mælt í
peningum má segja eftirfarandi: Það
þarf að auka tekjur íslensks hag-
kerfis um tugi prósenta á næstu ár-
um og áratugum. Sú aukning mun
ekki koma úr sjávarútvegi eða stór-
iðju. Ferðaþjónustan á væntanlega
töluvert inni, en fyrst og fremst þarf
hún að festa sig í sessi. Stóru tæki-
færin eru í hinum skapandi greinum.
Íslenskur kvikmyndaiðnaður hefur
til dæmis verið með um
13 milljarða tekjur á ári
að meðaltali síðasta
áratuginn. Þetta er
300% hækkun frá ára-
tugnum þar á undan.
Engin ástæða er til að
ætla að við getum ekki
haldið áfram að auka
þessar tekjur verulega
ef við setjum á það
fókus. Sama má segja
um allar aðrar list-
greinar. Við stöndum
okkur ágætlega en get-
um gert miklu betur.
Íslensk menning og list-
sköpun sem á henni
byggist er helsta sér-
staða þjóðarinnar og
hún á að verða traust-
asta stoð efnahags
okkar.
Listaháskólinn í
Reykjavík
Það þarf að stórfjölga
nemendum í listnámi á
háskólastigi og auka
fjölbreytni í námsvali
og kennsluaðferðum. Allir muna eftir
þeim miklu og jákvæðu áhrifum sem
stofnun Háskólans í Reykjavík hafði
á íslenskt háskólasamfélag á sínum
tíma. Nú þarf að gera það sama í list-
unum og stofna Listaháskólann í
Reykjavík þar sem áherslan verður
lögð á framleiðslu, handverk og
tækni, fremur en fræði. Praktískur
skóli sem skilar fólki beint til verka.
Þetta er ekki eins flókið og ætla
mætti, því fjölmargir rótgrónir lista-
skólar sem eru starfandi á mörgum
fagsviðum gætu komið að verkefninu
og formgert það hratt.
En hvernig sem hugmynd um
Listaháskóla í Reykjavík reiðir af
hefur Kvikmyndskóli Íslands sett í
gang vinnu til að skólinn fái fulla há-
skólaviðurkenningu. Stefnt er að því
að því ferli ljúki á þessu ári. Vonandi
verður það fyrsta skrefið í að auka
framboð og fjölbreytni háskólanáms í
listum.
Ísland þarf annan
listaháskóla
Eftir Böðvar Bjarka
Pétursson
» Það þarf að
stórfjölga
nemendum í
listnámi á há-
skólastigi, auka
fjölbreytni í
námsvali og
kennsluað-
ferðum.
Böðvar Bjarki
Pétursson
Höfundur er formaður stjórnar
Kvikmyndaskóla Íslands.
Í september árið
2017 stóð núverandi
forsætisráðherra, sem
þá var óbreyttur þing-
maður Vinstri grænna,
í pontu Alþingis og fór
mikinn í fjárlagaum-
ræðu fyrir árið 2018
þar sem hún gagnrýndi
harðlega þáverandi
fjármálaráðherra og
forsætisráðherra fyrir
að gera ekki meira fyr-
ir aldraða og öryrkja og sagði hún
orðrétt: „Stjórnvöld eiga ekki að
biðja fátækt fólk á Íslandi að bíða eft-
ir réttlætinu.“
Í dag, um tveimur og hálfu ári
síðar, er fátækasta fólkið enn að bíða
eftir þessu réttlæti sem Katrín sagði
að fólkið gæti ekki beðið eftir en hún
settist í stól forsætisráðherra innan
við tveimur mánuðum eftir að hún lét
þessi orð falla með miklum þunga.
Í stefnuræðu sinni sem forsætis-
ráðherra sagði hún orðrétt að fátæk-
asta fólkið yrði samt enn að bíða um
sinn eftir réttlætinu.
En það eru ekki bara öryrkjar og
aldraðir sem bíða eftir réttlæti því
síðustu þrjá áratugi hefur sú stefna
verið í gangi hjá stjórnvöldum,
vinnuveitendum og verkalýðs-
félögum að halda niðri launahækk-
unum á almennum vinnumarkaði
þannig að nú er svo komið að þeir
sem vinna á lægstu launum í landinu
hafa ekki efni á húsnæði og nauð-
synjum út mánuðinn.
Nýir verkalýðsleiðtogar hafa leynt
og ljóst sýnt fram á það með útreikn-
ingum og tölulegum gögnum frá því
árið 2009 að á meðan þeir sem eru í
hæstu launaflokkunum hafa fengið
margfaldar „leiðréttingar“ og kaup-
hækkanir hafa þeir sem eru á lægstu
launum nánast staðið í stað launalega
með þeim afleiðingum að kaup-
máttur þeirra hefur rýrnað vegna
hækkana á vörum, þjónustu og húsa-
leigu. Það er staðreynd.
Við skulum aftur snúa okkur að líf-
eyrisþegunum því þeim eru lagðar á
herðar algjörlega ómanneskjulegar
skyldur, eru settir í hlekki þræla-
halds fátæktar sem þeir eiga enga
möguleika á að komast út úr, hversu
mikið sem þeir vildu það.
Mig langar því að
biðja ykkur að staldra
aðeins við og setja ykk-
ur í spor einstaklings
sem hefur orðið fyrir
því að missa heilsuna á
besta aldri og þurfa að
lifa á örorkubótum í
dag á almennum leigu-
markaði.
Að þurfa að leigja
húsnæði og sjá fyrir
öllum ykkar þörfum
með um 250 þúsund
krónur á mánuði út-
borgaðar.
Er það réttlátt og sanngjarnt þeg-
ar stjórnvöld setja viðmið um lág-
marksframfærslu að greiða síðan
bætur sem eru langt undir þeim við-
miðum? Er það siðferðilega réttlæt-
anlegt af stjórnvöldum að setja lög
um lágmarkslaun sem eru langt und-
ir þeim viðmiðum? Er það með ein-
hverjum hætti siðferðilega réttlæt-
anlegt að skattleggja upp í topp laun
sem eru undir fátæktarmörkum eða
viðmiðunarmörkum um lágmarks
framfærslu? Er það réttlátt og sann-
gjarnt að öryrkjar og aldraðir séu
látnir sæta skerðingum á greiðslum
úr almannatryggingum vegna upp-
bóta og styrkja? Er það sanngjarnt
að rífa af þeim með skerðingum
hverja krónu sem þeir ná að skrapa
saman komist þeir tímabundið í ein-
hverja vinnu?
Öryrkjar fá lægri tekjur ef þeir
eru í hjónabandi eða deila heimili
með einhverjum. Hvað segðu þing-
menn um það að vera lækkaðir í
launum væru þeir giftir eða í sam-
búð? Ríkið, með skerðingum, stelur
lífeyrisgreiðslum sem fólk hefur
greitt í lífeyrissjóði áratugum
saman.
Hvernig þætti þér sem launþega
ef vinnuveitandi þinn ákvæði að
lækka launin þín um 10 til 15% á
þeim forsendum að þú værir giftur
eða í sambúð? Jafnvel bara þó að þú
leigðir húsnæði með öðrum? Eða þá
að skerða launin þín um krónu á móti
krónu vegna aukavinnu? Væri það
sanngjarnt?
Kæru lesendur! Þessar skerð-
ingar, þessi þjófnaður, þetta órétt-
læti sem okkur er boðið upp á af
stjórnvöldum á Íslandi er hvorki
sanngjarnt, eðlilegt né á nokkurn
hátt réttlætanlegt. Þessi forríka elíta
sem stjórnar landinu getur aldrei
sett sig í okkar spor. Hvernig það er
að fá útborgað um mánaðamót og
geta aldrei leyft sér nokkuð það sem
þetta fólk lítur á sem sjálfsagðan hlut
því við þurfum að komast af á lág-
markstekjum, hvort sem það eru
lægstu laun, eftirlaun eða fátæktar-
styrkurinn sem kallast örorkubætur
því þau duga ekki fyrir grunnþörf-
unum.
Lög um almannatryggingar hafa
verið margbrotin af stjórnvöldum í
fleiri ár og þá sérstaklega 69. gr:
„Bætur almannatrygginga, svo og
greiðslur skv. 63. gr. og fjárhæðir
skv. 22. gr., skulu breytast árlega í
samræmi við fjárlög hverju sinni.
Ákvörðun þeirra skal taka mið af
launaþróun, þó þannig að þær hækki
aldrei minna en verðlag samkvæmt
vísitölu neysluverðs.“
Bætur almannatrygginga hafa
aldrei frá því eftir hrun fylgt
launaþróun og það er vísvitandi brot
á lögunum með samþykki stjórn-
valda hverju sinni og með samþykkt
Alþingis.
Mér finnst hreint út sagt að þing-
menn stjórnarandstöðunnar í Píröt-
um, Flokki fólksins og Samfylking-
unni hafi staðið sig ótrúlega illa, þó
að mig undri það svo sem ekkert að
Samfó þegi þunnu hljóði, þar sem
það var þeirra ákvörðun eftir hrun
ásamt VG að koma skerðingunum á
og hætta að hækka bætur sam-
kvæmt þessari lagagrein en það hef-
ur gert það að verkum að bætur al-
mannatrygginga hafa dregist aftur
úr lágmarkslaunum um sem nemur
um 100 þúsund krónum á mánuði í
dag.
Hvað er þetta annað en þrælahald
á nútímavísu?
Öryrkjar þvingaðir til fátæktar
Eftir Jack Hrafnkel
Daníelsson »Hvernig þætti þér
sem launþega að
vinnuveitandi þinn
ákvæði að lækka launin
þín um 10 til 15% á þeim
forsendum að þú sért
giftur eða í sambúð?
Jack Hrafnkell
Daníelsson
Höfundur er öryrki og efnahagslegur
flóttamaður búsettur erlendis.
jack@jack-daniels.is
Fagna ber umræðu
um nýja landbúnaðar-
stefnu því núverandi
stuðningskerfi er löngu
úrelt og endar brátt úti
í skurði.
Hér á eftir er kynnt
möguleg landbúnaðar-
stefna að evrópskri
fyrirmynd.
Markmið nýrrar
landbúnaðarstefnu er
að lækka matarverð, að
bæta afkomu bænda, að auka fram-
boð heilnæmra matvæla, að vernda
og bæta umhverfið og almennt að
stuðla að góðri þróun í landinu fyrir
okkur og komandi kynslóðir.
1. Grunnstuðningur. Virkir bænd-
ur eiga rétt á tilteknum mánaðar-
legum grunnstuðningsgreiðslum
starfi þeir samkvæmt viðurkenndum
starfsaðferðum. Greiðslurnar eru
óháðar sveiflum í vörusölu á mörk-
uðum og stuðla þannig að öruggri af-
komu bænda og stöðugu framboði
helstu matvara. Fullur grunnstuðn-
ingur miðist við tiltekin grunnlaun
og launaþróun í landinu.
Bændur hafa möguleika og frelsi
til að bæta afkomu sína með því að
keppa á markaði og laga framleiðslu
sína að þörfum markaðarins. Undan-
þágur frá samkeppnislögum falla
niður.
Stuðningsgreiðslur
þessar lækka eftir at-
vikum ef starfsemin fer
á svig við viðurkenndar
starfsaðferðir.
2. Viðurkenndar
starfsaðferðir. Til að
njóta ofangreindra
stuðningsgreiðslna
þurfa bændur að starfa
samkvæmt viður-
kenndum starfs-
aðferðum sem varða
matvælaöryggi, velferð
húsdýra, velferð gróð-
urs, sjálfbæra landnýt-
ingu, loftslagsvernd, vatnsvernd,
ástand ræktaðs lands, sjálfbæra
notkun varnarefna og fleira. Kröf-
urnar skiptast í lögbundnar kröfur
og góðar starfsvenjur.
Stjórnvöldum ber að skilgreina
hvað teljast viðurkenndar starfs-
aðferðir og önnur skilyrði fyrir
grunnstuðningi og veita bændum
fræðslu þar um.
3. Valkvæðar og grænar
greiðslur. Bændur eiga kost á við-
bótarstuðningi fyrir tiltekin verk-
efni sem talin eru æskileg fyrir
landið. Meðal álitlegra verkefna í
þessu sambandi eru tæknivæðing
búskapar, aðgerðir sem stuðla að
öryggi og vinnuvernd, aukinni
framlegð, aukinni velferð dýra og
plantna, endurheimt votlendis,
skógrækt, fegrun lands, land-
umsjón með tilteknum svæðum,
vöruþróun, nýsköpun og fleira.
Bændur sem beita ræktunar-
aðferðum sem taldar eru stuðla að
vernd loftslags og umhverfis eiga
einnig rétt á „grænum greiðslum“.
Hér er meðal annars átt við gott
viðhald túna, sáðskipti og lífræna
ræktun.
4. Ungir bændur. Til að stuðla að
kynslóðaskiptum eru grunn-
greiðslur til ungra bænda hærri en
til annarra, til dæmis 5% hærri
fyrstu fimm ár búskapar.
5. Sérstakar aðstæður. Bændur
sem búa á landsvæðum þar sem vilji
er til að styðja við búskap en nátt-
úrulegar aðstæður takmarka eiga
möguleika á allt að 20% hærri
grunngreiðslum.
6. Meiriháttar forsendubreyt-
ingar. Þegar stuðningskerfi land-
búnaðar eða starfsskilyrðum er
breytt verulega af stjórnvöldum ber
að gera það af fyllstu tillitssemi við
bændur og tengda aðila sem verða
fyrir raski eða tjóni og bæta fjár-
hagstjón eftir atvikum.
7. Hámark greiðslna. Ef heildar-
upphæð stuðnings einstaks bús fer
yfir tiltekna upphæð, til dæmis 20
milljónir króna á ári, skerðast
greiðslur um 5% á því sem umfram
er.
8. Stjórnun og eftirlit. Greiðslu-
stofnun (Matvælastofnun?) úthlutar
ofangreindum stuðningsgreiðslum
samkvæmt stefnunni og þeim
reglum sem Alþingi hefur sett.
Stofnunin fylgist með og metur
frammistöðu bænda og rétt til
greiðslna eftir vinnuframlagi og
starfsháttum hvers virks bónda.
Skýringar
Með föstum grunngreiðslum og
mögulegum viðbótartekjum mynd-
ast traustur grunnur fyrir bændur
að byggja búskapinn á. Kvótar og
takmarkanir á framleiðslumagni
falla niður og markaðslögmálin taka
við. Bændur endurskipuleggja þá
starfsemi sína til að sinna þörfum
markaðarins og til að afla viðbótar
tekna. Með þessu mun afkoma
virkra bænda stórbatna.
Núverandi stuðningsgreiðslur til
landbúnaðar nema um 14 millj-
örðum króna á ári. Þær falla niður
en í staðinn koma ofangreindar
greiðslur sem gætu verið heldur
hærri til að bæta fyrir það að
matartollar og markaðstruflandi
innflutningshömlur falla niður.
Niðurfelling matartollanna er
mjög brýnt hagsmunamál neytenda
og landsins sem ferðamannalands
því verð kjöts, eggja og osta mun
við það lækka um nálægt 35% að
jafnaði. Það gerir um 10.000 kr. á
mann á mánuði, sem gerir 40.000
kr. á fjögurra manna fjölskyldu. Í
heild lækka matarútgjöld neytenda
um nálægt 30 milljarða króna á ári.
Þá vex ánægja ferðamanna, sem
stuðlar að jákvæðri þróun víða um
land.
Hagfræðistofnun hefur metið
áhrif niðurfellingar matartollanna á
fjölda starfa sem tengjast landbún-
aði. Gróft mat er að þeim muni
fækka úr um 10.000 í um 9.500, eða
um 500 störf. Reyndar er störfum í
landbúnaði að fækka og sú þróun
verður ekki stöðvuð nema með
markvissri vel útfærðri stefnu eins
og þessari sem hér er kynnt.
Frelsið til vaxtar leiðir stundum
til stórstígra framfara. Siggi‘s skyr í
Ameríku er gott dæmi um matvæla-
fyrirtæki sem íslenskur frumkvöðull
búsettur í New York byggði upp frá
grunni með elju og tilfinningu fyrir
markaðnum og seldi nokkrum árum
síðar fyrir 30 milljarða króna.
Nýja landbúnaðarstefnan mun
leysa úr viðjum krafta bænda og
frumkvöðla og bæta hag lands-
manna verulega.
Ný landbúnaðarstefna
Eftir Guðjón
Sigurbjartsson »Ný landbúnaðar-
stefna mun gera
Ísland að betri stað til
að búa á sem ekki veitir
af í samkeppni við aðra
góða staði í opinni
veröld framtíðar.
Guðjón
Sigurbjartsson
Höfundur er viðskiptafræðingur,
fæddur og uppalinn í Þykkva-
bænum.
gudjonsigurbjartsson@gmail.com