Morgunblaðið - 01.04.2020, Side 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. APRÍL 2020
ljóðabók en það spurðist einhvern
veginn út. Fólk vildi endilega fá að
sjá gripinn, sótti það svo stíft að ég
komst ekki undan því. Eftir að ein
kvennanna var búin að fletta bókinni
í kaffihlénu vakti hún máls á því að
að sum ljóðanna væru ansi stutt og
stæðu bara eitt á síðu, og spurði í
framhaldi af því; af hverju þessi só-
un á pappír? Mig grunar að þarna
VIÐTAL
Helgi Snær Sigurðsson
helgisnaer@mbl.is
Bókaforlagið Benedikt gefur í dag
út ljóðasafn Jóns Kalmans Stef-
ánssonar sem ber titilinn Þetta voru
bestu ár ævi minnar, enda man ég
ekkert eftir þeim. Hefur safnið að
geyma þrjár fyrstu ljóðabækur
Jóns: Með byssuleyfi á eilífðina frá
árinu 1988, Úr þotuhreyflum guða
sem kom út 1989 og Hún spurði
hvað ég tæki með
mér á eyðieyju
frá árinu 1993,
auk nokkra áður
óbirtra ljóða.
Jón Kalman
ritar ítarlegan
eftirmála bók-
arinnar og segir í
upphafi hans að
fyrsta gagnrýnin
sem hann hafi
hlotið á fyrstu ljóðabók sína hafi
verið svohljóðandi: „Afhverju þessi
sóun á pappír?“ Eftirmálinn þykir
einkar eftirtektarverður en þar rek-
ur Jón Kalman ítarlega og skemmti-
lega fæðingarsögu sína sem skáld
og rithöfundur.
Slæm nýting
Jón Kalman er beðinn um að
segja betur frá þessari að því er
virðist hörðu gagnrýni. „Í eftirmál-
anum rek ég að ég vann talsvert í
saltfiski og skreið í Sandgerði og
var að vinna þar fyrir tvítugt, byrj-
aði ekki í framhaldsskóla fyrr en á
nítjánda ári. Ég kom þangað aftur
nokkrum árum síðar, þegar ég var
búinn að gefa út fyrstu ljóðabókina
og þekkti þá flesta sem voru að
vinna þarna. Það hafði fylgst með
mér að einhverju leyti, vissi að ég
hefði farið í bókmenntafræði í Há-
skólanum, sem þótti nú ekki merki-
legt nám, og lék forvitni á að vita af
hverju ég væri kominn aftur. Ég
reyndi í fyrstu að koma mér undan
að svara því, var feiminn við að
segja frá því að ég hefði gefið út
hafi gamla íslenska áherslan á nýtni
gægst fram, sprottin af aldalangri
baráttu við skortinn. Henni fannst
pappírinn illa nýttur. Ég hef stund-
um sagt að þetta væri kannski
ástæðan fyrir því að ég fór á end-
anum að skrifa prósa,“ segir Jón
Kalman og hlær við. Gagnrýni um
bókina í dagblöðum hafi aftur á móti
verið á jákvæðari nótum.
Vonlaus sölumaður
Jón Kalman gaf tvær fyrstu ljóða-
bækur sínar út sjálfur, eins og tíðk-
aðist á þeim árum og lét prenta í 500
eintökum. „Það þýddi að maður
þurfti sjálfur að sjá um söluna sem
margir gerðu þá með bravúr, seldu
vel á börum og kaffihúsum, ég ætl-
aði að gera það líka en bara gat það
ekki. Var fullkomlega vonlaus í
þessu hlutverki og fannst eins og ég
væri að heimta af fólki að það hefði
áhuga á mér,“ segir Jón Kalman
– Það getur verið erfitt að selja
sjálfan sig?
„Mér fannst það, ljóðaformið er
persónulegt og mér leið eins og ég
væri sjálfur undir og yfir í öllum
ljóðum. Ég gafst því fljótlega upp á
að selja, sat uppi með rúmlega
helminginn af upplaginu og fór að
vinna í fiski til að borga fyrir prent-
unina.
Ári eftir að ég gaf út seinni bók-
ina, Úr þotuhreyflum guða, þegar
mér fannst líf mitt ekkert á sérlega
góðum stað og allt sem ég hefði gert
frekar ómerkilegt, henti ég restinni
af upplaginu af báðum bókunum.
Ég náði varla að selja nema 200
bækur þannig að þær hafa því verið
fullkomlega ófáanlegar.“
– Varstu svona krítískur á sjálfan
þig?
„Ég hef svo sem alltaf verið það
þannig að það er ekkert nýtt. Þarna
var ég sjálfsagt harðari við sjálfan
mig en ég þurfti að vera sem þarf þó
ekki endilega að vera slæmt hjá
ungu skáldi. En fólk í kringum mig
hefur verið að hræra í mér að gera
eitthvað í þessu,“ svarar Jón Kal-
man og nú er biðin á enda og bæk-
urnar fáanlegar á ný í ljóðasafninu.
Gaman að hitta sjálfan sig
Jón Kalman segist lítt gefinn fyr-
ir að lesa eigin bækur, nóg sé til af
bókum eftir aðra höfunda að lesa en
hann hafi þó þurft fara í gegnum
bækurnar þrjár, slá inn ljóðin og at-
huga hvort einhver væru það slæm
að réttast væri að sleppa þeim.
„Þannig að ég komst ekki hjá því að
lesa bækurnar og það var bara gam-
an að hitta sjálfan sig fyrir í þessum
fyrstu skrefum skáldskaparins. Ég
upplifði aftur þennan tíma og það
sem ég var þá að hugsa og upplifa og
sumt af þessu virtist bara í fínu
lagi,“ segir Jón Kalman. Hann kunni
bara vel við þennan unga mann sem
birtist í ljóðunum og kannist ennþá
við hann. „En ég vona að ýmsar
áherslur hafi breyst og maður hafi
fengið víðari sýn á sumt,“ bætir
hann við.
Jón Kalman segist hafa verið
geysilega hrifinn af Tom Waits á
þessum tíma og áhrifa hans gæti í
ljóðunum sem séu gjarnan mynd-
ræn og kraftmikil. „Ég hlustaði
mjög mikið á hann og er enn hrifinn
af honum. Þarna eru líka ádeiluljóð
sem voru kannski ekki svo algeng á
þessum tíma en ádeilustrengurinn
hefur alltaf verið sterkur í mér,
þessi ákafa þrá eftir því að hafa
áhrif á heiminn.“
– Mér finnst ég greina drunga í
mörgum ljóðanna. Var þungt yfir
þér, ef mér leyfist að spyrja?
„Ef þú ert ungt skáld er að sjálf-
sögðu þungt yfir þér og það er ekk-
ert neikvætt við það, það er bara
eðlilegt þótt það sé fjarri því að vera
krafa, auðvitað ekki. Skáldin eru
eins og kvika sem skynjar heiminn
og þegar maður er svona ungur og
óviss skynjar maður kannski dökku
litina betur en aðra. Það hefur alltaf
fylgt skáldskapnum, þessir dimmu
litir. Og þeir geta verið svo fallegir,
seiðandi.“
Nýjar og óvæntar hugsanir
Jón Kalman segir titil ljóðasafns-
ins sóttan í ljóð úr þriðju og síðustu
ljóðabókinni. „Það er bros í titlinum
eða glott,“ segir hann og í framhaldi
af vangaveltum blaðamanns um
þversögnina í titlinum, það er að
maður geti ekki fullyrt að bestu árin
séu þau sem maður man ekki eftir,
segir Kalman að þversögnin geti
verið bæði skemmtilegt og tvíeggjað
vopn í skáldskap. „Sé hún rétt notuð
getur hún opnað fyrir nýjar og
óvæntar hugsanir og ég var ánægð-
ur með að geta gefið þessu safni
nýja vídd með titlinum.“
Þrá eftir því að hafa áhrif á heiminn
 Benedikt gefur út ljóðasafn Jóns Kalmans, Þetta voru bestu ár ævi minnar, enda man ég ekkert
eftir þeim  Ljóð sem hann samdi á árunum 1988 til 1994  Safnið fær nýja vídd með titlinum
Morgunblaðið/Einar Falur
Viðkunnanlegur Jón Kalman segist bara kunna vel við þann unga mann sem birtist í gömlu ljóðunum.
Í fyrstu ljóðabók Jóns Kalmans
má finna þetta ljóð sem á vel
við á tímum kórónuveirunnar.
Það nefnist In memoriam.
Þessi dagur í engu frábrugðinn
öðrum
Morgunroðinn þéttist í sól
sem að vanda sér ekkert nýtt
og kvíðir eilífðinni
þá vaknað
þrái svefn
hvert sinn ég vakna
þegar
dögunin
sem gráhærður guð
starir einarðlega í augu mér
krefst svara
krefst fórna
en neitar allri spurn
veit þó ekki
hvaðan mér kemur hugrekkið
en ég
hef mig á brott
Er á níundu hæð og á niðurleið
kemur fólkið á móti mér
og fer götur
annars er þessi dagur í engu
frábrugðinn öðrum
Í engu
frábrugðinn
IN MEMORIAM